Wikipedia

Komeet

ysige klein astronomiese voorwerp
(Aangestuur vanaf Komete)

’n Komeet is ’n klein, ysagtige hemelliggaam wat oor die algemeen in ’n sterk elliptiese baan om die Son wentel. Wanneer ’n komeet naby die Son kom, verdamp ’n gedeelte van die komeet se materie en word ’n sogenaamde koma en dikwels ook ’n stert of roei gevorm. Die soliede deel van die komeet word die komeetkern genoem.

Komeet Hale-Bopp, soos in 1997 gesien in Pazin, Kroasië.
Komeet Hale-Bopp met sy twee sterte van nader gesien.

Komete bestaan uit ys, gas en stof en staan daarom ook as "vuil sneeuballe" bekend. Die kern kan van ’n paar honderd meter tot tientalle kilometers breed wees, terwyl die koma kan wissel tussen duisende en miljoene kilometers in deursnee en die stert (of sterte) kan tot 1 AE (astronomiese eenheid), of 150 miljoen km, lank wees. Kortperiodekomete neem minder as 200 jaar om hul wentelbaan te voltooi, maar langperiodekomete neem duisende of selfs miljoene jare.

Kortperiodekomete ontstaan in die Kuiper-gordel of die verwante verstrooide skyf,[1] wat anderkant die wentelbaan van Neptunus lê.

Langperiodekomete ontstaan waarskynlik in die Oort-wolk, ’n hipotetiese sferiese wolk van ysagtige liggame in die buitenste Sonnestelsel. Dié komete word in die rigting van die Son gewerp deur swaartekragsteurings wat veroorsaak word deur óf die groot buitenste planete (Jupiter, Saturnus, Uranus en Neptunus) óf moontlik sterre wat verby die Sonnestelsel beweeg.

Hiperboliese komete, wat skaars is, beweeg een keer deur die Sonnestelsel voordat hulle in ’n hiperboliese baan in die interstellêre ruimte verdwyn.

In Julie 2013 was daar 4 894 bekende komete,[2] en dié getal groei voortdurend. Tog is dit net ’n klein persentasie van die getal komete wat moontlik bestaan: daar kan tot ’n biljoen (1012) in die buitenste Sonnestelsel wees.[3] Net sowat een komeet per jaar is met die blote oog sigbaar, want baie van hulle is redelik dof.[4]

Die bekendste komeet is waarskynlik Halley se Komeet, wat laas in 1986 van die Aarde af gesien is.

Etimologie

wysig
 
’n Komeet wat genoem is in die Anglo-Saksiese Kroniek wat na bewering ’n verskyning in 729 n.C. gemaak het

Die woord "komeet" is afgelei van die Latynse comēta of comētēs, wat op sy beurt kom van die Griekse woord κομήτης (komítis, "met lang hare"). Dié woord is ’n afleiding van κόμη (kómi, "hare op die kop").[5]

Die sterrekundige simbool vir komete is (☄) en bestaan uit ’n klein skyf met drie haaragtige uitsteeksels.[6]

Ander Afrikaanse name sluit in: dwaalster, roeister of stertster.[7]

Fisieke eienskappe

wysig

Kern

wysig
 
Die kern van Komeet Hartley 2 met strome materie; die kern is sowat 2 km lank.
 
Montage van Komeet Tempel 1, sowat 6 km breed, en Hartley 2. (Foto's deur die Deep Impact/EPOXI-ondersoektuig)

Die soliede kern van ’n komeet bestaan uit ’n samestelling van rots, stof, ys en bevrore gasse soos koolstofdioksied, koolstofmonoksied, metaan en ammoniak.[8] Daarom word hulle dikwels as "vuil sneeuballe" beskryf na aanleiding van Fred Whipple se model.[9] Sommige komete het egter ’n hoër stofinhoud, en hulle word soms eerder "sneeuagtige stofballe" genoem.[10]

Die oppervlak van die kern is gewoonlik droog, stowwerig of rotsagtig. Dit dui daarop dat die ys verberg lê onder ’n oppervlakkors van verskeie meters dik. Benewens die gasse wat reeds genoem is, bevat die kern ’n verskeidenheid organiese verbindings, wat kan insluit metanol, waterstofsianied, formaldehied, etanol en etaan en dalk meer komplekse molekules soos aminosure.[11][12]

Eienskappe van sommige komete
Naam Grootte
km		 Digtheid
g/cm3		 Massa
kg
Halley 15 × 8 × 8 0,6[13] 3×1014
Tempel 1 7,6 × 4,9[14] 0,62[15] 7,9×1013
Borrelly 8 × 4 × 4 0,3[15] 2×1013
Wild 5,5 × 4 × 3,3[16] 0,6[15] 2,3×1013

In 2009 is bevestig dat die aminosuur glikokol gevind is in die komeetstof wat Nasa se Stardust-sending versamel het.[17] In Augustus 2011 is ’n verslag gepubliseer wat op Nasa se bestudering van meteoriete geskoei was, en daarin is die moontlikheid genoem dat DNS- en RNS-komponente (adenien, guanien en verwante organiese molekules) op asteroïdes en komete gevorm het.[18][19]

Die buitenste oppervlak van komeetkerns het ’n baie lae albedo; hulle is van die swaks weerkaatsende voorwerpe in die Sonnestelsel. Die Giotto-ondersoektuig het bevind dat Halley se Komeet net 4% van die lig weerkaats wat daarop val[20] en Deep Space 1 het ontdek dat Borrelly se Komeet net 3% van die lig weerkaats;[20] in vergelyking daarmee weerkaats teer 7% van die lig wat daarop val. Dié swak weerkaatsing stel komete in staat om die hitte te absorbeer wat hulle nodig het om gasse vry te stel.[21]

Komeetkerns met ’n radius van net sowat 30 km is al waargeneem,[22] maar dit is moeilik om hul presiese grootte te meet.[23] Die deursnee van Komeet P/2007 R5 se kern is moontlik slegs 100-200 meter.[24] Omdat geen kleiner komete al ontdek is nie ondanks instrumente wat al hoe sensitiewer word, glo sommige kenners daar is bitter min komete wat kleiner as 100 meter breed is.[25] Daar word geraam die bekende komete het ’n gemiddelde digtheid van 0,6 g/cm3.[15] Vanweë hul lae massa word komeetkerns nie deur hul swaartekrag in ’n ronde bol gedruk nie en daarom het hulle onreëlmatige vorms.[26]

Sowat 6% van die asteroïdes naby die Aarde is vermoedelik uitgedoofde komeetkerns wat nie meer gas vrystel nie.[27]

Koma en stert

wysig
 
Komeet Holmes (17P/Holmes) in 2007 met sy blou ioonstert regs.
 
Komeet IRAS-Araki-Alcock, gesien deur infrarooilig deur die Infrarooi Satelliet (IRAS).

In die buitenste Sonnestelsel bly komete gevries en onaktief, en omdat hulle so klein is, is hulle uiters moeilik of byna onmoontlik om van die Aarde af te sien. Statistiese waarnemings van onaktiewe komeetkerns in die Kuiper-gordel is al aangemeld uit data deur die Hubble-ruimteteleskoop,[28][29] maar dié waarnemings word bevraagteken.[30][31]

Wanneer ’n komeet nader aan die binneste Sonnestelsel kom, veroorsaak die Son se straling dat die vlugtige materiale in die komeet verdamp en uit die kern stroom terwyl dit stof daarmee saamneem. Die strome stof en gas uit die atmosfeer om die komeet, wat die "koma" genoem word, en die krag wat op die koma uitgeoefen word deur die Son se stralingsdruk en sonwind, bring mee dat ’n enorme "stert" gevorm word wat weg van die Son af wys.[32]

Die koma bestaan gewoonlik uit water en stof, met water wat sowat 90% uitmaak van die vlugtige stowwe wat van die kern af uitstroom wanneer die komeet binne 3 tot 4 AE van die Son af is.[33] Die watermolekules word vernietig hoofsaaklik deur fotodissosiasie en in ’n mindere mate foto-ionisasie.[33] Groter stofdeeltjies word agtergelaat in die komeet se wentelpad terwyl die stralingsdruk kleiner deeltjies van die Son af wegdruk in die komeet se stert in.[34]

Hoewel die komeet se kern meestal minder as 60 km breed is, kan die koma duisende of miljoene kilometers breed wees – dit word soms groter as die Son,[35] soos in Oktober 2007 die geval was met komeet 17P/Holmes.[36] Die Groot Komeet van 1811 het ook ’n koma gehad wat so groot soos die Son was.[37] Tog kan die koma kleiner word omtrent in die tyd dat dit Mars se wentelbaan 1,5 AE van die Son af kruis.[37] Op dié afstand is die sonwind sterk genoeg om die stof en gas weg van die koma te waai en in die proses word die stert langer.[37] Ioonsterte is al waargeneem wat 1 AE (150 miljoen km) of langer is.[36]

Beide die koma en stert word deur die Son verlig en kan sigbaar word wanneer die komeet deur die binneste Sonnestelsel beweeg; die stof weerkaats die sonlig regstreeks en die gasse gloei vanweë ionisasie.[38] Die meeste komete is te dof om sonder ’n teleskoop te sien, maar elke dekade is daar ’n paar wat helder genoeg is om met die blote oog te sien.[39] Soms ondergaan die komeet ’n groot en skielike uitbarsting van gas en stof, en in dié tyd word die koma vir ’n tydperk baie groter. Dit het in 2007 met Komeet Holmes gebeur.[36]

Encke se Komeet verloor sy stert.

Die strome stof en gas vorm elk sy eie stert wat in verskillende rigtings wys. Die stroom stof vorm dikwels ’n gebuigde stert, wat ’n tipe II- of stofstert genoem word.[38] Die ioon- of tipe I-stert, wat uit gasse bestaan, wys altyd reguit weg van die Son af omdat die gas meer deur die sonwind beïnvloed word as die stof, en dit volg dus magnetieseveldlyne eerder as ’n wentelbaan.[40]

Soms wys ’n kort stert in die teenoorgestelde rigting as die ioon- en stofstert – dit word ’n antistert genoem. Dit het sterrekundiges eers laat kopkrap, maar dit is nou bekend dat dit die punt van die stofstert is wat oënskynlik voor die komeet uit geprojekteer word vanweë ons waarnemingshoek.[41] Die waarneming van ioonsterte het aansienlik bygedra tot die ontdekking van sonwind.[42] Die ioonstert word gevorm vanweë die ionisasie van deeltjies in die koma deur ultraviolet-sonstraling. Wanneer die deeltjies geïoniseer is, het hulle ’n netto positiewe elektriese lading, wat op sy beurt ’n "kunsmatige magnetosfeer" om die komeet vorm. Die komeet en sy kunsmatige magnetiese veld vorm ’n hindernis vir die uitvloeiende sonwinddeeltjies. Omdat die relatiewe spoed van die komeet en die sonwind supersonies is, vorm ’n boogskok voor die komeet in die rigting waarin die sonwind waai. In hierdie boogskok versamel groot konsentrasies komeet-ione en hulle "laai" die son se magnetiese veld met plasma, sodat die veldlyne om die komeet "drapeer" en die ioonstert vorm.[43]

As die ioonstertlading groot genoeg is, word die magneetveld om die koma gevou tot op ’n punt van die ioonstert waar magnetiese rekonneksie plaasvind. Dit lei daartoe dat die komeet se stert "gediskonnekteer" word.[43] Dit is al ’n paar keer waargeneem – die een noemenswaardige voorval het op 20 April 2007 plaasgevind toe die ioonstert van Encke se Komeet heeltemal afgesny is. Dié gebeurtenis is deur die STEREO-ondersoektuig waargeneem.[44]

Meteoorreëns

wysig

Komete laat ’n stroom vaste afval agter wat te groot is om deur stralingsdruk of die sonwind weggedryf te word.[45] As die komeet se wentelbaan dié van die Aarde om die Son kruis, sal daar waarskynlik ’n meteoorreën wees elke jaar wanneer die Aarde deur die stroom afval beweeg wat van die komeet agterbly. Die Perseïde-meteoorreën vind byvoorbeeld elke jaar tussen 9 en 13 Augustus plaas wanneer die Aarde deur die wentelbaan van Komeet Swift-Tuttle beweeg.[46] Halley se Komeet is die bron van die Orionide-meteoorreën in Oktober.[46]

Komete in ander stelsels

wysig

Eksokomete, komete buite ons Sonnestelsel, is ook al waargeneem en is waarskynlik algemeen in die Melkweg.[47] Die eerste eksokomeet wat ontdek is, was in 1987 om Beta Pictoris, ’n baie jong tipe A V-ster.[48][49] Altesaam 10 sulke eksokomeetstelsels is sedertdien waargeneem danksy die absorpsiespektrum wat geskep word deur die groot gaswolke wat deur komete uitgestraal word wanneer hulle naby hul ster verbybeweeg.[47][48]

Wentelbaaneienskappe

wysig
 
Die wentelbane van Komeet Kohoutek (rooi) en die Aarde (blou), wat die hoë eksentrisiteit van die komeet se wentelbaan wys asook sy spoed terwyl dit naby die Son is.

Die meeste komete is klein Sonnestelsel-liggame met ’n lang elliptiese wentelbaan wat maak dat hulle vir ’n kort ruk naby die Son kom en dan vir ’n lang ruk ver weg na die buitenste deel van die Sonnestelsel beweeg.[50] Komete word dikwels geklassifiseer volgens die lengte van hul wentelperiodes: hoe langer die periode, hoe meer uitgerek is die ellips.

Kort periode

wysig

Periodieke of kortperiodekomete is dié met ’n wentelperiode van minder as 200 jaar.[51] Hulle wentel gewoonlik op die vlak van die ekliptika in dieselfde rigting as die planete.[52] Hulle is gewoonlik tydens hul afelium in die buitenste wyke van die Sonnestelsel waar die buitenste vier planete (Jupiter en verder) voorkom; die afelium van Halley se Komeet is byvoorbeeld net buite die wentelbaan van Neptunus. Komete waarvan die afelium naby ’n groot planeet se wentelbaan is, word sy "familie" genoem.[53] Sulke families ontstaan vermoedelik wanneer die planeet ’n voorheen langperiodekomeet in ’n korter wentelbaan aantrek.[54] Jupiter is die planeet wat die meeste komete beïnvloed omdat sy massa meer as dubbel dié van al die ander planete saam is.

Die ander uiterste is komete soos Encke se Komeet, waarvan die wentelbaan nie eens tot by dié van Jupiter strek nie; hulle is bekend as "Encketipe-komete". Kortperiodekomete met wentelperiodes van minder as 20 jaar en lae hellings (tot 30º) word "Jupiterfamilie-komete" genoem.[55][56] Dié soos Halley, met wentelperiodes van tussen 20 en 200 jaar en hellings van nul tot meer as 90º, word "Halleytipe-komete" genoem.[57][58] Tot in 2013 is net 72 Halleytipe-komete waargeneem in vergelyking met 470 Jupiterfamilie-komete.[59]

Onlangs ontdekte "hoofgordelkomete" vorm ’n aparte klas; hulle wentel in meer sirkelvormige bane in die asteroïdegordel.[60]

Vanweë hul wenteleienskappe het kortperiodekomete vermoedelik hul oorsprong in die Sentoure, die Kuiper-gordel en die verstrooide skyf[1] – ’n skyf van voorwerpe anderkant Neptunus – terwyl die bron van langperiodekomete vermoedelik die meer verafgeleë sferiese Oort-wolk is.[61] Groot swerms komeetagtige voorwerpe wentel waarskynlik in hierdie verafgeleë streke in rofweg sirkelvormige bane om die Son. Die swaartekraginvloed van die buitenste planete (in die geval van voorwerpe in die Kuiper-gordel) of nabygeleë sterre (in die geval van Oort-wolkvoorwerpe) kan hierdie liggame in ’n elliptiese baan dwing wat hulle in die rigting van die Son stuur om ’n sigbare komeet te vorm. Anders as by periodieke komete, waarvan die wentelbane vasgestel is danksy vorige waarnemings, is die verskyning van nuwe komete onvoorspelbaar.

Lang periode

wysig

Langperiodekomete het uiters eksentriese wentelbane en periodes van tussen 200 en duisende of selfs miljoene jare. Komete soos West en C/1999 F1 kan apoapside-afstande van byna 70 000 AE hê en wentelperiodes wat op sowat 6 miljoen jaar geraam word.

’n Eksentrisiteit van groter as 1 (wat ’n ontsnappingsbaan veroorsaak) wanneer dit naby sy perihelium is, beteken nie noodwendig die komeet sal die Sonnestelsel verlaat nie.[62] So het Komeet McNaught ’n heliosentriese oskulerende eksentrisiteit van 1,000019 gehad toe dit sy perihelium in Januarie 2007 bereik het, maar dit is gebonde aan die Son met ’n wentelperiode van rofweg 92 600 jaar omdat die eksentrisiteit tot minder as 1 afneem wanneer dit verder weg van die Son beweeg. Komete wat uit die Sonnestelsel gewerp word deurdat hulle naby groot planete verbybeweeg het, word nie meer beskou asof hulle ’n "periode" het nie.

Geen komete met ’n eksentrisiteit van veel meer as 1 is al waargeneem nie, en daar is dus geen bevestigde waarnemings van komete wat dalk hul oorsprong buite die Sonnestelsel het nie. Komeet C/1980 E1 het ’n wentelperiode van rofweg 7,1 miljoen jaar gehad voor sy perihelium in 1982, maar toe hy in 1980 naby Jupiter was, het dié planeet hom laat versnel en dit het ’n eksentrisiteit van 1,057 bereik, die grootste van enige bekende hiperboliese (nie-periodieke) komeet.[63]

Verlore komete

wysig

’n Paar periodieke komete wat in vorige eeue ontdek is, is nou verlore. Hul wentelbane was nooit bekend genoeg om toekomstige verskynings te voorspel nie, of die komete het gedisintegreer. Tog word ’n "nuwe" komeet nou en dan ontdek en dan wys berekenings van sy wentelbaan dat dit ’n ou, "verlore" komeet is. ’n Voorbeeld is 11P/Tempel-Swift-LINEAR, wat in 1869 ontdek is maar nie ná 1908 weer gesien is nie weens die steurende uitwerking van Jupiter. Dit is eers in 2001 per toeval deur LINEAR herontdek.[64]

Die lot van komete

wysig
 
Die disintegrasie van 73P/Schwassmann-Wachmann in 1995. Dié animasie strek oor drie dae.
 
Bruin vlekke wys waar Shoemaker-Levy 9 Jupiter getref het.

As ’n komeet vinnig genoeg beweeg, kan dit die Sonnestelsel verlaat. Tot op datum is die enigste komete waarmee dit gebeur het, dié wat deur die steurende uitwerking van ander voorwerpe soos Jupiter beïnvloed is.[65]

Jupiterfamilie-komete het ’n aktiewe leeftyd van sowat 10 000 jaar of ~1 000 omwentelings, terwyl langperiodekomete gouer verdoof. Net 10% van die langperiodekomete oorleef meer as 50 omwentelings en net 1% meer as 2 000 omwentelings.[27] Eindelik verdamp al die vlugtige materiale in ’n komeet se kern en dit word ’n klein, donker stuk rots wat soos ’n asteroïde kan lyk.[66] Sommige asteroïdes in elliptiese wentelbane is nou geïdentifiseer as verdoofde komete.[67]

Die kern van sommige komete kan baie bros wees en van hulle is al waargeneem wat disintegreer of opbreek.[68] Dit sluit in 3D/Biela in 1846, Shoemaker-Levy 9 in 1992[69] en 73P/Schwassmann–Wachmann van 1995 tot 2006.[70] Die Griekse historikus Ephorus het berig dat ’n komeet so lank terug as die winter van 372–373 v.C. opgebreek het.[71] Dit kan gebeur weens termiese stres, interne gasdruk of ’n botsing.[72]

Die komete 42P/Neujmin en 53P/Van Biesbroeck lyk soos dele wat van een komeet oorgebly het. Albei het in Januarie 1850 redelik naby aan Jupiter gekom, en hul wentelbane was voor 1850 byna identies.[73]

Sommige komete het ’n skouspelagtiger einde – hulle val óf in die Son[74] óf bots teen ’n planeet of ander voorwerp. Botsings tussen komete en planete of mane was in die vroeë dae van die Sonnestelsel algemeen: van die kraters op die maan is waarskynlik deur komete veroorsaak. ’n Onlangse botsing was dié van Komeet Shoemaker-Levy 9 in Julie 1994 teen Jupiter nadat dit aanvanklik opgebreek het.[75]

Bron van lewe

wysig

Baie komete het in die beginjare van die Aarde se bestaan teen die planeet gebots. Baie wetenskaplikes glo komete wat die Aarde sowat 4 miljard jaar gelede gebombardeer het, het die groot hoeveelhede water wat nou in ons oseane voorkom, of minstens ’n groot deel daarvan, na die Aarde gebring. Ander navorsers betwyfel egter dié teorie.[76] Die opsporing van organiese molekules in komete laat sommige geleerdes vermoed dat komete of meteoriete dalk die voorlopers van lewe – of lewe self – na die Aarde gebring het. Daar is steeds baie komete wat na aan die Aarde verbybeweeg, maar ’n botsing met ’n asteroïde is meer waarskynlik as een met ’n komeet.

Daar word ook vermoed dat komete oor ’n lang tydperk aansienlike hoeveelhede water na die maan gebring het, waarvan ’n deel dalk steeds oorgebly het as maanys.

Naamgewing

wysig
 
Halley se Komeet, wat genoem is na die sterrekundige Edmund Halley, wat sy wentelbaan korrek bereken het. Foto uit 1910.

Verskillende metodes is die afgelope twee eeue gebruik om name aan komete te gee. Voor ’n sistematiese naamgewingsproses aanvaar is, het komete hul name op verskeie maniere gekry. Voor die vroeë 20ste eeu het die meeste name bloot verwys na die jaar waarin dit verskyn het, soms met bykomende byvoeglike naamwoorde vir besonder helder komete; dus die "Groot Komeet van 1680", die "Groot Komeet van 1882" en die "Groot Januarie-komeet van 1910".

Nadat Edmund Halley bewys het die komete van 1531, 1607 en 1682 is dieselfde voorwerp en sy terugkeer in 1759 korrek voorspel het, het dit bekend geword as Halley se Komeet.[77] Net so is die tweede en die derde periodieke komeet wat ontdek is, Encke se Komeet[78] en Biela se Komeet,[79] genoem na die sterrekundiges wat hul wentelbane korrek bereken het eerder as die oorspronklike ontdekkers. Later is periodieke komete genoem na hul ontdekkers, maar komete wat net een keer verskyn het, is steeds genoem na die jaar van hul verskyning.

In die vroeë 20ste eeu het dit algemene gebruik geword om komete na hul ontdekkers te noem. ’n Komeet kan na tot drie onafhanklike ontdekkers genoem word. In onlangse jare is talle komete ontdek deur instrumente wat deur groot spanne sterrekundiges gehanteer word, en in dié geval word die komete na die instrument genoem. Komeet IRAS-Araki-Alcock is onafhanklik ontdek deur die Infrarooi Satelliet (IRAS) en die amateur-sterrekundiges Genichi Araki en George Alcock. In die verlede is ’n nommer by die naam gevoeg as ’n paar komete deur dieselfde individu, groep of span ontdek is (maar net vir periodieke komete); dus Komeet Shoemaker-Levy 1-9. Vandag is dit onprakties vanweë die groot aantal komete wat sekere instrumente ontdek en geen poging word aangewend om elke komeet ’n unieke naam te gee nie. Komete se sistematiese name word eerder gebruik om verwarring te voorkom.

Tot 1994 het komete eers ’n voorlopige naam gekry wat bestaan het uit die jaar waarin dit ontdek is, gevolg deur ’n kleinletter om die volgorde van sy ontdekking in daardie jaar aan te dui. Komeet 1969i (Bennett) was byvoorbeeld die 9de komeet wat in 1969 ontdek is. Nadat die komeet sy perihelium bereik het en sy wentelbaan bepaal is, het dit ’n permanente naam gekry volgens die jaar van sy perihelium, gevolg deur ’n Romeinse getal om aan te dui in watter volgorde hy daardie jaar sy perihelium bereik het. Komeet 1969i het byvoorbeeld Komeet 1970 II geword (dit was die tweede komeet wat in 1970 sy perihelium bereik het).[80]

’n Toename in die ontdekking van komete het dié metode onprakties gemaak, en in 1994 het die Internasionale Astronomiese Unie ’n nuwe metode van naamgewing aanvaar. Komete word nou genoem na die jaar van hul ontdekking, gevolg deur ’n letter wat dui op die halfmaand van die ontdekking en ’n nommer wat dui op die volgorde van die ontdekking (’n soortgelyke stelsel word vir asteroïdes gebruik). Die vierde komeet wat in die tweede helfte van Februarie 2006 ontdek is, sal byvoorbeeld die naam 2006 D4 kry. Voorvoegsels word ook bygevoeg om die aard van die komeet aan te dui:

  • P/ is ’n periodieke komeet (met ’n wentelperiode van korter as 200 jaar of as bewyse bestaan van meer as een waarneming van sy perihelium).[81]
  • C/ is ’n nie-periodieke komeet (een wat nie aan bogenoemde vereistes voldoen nie).
  • X/ is ’n komeet waarvoor geen betroubare wentelbaan bereken kon word nie (gewoonlik historiese komete).
  • D/ is ’n periodieke komeet wat verdwyn, opgebreek of gedisintegreer het.[81]
  • A/ is ’n voorwerp wat verkeerdelik as ’n komeet geïdentifiseer is, maar daar is later bewyse gevind dat dit ’n kleinplaneet is.

Halley se Komeet, wat die eerste komeet is wat as periodiek geïdentifiseer is, het die sistematiese naam 1P/1682 Q1. Komete wat eers name as ’n kleinplaneet gekry het, hou dié naam en dit lei tot ’n paar vreemde name soos P/2004 EW38 (Catalina-LINEAR).

Daar is net vyf voorwerpe in die Sonnestelsel wat name as beide komete en asteroïdes het: 2060 Chiron (95P/Chiron), 4015 Wilson-Harrington (107P/Wilson-Harrington), 7968 Elst-Pizarro (133P/Elst-Pizarro), 60558 Echeclus (174P/Echeclus) en 118401 LINEAR (176P/LINEAR).

Waarnemingsgeskiedenis

wysig

Vroeë studies

wysig
 
Halley se Komeet het in 1066 verskyn by die Slag van Hastings (Bayeux-tapisserie).

Uit vroeë bronne, soos Chinese orakelbene, is dit bekend dat die mens millenniums lank al komeetverskynings waarneem.[82] Tot die 16de eeu is komete beskou as voorbodes van die dood van konings of adellikes, of tekens van rampe wat kom of selfs aanvalle deur hemelse wesens op aardbewoners.[83][84]

Toe Halley se Komeet in 1066 verskyn, het Willem, die Hertog van Normandië, dit as ’n teken beskou om Engeland binne te val. Terselfdertyd het koning Harold II dit as ’n voorbode beskou dat sy bewind tot ’n val sou kom. Met die Slag van Hastings het Willem Harold verslaan en Willem I van Engeland geword.

In die eerste boek van sy Meteorologie het Aristoteles komete beskryf as ’n verskynsel van die Aarde se boonste atmosfeer, waar warm, droë dampe vergader en van tyd tot tyd in vlamme uitbars.[85] In die 16de eeu het Tycho Brahe gedemonstreer dat komete van buite die Aarde se atmosfeer kom deur die parallaks van die Groot Komeet van 1577 te bestudeer uit waarnemings wat deur verskeie mense gedoen is. Met sy berekenings het hy gemeen die komeet moes minstens vier keer so ver as die maan wees.[86][87]

Wentelbaanstudies

wysig
 
Die wentelbaan van die komeet van 1680 is ’n parabool, soos gedemonstreer in Isaac Newton se Principia Mathematica.

Isaac Newton het in sy Philosophiae Naturalis Principia Mathematica van 1687 bewys ’n voorwerp wat onder die invloed van sy swaartekragwet beweeg, moet ’n wentelbaan volg met die vorm van een van die keëlsnitte (’n sirkel, ovaal, parabool of hiperbool), en hy het gedemonstreer hoe ’n komeet se pad deur die lug ’n parabool kan vorm deur die komeet van 1680 as voorbeeld te gebruik.[88]

In 1705 het Edmond Halley (1656–1742) Newton se metode toegepas op 23 komeetverskynings tussen 1337 en 1698. Hy het gemerk drie van hulle, die komete van 1531, 1607 en 1682, het baie eenderse wentelbaanelemente, en hy was verder in staat om die effense verskille in hul wentelbane te verduidelik aan die hand van die swaartekraginvloed van Jupiter en Saturnus. Oortuig daarvan dat dit drie verskynings van dieselfde komeet was, het hy voorspel dat dit weer in 1758-'59 sy verskyning sou maak.[89] Toe sy voorspelling waar word, is die komeet na hom genoem. Dit sal weer in 2061 te sien wees.

Studie van fisieke eienskappe

wysig

Newton het komete beskryf as kompakte en soliede voorwerpe wat in ’n skuins wentelbaan beweeg en hul sterte as dun strome damp uit hul kern wat deur die Son aan die brand gesteek of verhit word. Hy het vermoed dat komete verantwoordelik is vir die oorsprong van die lewegewende komponent van lug.[90]

In die 18de eeu het sommige wetenskaplikes reeds reg voorspel waaruit komete bestaan. In 1755 het Immanuel Kant voorspel dat komete bestaan uit die een of ander vlugtige stof, waarvan die verdamping verantwoordelik is vir hul helderheid naby hul perihelium.[91] In 1835 het die Duitse wiskundige Friedrich Bessel strome damp tydens die verskyning van Halley se komeet waargeneem en in die volgende jaar het hy voorgestel dat die krag van die verdampende materiaal groot genoeg is om die komeet se wentelbaan aansienlik te verander. Hy het gemeen die nie-gravitasionele bewegings van Encke se Komeet is die gevolg daarvan.[92]

In 1950 het Fred Whipple voorgestel dat komete ysagtige voorwerpe is met ’n hoeveelheid stof en rots, eerder as rotsagtige voorwerpe met ’n hoeveelheid ys.[93] Hierdie "vuil sneeubal"-model is gou aanvaar en dit het gelyk of talle ruimtetuie se waarnemings hiermee ooreenstem. Tuie soos Giotto, Vega 1 en Vega 2 het in 1986 deur die koma van Halley se Komeet gevlieg en die kern afgeneem. Strome verdampende materiaal is waargeneem.[94]

Onlangs bevindings

wysig
 
Komeet Borrelly het strome materiaal, maar geen ys op sy oppervlak nie.

Daar word steeds gedebatteer oor hoeveel ys in ’n komeet is. In 2001 het Nasa se Deep Space 1-span hoëresolusiefoto's van die oppervlak van Komeet Borrelly geneem. Hulle het aangekondig dat Borrelly ’n droë oppervlak het met duidelike strome materiaal. Die feit dat komete water- en ander ys bevat, het dr. Laurence Soderblom van die VS Geologiese Opname tot die gevolgtrekking laat kom dat die ys onder die kors weggesteek is "omdat die oppervlak deur die Son se hitte uitgedroog is of miskien omdat die baie donker, roetagtige materiaal op die oppervlak enige tekens van oppervlak-ys bedek".[95]

In Julie 2005 het die Deep Impact-ondersoektuig ’n krater in Komeet Tempel 1 geblaas om sy binnekant te bestudeer. Dit het gelyk of die meeste van die komeet se ys onder die oppervlak lê en dat dit die strome verdampende water in die koma voed.[96] Die tuig is hernoem tot EPOXI en het op 4 November verby Komeet Hartley 2 gevlieg.

Die Stardust-ruimtetuig het in Januarie 2004 deeltjies van die koma van Komeet Wild 2 versamel en twee jaar later monsters teruggebring na die Aarde. Claudia Alexander, ’n wetenskaplike van Nasa se Jet Propulsion Laboratory wat al lank komete bestudeer, het aan space.com gesê hoe verbaas sy is oor die hoeveelheid strome, hul voorkoms aan die donker en die ligte kant van die komeet, hul vermoë om groot stukke rots van die oppervlak af te lig en die feit dat Komeet Wild 2 nie ’n losse verbinding van afval is nie.[97]

Meer onlangse data van die Stardust-sending het gewys materiaal wat uit die stert van Wild 2 verkry is, is kristalagtig en kon net "in vuur" gevorm gewees het.[98][99] Hoewel komete in die buitenste Sonnestelsel gevorm word, het die vermenging van materiaal in die vroeë vorming van die Sonnestelsel vermoedelik materiaal deur die protoplanetêre skyf versprei,[100] en daarom bevat komete ook kristalagtige korrels wat in die warm binneste Sonnestelsel gevorm het. Boonop het die materiaal gewys "komeetstof lyk soos asteroïde-materiale".[101] Dit het wetenskaplikes genoop om weer te dink oor die aard van komete en hoe hulle van asteroïdes verskil.[102]

In April 2011 het wetenskaplikes van die Universiteit van Arizona bewyse ontdek dat daar vloeibare water in Wild 2 is. Hulle het yster- en kopersulfiedminerale gevind wat in die teenwoordigheid van water gevorm moes gewees het. Dié ontdekking weerspreek die bestaande idee dat komete nooit warm genoeg word om hul ys te smelt nie.[103]

Toekomstige ruimtesendings sal die mens ’n beter begrip gee van waaruit komete bestaan. Die Europese Rosetta-ondersoektuig is tans op pad na Komeet Churyumov-Gerasimenko; in 2014 sal dit om die komeet wentel en ’n klein landingstuig op sy oppervlak plaas.

Ruimtetuie se teikens

wysig

Hieronder volg ’n lys van komete wat al deur ruimtetuie besoek is.

Komeet Jaar ontdek Ruimtetuig Jaar van besoek Naaste afstand (km) Notss
Giacobini-Zinner 1900 ICE 1985 7 800 Verbyvlug
Halley Bekend sedert antieke tyd Vega 1 1986 8 889 Verbyvlug
Halley Vega 2 1986 8 030 Verbyvlug
Halley Suisei 1986 151 000 Veraf verbyvlug
Halley Giotto 1986 596 Verbyvlug
Grigg-Skjellerup 1902 Giotto 1992 200 Verbyvlug
Borrelly 1904 Deep Space 1 2001 ? Verbyvlug
Wild 2 1978 Stardust 2004 240 Verbyvlug; het monsters na Aarde teruggebring
Tempel 1 1867 Deep Impact 2005 Impak Verbyvlug; het krater in komeet geblaas
Hartley 2 1986 EPOXI
(was Deep Impact)		 2010 700 Verbyvlug; kleinste komeet wat besoek is
Tempel 1 1867 Stardust 2011 181 Verbyvlug; foto's van krater deur Deep Impact geneem
Churyumov-Gerasimenko 1969 Rosetta 2014 ? Wentelbaan en landingstuig beplan

Merkwaardige komete

wysig
 
Komeet C/2006 P1 (McNaught), in 2007 afgeneem in Victoria, Australië.
 
Die Groot Komeet van 1882, soos van Suid-Afrika af gesien. Dit is lid van die Kreutz-groep.
 
Komeet 29P/Schwassmann-Wachmann, in die middel van die foto.

Groot komete

wysig

Sowat een keer in ’n dekade word ’n komeet so helder dat dit duidelik van die Aarde af gesien kan word. Sulke komete word "groot komete" genoem.[71] Lank gelede het helder komete die mens dikwels met histerie en paniek gevul en hulle is as slegte tekens beskou. Meer onlangs, tydens die verskyning van Halley se Komeet in 1910, het die Aarde deur die komeet se stert beweeg en ’n koerantberig het die vrees laat ontstaan dat giftige siaangas in die stert miljoene mense kan vergiftig.[104] Die verskyning van Komeet Hale-Bopp het in 1997 gelei tot die massaselfmoord van die sekte Heaven's Gate.[105]

Dit is moeilik om te voorspel of ’n komeet ’n groot komeet gaan wees omdat baie faktore die helderheid daarvan kan beïnvloed. In die algemeen is die kans groot dat ’n komeet ’n groot komeet kan wees as dit ’n groot en aktiewe kern het, naby die Son sal verbybeweeg en nie soos van die Aarde af gesien, deur die Son verberg sal word as dit op sy helderste is nie. Tog het Komeet Kohoutek in 1973 aan al die kriteria voldoen en daar is verwag dit sou skouspelagtig wees, maar dit was nie. Minder is verwag van Komeet West, wat drie jaar later verskyn het, en toe was dit ’n uiters indrukwekkende komeet.[106]

In die laat 20ste eeu was daar ’n lang tyd waarin geen groot komete verskyn het nie, maar dit is gevolg deur twee kort ná mekaar – Hyakutake in 1996 en Hale-Bopp, wat sy maksimum helderheid in 1997 bereik het nadat dit twee jaar vroeër ontdek is. Die eerste groot komeet van die 21ste eeu was C/2006 P1 (McNaught), wat in Januarie 2007 met die blote oog gesien kon word. Dit was die helderste komeet in meer as 40 jaar.[107]

Sonskeerders

wysig

Sonskeerders is komete wat met hul perihelium baie na aan die Son verbyskeer, soms op ’n afstand van ’n paar duisend kilometer. Hoewel klein planete heeltemal kan verdamp in sulke omstandighede, kan ’n groter komeet dit vele kere oorleef. Die sterk getykrag wat dit ondervind, lei egter dikwels daartoe dat dit opbreek.

Sowat 90% van die Sonskeerders wat met die SOHO-sterrewag waargeneem word, is lede van die Kreutz-groep, wat almal van een reusekomeet afkomstig is wat opgebreek het nadat dit die eerste keer deur die binneste Sonnestelsel beweeg het.[108] Die ander 10% is soms sporadiese Sonskeerders, maar vier ander verwante komeetgroepe is onder hulle geïdentifiseer: die Kracht-, Kracht 2a-, Marsden- en Meyer-groep.[109]

Ongewone komete

wysig

’n Paar van die duisende bekende komete is heel ongewoon. Encke se Komeet wentel van buite die asteroïdegordel tot net binne die wentelbaan van Mercurius, terwyl Komeet 29P/Schwassmann-Wachmann tans in ’n byna sirkelvormige wentelbaan beweeg tussen die wentelbane van Jupiter en Saturnus.[110] 2060 Chiron, wat ’n onstabiele wentelbaan tussen Saturnus en Uranus volg, is eers as ’n asteroïde geklassifiseer totdat ’n dowwe koma opgemerk is.[111] Net so is Komeet Shoemaker-Levy 2 oorspronklik as ’n asteroïde, 1990 UL3, geïdentifiseer.[112] Sowat 6% van die asteroïdes naby die Aarde is vermoedelik die gedoofde kerns van komete wat nie meer gas vrystel nie.[113]

Sommige komete breek op tydens hul perihelium, soos die groot komete West en Ikeya-Seki. Biela se Komeet het in 1846 middeldeur gebreek. Die twee komete wat daaruit ontstaan het, is in 1852 apart gesien, maar nooit weer nie. In die plek daarvan het ’n skouspelagtige meteoorreën in 1872 en 1885 plaasgevind toe die komete weer sigbaar moes gewees het.

Nog ’n merkwaardige verskynsel was Shoemaker-Levy 9. Dit is in 1992 deur Jupiter aangetrek toe dit tydens sy perijovium naby die planeet verbybeweeg het en het in honderde stukke gebreek. Dit is in 1993 ontdek terwyl dit in ’n wentelbaan om Jupiter was.[114] Die stukke het in Julie 1994 oor ’n tydperk van ses dae Jupiter se atmosfeer getref – dit was die eerste keer dat sterrekundiges ’n botsing tussen twee voorwerpe in die Sonnestelsel waarneem.[115] Daar is ook al voorgestel dat die voorwerp wat in 1908 vir die Toengoeska-voorval verantwoordelik was, ’n stuk van Encke se Komeet was.[116]

Verwysings

wysig
  1. ↑ 1,0 1,1 Davidsson, Björn J. R. (2008). "Comets – Relics from the birth of the Solar System" (in Engels). Uppsala University. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 Januarie 2013. Besoek op 30 Julie 2013.
  2. ↑ Johnston, Robert (27 Julie 2013). "Known populations of solar system objects" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Junie 2019. Besoek op 30 Julie 2013.
  3. ↑ "How Many Comets Are There" (in Engels). European Space Agency. 9 November 2007. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 September 2019. Besoek op 30 Julie 2013.
  4. ↑ Licht, A (1999). "The Rate of Naked-Eye Comets from 101 BC to 1970 AD". Icarus. 137 (2): 355. Bibcode:1999Icar..137..355L. doi:10.1006/icar.1998.6048.
  5. ↑ Harper, Douglas. "Comet (n.)" (in Engels). Online Etymology Dictionary. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 25 Februarie 2017. Besoek op 30 Julie 2013.
  6. ↑ The Encyclopedia Americana: a library of universal knowledge, Volume 26. Encyclopedia Americana Corp. 1920. pp. 162–163.
  7. ↑ WAT s.v. komeet
  8. ↑ Greenberg, J. Mayo (1998). "Making a comet nucleus". Astronomy and Astrophysics. 330: 375. Bibcode:1998A&A...330..375G.
  9. ↑ "Dirty Snowballs in Space" (in Letties). Starryskies. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Mei 2020. Besoek op 15 Augustus 2013.
  10. ↑ "Evidence from ESA's Rosetta Spacecraft Suggests that Comets are more "Icy Dirtball" than "Dirty Snowball"". Times Higher Education. 21 Oktober 2005.
  11. ↑ Meech, M. (24 Maart 1997). "1997 Apparition of Comet Hale–Bopp: What We Can Learn from Bright Comets" (in Engels). Planetary Science Research Discoveries. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Mei 2020. Besoek op 30 April 2013.
  12. ↑ "Stardust Findings Suggest Comets More Complex Than Thought" (in Engels). NASA. 14 Desember 2006. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Mei 2020. Besoek op 31 Julie 2013.
  13. ↑ Sagdeev, R. Z.; Elyasberg, P. E.; Moroz, V. I. (1988). "Is the nucleus of Comet Halley a low density body?". Nature (ISSN 0028-0836). 331 (6153): 240. Bibcode:1988Natur.331..240S. doi:10.1038/331240a0.
  14. ↑ "9P/Tempel 1" (in Engels). JPL. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Mei 2020. Besoek op 16 Augustus 2013.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 Britt, D. T.; Consolmagno, G. J.; Merline, W. J. (2006). "Small Body Density and Porosity: New Data, New Insights" (PDF). 37th Annual Lunar and Planetary Science Conference. 37: 2214. Bibcode:2006LPI....37.2214B.
  16. ↑ "Comet 81P/Wild 2" (in Engels). The Planetary Society. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 20 Februarie 2012. Besoek op 20 November 2007.
  17. ↑ Elsila, Jamie E.; Glavin, Daniel P.; Dworkin, Jason P. (2009). "Cometary glycine detected in samples returned by Stardust". Meteoritics & Planetary Science. 44 (9): 1323. Bibcode:2009M&PS...44.1323E. doi:10.1111/j.1945-5100.2009.tb01224.x.
  18. ↑ Callahan, M.P.; Smith, K.E.; Cleaves, H.J.; Ruzicka, J.; Stern, J.C.; Glavin, D.P.; House, C.H.; Dworkin, J.P. (2011). "Carbonaceous meteorites contain a wide range of extraterrestrial nucleobases". Proceedings of the National Academy of Sciences. 108 (34): 13995. Bibcode:2011PNAS..10813995C. doi:10.1073/pnas.1106493108.
  19. ↑ Steigerwald, John (8 Augustus 2011). "NASA Researchers: DNA Building Blocks Can Be Made in Space" (in Engels). NASA. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Mei 2020. Besoek op 31 Julie 2013.
  20. ↑ 20,0 20,1 Weaver, H. A.; Feldman, PD; a'Hearn, MF; Arpigny, C; Brandt, JC; Festou, MC; Haken, M; McPhate, JB; Stern, SA; Tozzi, GP (1997). "The Activity and Size of the Nucleus of Comet Hale-Bopp (C/1995 O1)". Science. 275 (5308): 1900–4. Bibcode:1997Sci...275.1900W. doi:10.1126/science.275.5308.1900. PMID 9072959.
  21. ↑ Hanslmeier, Arnold (2008). Habitability and Cosmic Catastrophes. p. 91. ISBN 978-3-540-76945-3.
  22. ↑ Fernández, Yanga R. (2000). "The Nucleus of Comet Hale-Bopp (C/1995 O1): Size and Activity". Earth, Moon, and Planets. 89: 3. Bibcode:2000EM&P...89....3F. doi:10.1023/A:1021545031431.
  23. ↑ "The Cometary Nucleus" (in Engels). Department of Earth and Space Sciences, UCLA. April 2003. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 Desember 2018. Besoek op 31 Julie 2013.
  24. ↑ "SOHO's new catch: its first officially periodic comet" (in Engels). European Space Agency. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Oktober 2019. Besoek op 16 Augustus 2013.
  25. ↑ Sagan & Druyan 1997, p. 137
  26. ↑ "The Geology of Small Bodies" (in Engels). NASA. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Mei 2020. Besoek op 15 Augustus 2013.
  27. ↑ 27,0 27,1 Whitman, K; Morbidelli, A; Jedicke, R (2006). "The size–frequency distribution of dormant Jupiter family comets". Icarus. 183: 101. arXiv:astro-ph/0603106v2.pdf. Bibcode:2006Icar..183..101W. doi:10.1016/j.icarus.2006.02.016. {{cite journal}}: Check |arxiv= value (hulp)
  28. ↑ Cochran, Anita L.; Levison, Harold F.; Stern, S. Alan; Duncan, Martin J. (1995). "The Discovery of Halley-sized Kuiper Belt Objects Using the Hubble Space Telescope". Astrophysical Journal v.455. 455: 342. arXiv:astro-ph/9509100. Bibcode:1995ApJ...455..342C. doi:10.1086/176581.
  29. ↑ Cochran, Anita L.; Levison, Harold F.; Tamblyn, Peter; Stern, S. Alan; Duncan, Martin J. (1998). "The Calibration of the \ITAL]Hubble Space Telescope\/ITAL] Kuiper Belt Object Search:Setting the Record Straight". The Astrophysical Journal. 503: L89. arXiv:astro-ph/9806210. Bibcode:1998ApJ...503L..89C. doi:10.1086/311515.
  30. ↑ Brown, Michael E.; Kulkarni, Shrinivas R.; Liggett, Timothy J. (1997). "An Analysis of the Statistics of the \ITAL]Hubble Space Telescope\/ITAL] Kuiper Belt Object Search". The Astrophysical Journal. 490: L119. Bibcode:1997ApJ...490L.119B. doi:10.1086/311009.
  31. ↑ Jewitt, David; Luu, Jane; Chen, Jun (1996). "The Mauna Kea-Cerro-Tololo (MKCT) Kuiper Belt and Centaur Survey". Astronomical Journal v.112. 112: 1225. Bibcode:1996AJ....112.1225J. doi:10.1086/118093.
  32. ↑ Clay Sherrod, P. Clay; Koed, Thomas L. (2003). A Complete Manual of Amateur Astronomy: Tools and Techniques for Astronomical Observations. p. 66. ISBN 978-0-486-15216-5.
  33. ↑ 33,0 33,1 Combi, Micheal R.; Harris, Walter M.; Smyth, William H. (2004). "Gas dynamics and kinetics in the cometary coma: Theory and observations" (PDF). Comets II: 523. Bibcode:2004come.book..523C.
  34. ↑ Morris, Charles S. "Comet Definitions" (in Engels). Michael Gallagher. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Mei 2020. Besoek op 31 Augustus 2013.
  35. ↑ Lallement, Rosine; Bertaux, Jean-Loup; Szegö, Karöly; Nemeth, Szilvia (2002). "The Shadow of Comet Hale–Bopp in Lyman-Alpha". Earth, Moon, and Planets. 90: 67–76. doi:10.1023/A:1021512317744.
  36. ↑ 36,0 36,1 36,2 Jewitt, David. "The Splintering of Comet 17P/Holmes During a Mega-Outburst" (in Engels). University of Hawaii. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Mei 2020. Besoek op 30 Augustus 2013.
  37. ↑ 37,0 37,1 37,2 Kronk, Gary W. "The Comet Primer". Gary W. Kronk's Cometography. Besoek op 30 Augustus 2013.
  38. ↑ 38,0 38,1 Brinkworth, Carolyn; Thomas, Claire. "Comets" (in Engels). University of Leicester. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Mei 2020. Besoek op 31 Julie 2013.
  39. ↑ Pasachoff, Jay M (2000). A field guide to the stars and planets. p. 75. ISBN 978-0-395-93432-6.
  40. ↑ Lang, Kenneth R. (2011). The Cambridge Guide to the Solar System. p. 422. ISBN 978-1-139-49417-5.
  41. ↑ "PanSTARRS: The Anti Tail Comet" (in Engels). NASA. 29 Junie 2013. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Mei 2020. Besoek op 31 Julie 2013.
  42. ↑ Biermann, L. (1963). "The plasma tails of comets and the interplanetary plasma". Space Science Reviews. 1 (3): 553. Bibcode:1963SSRv....1..553B. doi:10.1007/BF00225271.
  43. ↑ 43,0 43,1 Carroll, B. W.; Ostlie, D. A. (1996). An Introduction to Modern Astrophysics. Addison-Wesley. pp. 864–874. ISBN 0-201-54730-9.
  44. ↑ Eyles, C.J.; Harrison, R.A.; Davis, C.J.; Waltham, N.R.; Shaughnessy, B.M.; Mapson-Menard, H.C.A.; Bewsher, D.; Crothers, S.R.; Davies, J.A.; Simnett, G.M.; Howard, R.A.; Moses, J.D.; Newmark, J.S.; Socker, D.G.; Halain, J.-P.; Defise, J.-M.; Mazy, E.; Rochus, P. (2008). "The Heliospheric Imagers Onboard the STEREO Mission". Solar Physics. 254 (2): 387. Bibcode:2009SoPh..254..387E. doi:10.1007/s11207-008-9299-0.
  45. ↑ Sagan & Druyan 1997, p. 235
  46. ↑ 46,0 46,1 "Major Meteor Showers" (in Engels). Meteor Showers Online. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 Julie 2018. Besoek op 31 Julie 2013.
  47. ↑ 47,0 47,1 Sanders, Robert (7 Januarie 2013). "Exocomets may be as common as exoplanets". UC Berkley. Besoek op 30 Julie 2013.
  48. ↑ 48,0 48,1 "'Exocomets' Common Across Milky Way Galaxy" (in Engels). Space.com. 7 Januarie 2013. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 16 Mei 2020. Besoek op 8 Januarie 2013.
  49. ↑ Beust, H.; Lagrange-Henri, A.M.; Vidal-Madjar, A.; Ferlet, R. (1990). "The Beta Pictoris circumstellar disk. X – Numerical simulations of infalling evaporating bodies". Astronomy and Astrophysics (ISSN 0004-6361). 236: 202–216. Bibcode:1990A&A...236..202B.
  50. ↑ "The Orbit of a Comet" (in Engels). University of St Andrews. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Mei 2020. Besoek op 1 September 2013.
  51. ↑ "Short-Period Comet" (in Engels). Amazing Space. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 September 2015. Besoek op 31 Julie 2013.
  52. ↑ Delsemme, Armand H. (2001). Our Cosmic Origins: From the Big Bang to the Emergence of Life and Intelligence. p. 117. ISBN 978-0-521-79480-0.
  53. ↑ Wilson, H. C. (1909). "The Comet Families of Saturn, Uranus and Neptune". Popular Astronomy. 17: 629–633. Bibcode:1909PA.....17..629W.
  54. ↑ Dutch, Steven. "Comets" (in Engels). Natural and Applied Sciences, University of Wisconsin. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 Januarie 2017. Besoek op 31 Julie 2013.
  55. ↑ "The Jupiter Family Comets" (in Engels). Department of Terrestrial Magnetism Carnegie Institution of Washington. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 Junie 2012. Besoek op 11 Augustus 2013.
  56. ↑ "Comets – where are they ?" (in Engels). British Astronomical Association. 6 November 2012. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 13 Mei 2017. Besoek op 11 Augustus 2013.
  57. ↑ Duncan, Martin J. (2008). "Dynamical Origin of Comets and Their Reservoirs". Space Science Reviews. 138: 109. Bibcode:2008SSRv..138..109D. doi:10.1007/s11214-008-9405-5.
  58. ↑ Jewitt, David C. (2002). "From Kuiper Belt Object to Cometary Nucleus: The Missing Ultrared Matter". The Astronomical Journal. 123 (2): 1039. Bibcode:2002AJ....123.1039J. doi:10.1086/338692.
  59. ↑ "List of Jupiter-Family and Halley-Family Comets" (in Engels). University of Central Florida: Physics. 16 Julie 2013. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Mei 2020. Besoek op 31 Julie 2013.
  60. ↑ Reddy, Francis (3 April 2006). "New comet class in Earth's backyard". Astronomy. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Mei 2014. Besoek op 31 Julie 2013.
  61. ↑ Oort, J. H. (1950). "The structure of the cloud of comets surrounding the Solar System and a hypothesis concerning its origin". Bulletin of the Astronomical Institutes of the Netherlands. 11: 91. Bibcode:1950BAN....11...91O.
  62. ↑ Elenin, Leonid (7 Maart 2011). "Influence of giant planets on the orbit of comet C/2010 X1" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Mei 2020. Besoek op 11 Augustus 2013.
  63. ↑ "JPL Small-Body Database Browser: C/1980 E1 (Bowell)" (in Engels). 2 Desember 1986. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Mei 2020. Besoek op 13 Augustus 2013.
  64. ↑ Kronk, Gary W. "11P/Tempel–Swift–LINEAR". Gary W. Kronk's Cometography. Besoek op 27 April 2009.
  65. ↑ Hughes, D. W. (1991). "On hyperbolic comets". Journal of the British Astronomical Association. 101: 119. Bibcode:1991JBAA..101..119H.
  66. ↑ Lyzenga, Greg (16 November 1998). "If comets melt, why do they seem to last for long periods of time". Scientific American (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Julie 2013. Besoek op 13 Augustus 2013.
  67. ↑ Bottke Jr, William F.; Levison, Harold F. (2002). "Evolution of Comets into Asteroids" (PDF). Asteroids III: 669. Bibcode:2002aste.conf..669W.
  68. ↑ Whitehouse, David (26 Julie 2002). "Astronomers see comet break-up". BBC News (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 Julie 2004. Besoek op 7 September 2013.
  69. ↑ "Comet Shoemaker-Levy Background" (in Engels). JPL. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 Februarie 2020. Besoek op 16 Augustus 2013.
  70. ↑ Whitney, Clavin (10 Mei 2006). "Spitzer Telescope Sees Trail of Comet Crumbs" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 28 Oktober 2019. Besoek op 16 Augustus 2013.
  71. ↑ 71,0 71,1 Yeomans, Donald K. (April 2007). "Great Comets in History" (in Engels). JPL. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 April 2020. Besoek op 16 Augustus 2013.
  72. ↑ Boehnhardt, H. (2004). "Split comets" (PDF). Comets II: 301. Bibcode:2004come.book..301B.
  73. ↑ Pittichova, Jand; Meech, Karen J.; Valsecchi, Giovanni B.; Pittich, Eduard M. (2003). "Are Comets 42P/Neujmin 3 and 53P/Van Biesbroeck Parts of one Comet?". American Astronomical Society. 35: 1011. Bibcode:2003DPS....35.4705P.
  74. ↑ "SOHO analyses a kamikaze comet" (in Engels). ESA. 23 Februarie 2001. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Maart 2016. Besoek op 30 Augustus 2013.
  75. ↑ "Comet Shoemaker–Levy 9 Collision with Jupiter" (in Engels). National Space Science Data Center. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 April 2020. Besoek op 30 Augustus 2013.
  76. ↑ Muir, Hazel (25 September 2007). "Earth's water brewed at home, not in space". New Scientist (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Februarie 2015. Besoek op 30 Augustus 2013.
  77. ↑ Ridpath, Ian (3 Julie 2008). "Halley and his Comet". A brief history of Halley's Comet (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 15 November 2019. Besoek op 14 Augustus 2013.
  78. ↑ Kronk, Gary W. "2P/Encke". Gary W. Kronk's Cometography. Besoek op 14 Augustus 2013.
  79. ↑ Kronk, Gary W. "3D/Biela". Gary W. Kronk's Cometography. Besoek op 14 Augustus 2013.
  80. ↑ Arnett, B. (14 Januarie 2000). " 'Official' Astronomical Names" (in Grieks). Internasionale Astronomiese Unie. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 31 Julie 2019. Besoek op 5 Maart 2006.
  81. ↑ 81,0 81,1 "Cometary Designation System" (in Engels). Minor Planet Center. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Mei 2020. Besoek op 3 Julie 2011.
  82. ↑ "Chinese Oracle Bones" (in Engels). Cambridge University Library. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 Julie 2019. Besoek op 14 Augustus 2013.
  83. ↑ Ridpath, Ian (8 Julie 2008). "Comet lore". A brief history of Halley's Comet (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Mei 2020. Besoek op 14 Augustus 2013.
  84. ↑ Sagan & Druyan 1997, p. 14
  85. ↑ Sagan & Druyan 1997, pp. 24-25
  86. ↑ "A Brief History of Comets I (until 1950)" (in Engels). European Southern Observatory. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 30 Mei 2013. Besoek op 14 Augustus 2013.
  87. ↑ Sagan & Druyan 1997, p. 37
  88. ↑ Newton, Isaac (1687). "Lib. 3, Prop. 41". Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica. Royal Society of London. ISBN 0-521-07647-1.
  89. ↑ Halleio, E. (1704). "Astronomiae Cometicae Synopsis, Autore Edmundo Halleio apud Oxonienses. Geometriae Professore Saviliano, & Reg. Soc. S". Philosophical Transactions of the Royal Society of London. 24 (289–304): 1882. doi:10.1098/rstl.1704.0064.
  90. ↑ Sagan & Druyan 1997, pp. 306-307
  91. ↑ Sagan & Druyan 1997, p. 85
  92. ↑ Sagan & Druyan 1997, p. 126
  93. ↑ Whipple, F. L. (1950). "A comet model. I. The acceleration of Comet Encke". The Astrophysical Journal. 111: 375. Bibcode:1950ApJ...111..375W. doi:10.1086/145272.
  94. ↑ Calder, Nigel (13 Oktober 2005). Magic Universe:A Grand Tour of Modern Science. p. 156. ISBN 978-0-19-162235-9.
  95. ↑ "NASA Spacecraft Finds Comet Has Hot, Dry Surface" (in Engels). JPL. 5 April 2002. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Mei 2019. Besoek op 22 Augustus 2013.
  96. ↑ "NASA's 'Deep Impact' Team Reports First Evidence of Cometary Ice" (in Engels). Brown University. 2 Februarie 2006. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Mei 2020. Besoek op 22 Augustus 2013.
  97. ↑ Britt, R. R. (17 Junie 2004). "Strange Comet Unlike Anything Known" (in Engels). Space.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Augustus 2010. Besoek op 5 Maart 2006.
  98. ↑ Rincon, P. (14 Maart 2006). "Comets 'are born of fire and ice' " (in Engels). London: BBC News. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Mei 2020. Besoek op 27 April 2009.
  99. ↑ Malik, T. (13 Maart 2006). "NASA's Stardust Comet Samples Contain Minerals Born in Fire" (in Engels). Space.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 28 Mei 2010. Besoek op 27 April 2009.
  100. ↑ Van Boekel, R.; Min, M.; Leinert, Ch.; Waters, L.B.F.M.; Richichi, A.; Chesneau, O.; Dominik, C.; Jaffe, W.; Dutrey, A.; Graser, U.; Henning, Th.; De Jong, J.; Köhler, R.; De Koter, A.; Lopez, B.; Malbet, F.; Morel, S.; Paresce, F.; Perrin, G.; Preibisch, Th.; Przygodda, F.; Schöller, M.; Wittkowski, M. (2004). "The building blocks of planets within the 'terrestrial' region of protoplanetary disks". Nature. 432 (7016): 479–82. Bibcode:2004Natur.432..479V. doi:10.1038/nature03088. PMID 15565147.
  101. ↑ "Stardust comet dust resembles asteroid materials". Lawrence Livermore National Laboratory. 24 Januarie 2008. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 28 Mei 2010. Besoek op 27 April 2009.
  102. ↑ Dunham, W. (25 Januarie 2008). "Dust samples prompt rethink about comets" (in Engels). Reuters. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 10 Januarie 2009. Besoek op 27 Desember 2008.
  103. ↑ LeBlanc, Cecile (7 April 2011). "Evidence for liquid water on the surface of Comet Wild-2" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Mei 2020. Besoek op 7 April 2011.
  104. ↑ Ridpath, Ian (3 Julie 2008). "Awaiting the Comet". A brief history of Halley's Comet (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Mei 2020. Besoek op 15 Augustus 2013.
  105. ↑ Ayres Jr, B. Drummond (29 Maart 1997). "Families Learning of 39 Cultists Who Died Willingly". New York Times (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 20 April 2020. Besoek op 20 Augustus 2013.
  106. ↑ Kronk, Gary W. "C/1975 V1 (West)". Gary W. Kronk's Cometography. Besoek op 5 Maart 2006.
  107. ↑ "Great Moments in Comet History: Comet McNaught" (in Engels). Hubblesite. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Junie 2019. Besoek op 15 Augustus 2013.
  108. ↑ Hahn, M. E.; Chambers, J. E.; Hahn, G. (1992). "Origin of sungrazers: a frequent cometary end-state". Astronomy and Astrophysics. 257 (1): 315–322. Bibcode:1992A&A...257..315B.
  109. ↑ Yoshikawa, K.; Nakano, S.; Yoshikawa, M. (2003). "On the Association among Periodic Comet 96P/Machholz, Arietids, the Marsden Comet Group, and the Kracht Comet Group" (PDF). Publications of the Astronomical Society of Japan. 55 (1): 321–324. Bibcode:2003PASJ...55..321O.
  110. ↑ Kronk, Gary W. "29P/Schwassmann–Wachmann 1". Gary W. Kronk's Cometography. Besoek op 27 April 2009.
  111. ↑ Kronk, Gary W. "95P/Chiron". Gary W. Kronk's Cometography. Besoek op 27 April 2009.
  112. ↑ Kronk, Gary W. "137P/Shoemaker–Levy 2". Gary W. Kronk's Cometography. Besoek op 27 April 2009.
  113. ↑ Whitman, K.; Morbidelli, Alessandro; Jedicke, Robert (2006). "The Size–Frequency Distribution of Dormant Jupiter Family Comets". Icarus. 183: 101. arXiv:astro-ph/0603106v2. Bibcode:2006Icar..183..101W. doi:10.1016/j.icarus.2006.02.016.
  114. ↑ Foust, J. "Comet Shoemaker–Levy 9 – Collision with Jupiter". Students for the Exploration and Development of Space. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 25 Desember 1996. Besoek op 27 April 2009.
  115. ↑ Kronk, Gary W. "D/1993 F2 Shoemaker–Levy 9". Gary W. Kronk's Cometography. Besoek op 27 April 2009.
  116. ↑ Kresk, L. (1978). "The Tunguska object: a fragment of Comet Encke?". Bulletin of the Astronomical Institutes of Czechoslovakia. 29 (3): 129–134. Bibcode:1978BAICz..29..129K.

Bronne

wysig

Verdere leesstof

wysig
  • Schechner, S. J. (1997). Comets, Popular Culture, and the Birth of Modern Cosmology. Princeton University Press..
  • Brandt, J.C. and Chapman, R.D.: Introduction to comets, Cambridge University Press 2004

Eksterne skakels

wysig
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Komeet&oldid=2627209"