Wikipedia

Maria van Riebeeck-standbeeld

Die standbeeld van Maria de la Que(i)llerie (Maria van Riebeeck) staan langs die standbeeld van haar man, Jan van Riebeeck, op 'n verkeerseiland in die Heerengracht in Kaapstad. Beide standbeelde kyk in die rigting van Tafelberg.

Die standbeeld van Maria de la Queillerie, van nader gesien.
Syaansig van die Maria van Riebeeck-standbeeld in Kaapstad se Heerengracht. Op die beeld se voetstuk staan Maria de la Queillerie, nie Van Riebeeck nie.
Plaat aan die standbeeld se voetstuk.

Dit is 'n geskenk van Nederland aan die volk van Suid-Afrika om die vestiging van die verversingspos aan die Kaap die Goeie Hoop te herdenk. Op 2 Oktober 1954 het prins Bernhard, die eggenoot van die Nederlandse koningin Juliana, die beeld voor die Nasionale Kunsmuseum in die Kompanjiestuin onthul.

Kronologie

wysig

Donderdag, 10 Januarie 1952
Die Nederlandse Van Riebeeck-komitee het besluit om die standbeeld van Maria de la Queillerie aan te bied as geskenk van die Nederlandse volk ter geleentheid van die landing van Jan van Riebeeck drie eeue tevore. Aanvanklik was dit die bedoeling om reliëfs te skenk vir die sywande van die sogenaamde "Poort van Afrika". Die probleem was: hierdie reliëfs moes 'n eenheid vorm. Aan die voorkant van die voorgestelde "poort" was die gedagte dat Jan van Riebeeck en sy eggenote daar moes staan. Van Riebeeck se standbeeld sou geskuif moes word, en Nederland sou vir die ander standbeeld sorg.[1][2][3][4][5][6][7][8] Die oorspronklike doel van die reliëfs was om die geskiedenis van die land daarop uit te beeld.[9]

Maandag, 11 Februarie 1952
Die Nederlandse regering beplan om 'n standbeeld van Jan van Riebeeck se eggenote te laat maak.[10][11]

Saterdag, 29 Maart 1952
Tydens 'n venynige koue sneeustormpie is daar die middag in die binnehof van die Rottersdamse stadshuis 'n plaket teen die Suidmuur onthul ter nagedagtenis van Maria de la Queillerie, wat in Rotterdam gebore is. Die plegtigheid is bygewoon deur die ambassadeur van die Unie van Suid-Afrika in Nederland, kolonel P.I. Hoogenhout asook Th. B. ten Kate, die voorsitter van die Suid-Afrikaanse Vereniging. 'n Tweede plaatjie is ook aan die burgemeester van Kaapstad aangebied.[12] [13] [14][15][16][17][18] Die plaatjie is in opdrag van die Suid-Afrikaanse Vereniging te Rotterdam, en vervaardig deur die N.V. Koninklijke Begeer te Voorschoten na die ontwerp van die beeldhouer Pol Dom.[19] In W.C. Mees se toespraak sê hy dat die binnehof van die Raadhuis, waar die plaatjie en afbeelding van Maria de la Queillerie 'n gewel versier, nou 'n bedevaartsplek vir alle Suid-Afrikaners geword het. Mees het daarna die eerste eksemplare van sy boek, Maria Quevellerius, huisvrouw van Jan van Riebeeck en haar omgeving, aan ambassadeur Hoogenhout (die seun van C.P. Hoogenhout[20]) en aan die burgemeester P.J. Oud oorhandig.[21][22] Nadat burgemeester Oud die dank van die munisipale bestuur uitgespreek het, waar die onthulling van die twee plaatjies 'n simboliese verbondenheid inhou, gaan hul na die stadshuistuin waar Ten Kate die plaatjie onthul en aan die gemeentebestuur bied. Burgemeester Oud aanvaar die plaatjie namens die munisipaliteit.[23][24] Die stadsbeiaardier het ter afsluiting die volksliedere van sowel Nederland as Suid-Afrika gespeel, asook 'n fragment uit die Jan van Riebeeck-oratorium, gekomponeer deur Marius Monnikendam.[25]

Sondag, 6 April 1952
Die Sondagaand is die Van Riebeeckfeeste in Kaapstad amptelik deur die Minister van Binnelandse Sake, Eben Dönges, gesluit. Hy sê dat die Portugese regering 'n standbeeld van Bartholomeus Diaz sou skenk om by die "Poort van Afrika" geplaas te word, en dat die Nederlandse Van Riebeeck-komitee 'n standbeeld van Maria van Riebeeck/de la Queillerie sou aanbied.[26][27]

Saterdagmiddag, 30 Mei 1953
By die vergadering van die Nederlands-Suid-Afrikaanse Vereniging deel die voorsitter van die vereniging, J. Keuning, in sy openingswoord onder andere mee dat die beeldhouer Dirk Wolbers die opdrag gekry het om 'n standbeeld te maak van Maria de la Queillerie, wat aan Suid-Afrika gestuur sal word.[20] Dirk Wolbers is deur sy pa, die argitek Jan Wolbers opgelei. Hy studeer voorts aan die Akademies vir Beeldende Kunste te Amsterdam en Brussel. In 1916 vestig hy hom as beeldhouer in Den Haag. Van sy vernaamste ander werke sluit in die sewe groot figure voor die stadshuis van Rotterdam, die grafmonument van dr. Talma te Bennebroek, die Watersnoodmonument te Hontenisse, die groepie beelde op die brug in die Laan van Meerdervoort in Den Haag, die oorlogsmonumente in Vlaardingen en Zeist. Hy verongeluk op 67-jarige ouderdom op 22 September 1957 op die Leidseweg te Voorschoten.[28][29][30] Blykbaar was die standbeeld van Maria de la Queillerie dan ook Wolbers se swanesang.[31]

Saterdag, 16 Januarie 1954
'n Foto van die kleimodel van die beeld verskyn in die Nederlandse koerante. Volgens die onderskrif moet 'n bronsafgietsel daarvan binne enkele maande nog gemaak word.[32][33][34][35][36][37][38][39][40][41][42][43][44][45][46][47][48]

Saterdag, 17 Julie 1954
'n Gipsmodel staan al 'n geruime tyd op die Frederiksplein te Amsterdam, in een van die portale van die Galerij.[49][50]

Woensdag, 11 Augustus 1954
In die tuin van die Haagse munisipale museum (Gemeentemuseum) is die beeld van Maria de la Queillerie vir die daaropvolgende paar weke tentoongestel.[51] Die bronsgietery Binder te Haarlem het die beeld voltooi.[52][53][54][55][56] Maar volgens Böeseken is die beeld in Parys gegiet.[57] Voordat die beeld verskeep kon word, is die Nederlandse publiek die geleentheid gegun om die beeld in die tuin van die Haagse munisipale museum tot die 25ste Augustus te besigtig,[58][59][60] waar dit die middag (11 Augustus) opgestel is. Die verskeping word beplan vir om en by 28 Augustus 1954.[61][62][63]

Dinsdag, 21 September 1954
Prins Bernhard van Lippe-Biesterfeld vertrek met die Regerings-Dakota vanaf Schiphol vir sy amptelike besoek aan Suid-Afrika, op uitnodiging van die Suid-Afrikaanse regering. Voorlopig is sy reisplan 14 dae in Suid-Afrika, 'n driedaagse besoek aan 'n natuurreservaat in Tanganjika en hy hoop om op 20 Oktober in Nederland terug te wees.[64][65]

Vrydag, 24 September 1954
Kaapstad reik 'n voorlopige program uit waarin die prins se besoek aan dié stad uiteengesit word. Daarin word vermeld die duurte sal twee dae wees, die administrateur van die Kaapprovinsie sal op 1 Oktober 'n dinee in die kasteel geniet, en die volgende môre sal Prins Bernhard in die Kompanjiestuin, voor die Nasionale Museum, 'n standbeeld van Maria de la Queillerie onthul wat deur die minister van Binnelandse Sake namens Suid-Afrika aanvaar sal word. Hierby sal hy 'n kort rede voer. Dieselfde dag nog sal 'n kranslegging by die standbeeld van Jan van Riebeeck plaasvind, gevolg deur die ontvangs deur die burgemeester Keen by die stadshuis. Die aand sal die prins die eregas wees by 'n byeenkoms waar Nederlanders teenwoordig sal wees.[66][67][68][69]

Donderdag, 30 September 1954 - 2 dae voor die onthulling
Prins Bernhard vlieg die Donderdag Bloemfontein toe (nadat hy die Woensdag 'n Zoeloekraal besoek het).[70] Deur 'n vergissing kom die Prins vier minute laat in Bloemfontein aan. Hy stuur die Dakota na die burgerlughawe in Bloemfontein, maar moes eintlik op die vliegveld te Bloemspruit geland het. Die prins het sy foutjie reggemaak, en op die vliegveld wag 250 Nederlanders hom in en sing die Nederlandse volkslied uit volle bors. Daarna gaan hy na 'n amptelike dinee, aangebied deur die administrateur van die Oranje-Vrystaat.[71] Ook die burgemeester van Bloemfontein ontvang hom.[72]

By die amptelike dinee lewer die administrateur 'n praatjie oor die groot bodemrykdom van Suid-Afrika, wat milde geleenthede bied aan die Nederlandse immigrante. Die Nederlanders kan na Suid-Afrika emigreer sonder om hul Nederlandse bloedverwantskap te verloor. Bernhard antwoord weer daarop deur die ou betrekkinge tussen Nederland en die Oranje-Vrystaat op te haal, wat steeds van 'n besondere aard was. Hy noem ook name uit die verlede en die prestasies van die huidige Nederlanders wat op ander maniere as vroeër bygedra het tot die opbou van die land.[71]

By een van hierdie geleenthede is die Prins aan graaf Littichau voorgestel, wie die prins onmiddellik herken as 'n ou vriend wat 24 jaar tevore saam met hom op skool was. Die ontvangs was die enigste amptelike gebeurtenis, omdat 'n verkenning van Bloemfontein weens die vermoeidheid van die prins afgelas is.[70][73]

Vrydag, 1 Oktober 1954 - 1 dag voor die onthulling
Prins Bernhard vertrek die Vrydag vanaf Bloemfontein na Kaapstad, maar op pad vliegveld toe, wyk die prins van die dagorde af. Hy kry die Vrydagoggend in Bloemfontein nog 'n onderhoud in met die administrateur van die Oranje-Vrystaat, Jim Fouché,[74][75] maar besoek ook die Vrouemonument.[74][75] Aan die voet van die Vrouemonument, ter nagedagtenis van die 26 000 vroue en kinders wat omgekom het in die konsentrasiekampe, het hy is 'n tuil swaardlelies neergelê. Hierdie spontane gebaar het groot indruk gemaak op die Afrikaners.[76] Hy vertoef nog 'n rukkie in die Oorlogsmuseum.[74][75]

Die prins vlieg self sy Dakota na Kaapstad.[76] Die vliegtuig stryk neer en land op die Lugmagbasis Ysterplaat.[77] Die D.F. Malan-lughawe is eers in 1955 geopen.

Die reën van Donderdag in Kaapstad het opgeklaar en die son het helder geskyn.[74][78][79][80]

By sy aankoms op die vliegveld het die prins 'n ruiker Suid-Afrikaanse angeliers ontvang.[81] Dit was die pienk angelier, genaamd "Suid-Afrika" wat in die Unie gekweek is deur A. Worth van Bellville, welwetend dat die prins alte dol op angeliere is.[75][73]

Prins Bernhard se tydjie in Suid-Afrika was min, maar hy het geen onderskeid tussen die Nederlanders, Engelssprekendes en Afrikaanse stamverwante gemaak nie.[82] Koerante soos die Cape Times, Cape Argus en Die Burger het elkeen in hul hoofartikels hom welkom geheet. Die Argus bring veral die donkere dae van die Tweede Wêreldoorlog in herinnering, waaraan baie Suid-Afrikaners deelgeneem het, en hulle het die grootste reg om die koninklike gas vandag eer te bewys.[82] Die Cape Times skryf dat Prins Bernhard deur alle Suid-Afrikaners begroet word as verteenwoordiger van 'n koningin wat deur almal bewonder word en van 'n land waarmee die meerderheid van die blanke bevolking van Suid-Afrika verbonde is. Kaapstad waardeer die kompliment wat die besoek van hierdie koninklike inhou.[83][78] Die Burger het op dié dag sy hoofartikel in Nederlands gepubliseer, waarin hy skryf - al het die bande van Suid-Afrika met Nederland soms verslap, is dit nooit geheel en al verbreek nie. Die besoek van die prins is die treffendste aanduiding vir die voortbestaan van 'n geestesgemeenskap tussen Nederland en die volk van Suid-Afrika.[78][83] Treffend in die Die Burger van 1 Oktober staan daar ook in die hoofartikel:[84]

 

Daarom, prins Bernhard, driewerf welkom uit naam van het Afrikanerdom hier, waar eens die kreet uit het hart weerklonk, die nog steeds als spreekwoord voortleeft: "Die Kaap is weer Hollands!" Welkom als vertegenwoordiger van het oude stamland; als vertegenwoordiger van dat roemvolle Oranjehuis, welks naam om talrijke redenen een welaangename klank in onze oren heeft; en als hoogstaand mens, die onze eerbied en genegenheid zou afdwingen al waart gij geen Koninklike Hoogheid. En moge het niet nogmaals 116 jaar duren alvorens weer een lid van het Huis van Oranje onze vaderlandse bodem betreedt!

 

Die prins het sy uniform van die Koninklike Nederlandse Lugmag gedra vir die geleentheid.[81] Dit was 'n spesiale geleentheid, want die laaste keer toe 'n lid van die Nederlandse koninklike familie in Kaapstad voet aan wal gesit het, was Prins Willem Frederik Hendrik toe hy in 1838 in die Kaap aan land gegaan het, op pad na Java.[81]

Op 'n foto is te sien hoe administrateur Olivier die prins op die lugmagbasis met die oop motor kom oplaai, sodat die optog deur die strate van Kaapstad kan begin.[85]

Prins Bernhard het om halfeen die middag in Kaapstad aangekom, en is hartlik ontvang.[71][80][70][79][86][74][87][88][78] Adderleystraat is weerskante met vlae versier en aan beide kante na die Parlementsgebou toe is die motor deur belangstellendes toegejuig.[71][80][74][87][88][78][86][79][83] Die Kapenaars het Oranje-strikkies gedra en die Nederlandse vlaggies geswaai toe die prins verbyry.[89]

Sy Koninklike Hoogheid sou aanvanklik Robbeneiland besoek het, soos uiteengesit op sy program, maar hy het wéér die vooruitsigte van die dag in die war gestuur: dié keer om met die kabelkarretjie Tafelberg op te gaan.[90][71][91][80][83][75] [79][86][81] Prins Bernhard het dan ook sy sin gekry en die uitsig geniet.[77][82][74] Die Algemeen Handelsblad voer aan die weer was nie gunstig vir Robbeneiland nie.[82] Dit het nogal 'n konsternasie veroorsaak, want die reëlings wat reeds getref was vir die joernaliste en persfotograwe vir die vaart moes gekanselleer word; trouens, 'n boot met joernaliste en fotograwe was reeds op see, maar moes per radio teruggeroep word.[82][77] Die tydsberekening was ook net perfek vir die prins, want toe hy en sy gevolg weer onder was, het die berg weer toegetrek met sy kenmerkende dik mis[89] waarvoor die legendariese Van Hunks so bekend is.

Die prins het sonder 'n hoed op sy kop, en gekleed in 'n sportjassie en al pyprokende meestal onopgemerkt en op sy gemak deur die menigte van die besige Adderleystraat saam met lede van sy gevolg gedrentel. In 'n groot winkel in Adderleystraat het die prins later die dag geskenke vir sy dogters gekoop.[91][92][80][89][75][93][82][77] Hy besoek ook die Koopmans de Wethuis, en sonder 'n gids verken hy ander plekke wat nou verbonde is met die oudste geskiedenis van die Kaap.[82][86][93][80]

Later is hy informeel by die Nederlandse Klub ontvang.[89][91]

Die administrateur van die Kaapprovinsie, Philippus Olivier, het die Vrydagaand die prins as eregas met 'n banket (of gala-dinee) trakteer by Kasteel de Goede Hoop.[71][92][80][83][70][89][73][75][93][74][82][77][87][88][78], in die kersverligte Lady Anne Barnardsaal.[82] Prins Bernhard is vergesel deur die lede van sy gevolg.[78] Ook teenwoordig was onder andere die Suid-Afrikaanse minister van Binnelandse sake, dr. Eben Dönges, en die Nederlandse ambassadeur, J. van den Berg.[74][86][78], die bevelvoerder van die Suid-Atlantiese Vlootbasis, viseadmiraal Ian Campbell[78][86], die burgemeester van Kaapstad A.F. Keen[78][86], dr. A.L. Geyer, die voormalige Suid-Afrikaanse hoëkommissaris in Londen[78], asook ander diplomate, burgerlike hoogwaardigheidsbekleërs en vooraanstaande persone.[78]

Ná sy toespraak, waarin Olivier sê dat hy verheug is oor die moeite wat deur die twee regerings gedoen is om die kulturele bande tussen Nederland en Suid-Afrika die afgelope paar jaar te verstewig,[83][93][74][87][88][78][81], en die prins bedank het om self eerstehands kennis te kom maak met die sfeer en omstandighede wat in Suid-Afrika heers,[91][88][86] en daarop wys dat berigte uit Suid-Afrika dikwels 'n verwronge beeld van die land kan gee[91][89][78], bied hy die prins 'n springbokvelletjie aan;[80][83][73][93][74][88][78][86] as die nasionale simbool van Suid-Afrika.[81] Olivier vra die prins ook om die goeie wense van die volk van die Kaapprovinsie aan koningin Juliana, prinses Wilhelmina, en sy vier dogters oor te dra.[88][78][86][83][80]

Die prins sê in sy toespraak weer dat die ontvangs in die rustige atmosfeer van die kasteel 'n besondere bekoring het, soos, benewens die kerslig, ook die wapenskilde van die Hollandse stede wat teen die muur aangebring is, die klok wat in Amsterdam gegiet is, asook die name van die vyf bastions: Oranje, Leerdam, Buren, Katzenellenbogen en Nassau.[82] Hy is beïndruk deur Kaapstad wat deur en deur bewus is van die eise van die tyd [om te ontwikkel], maar tegelykertyd die sfeer van tradisie en trots van die geskiedenis behou het.[89][74][88][86] Ook hy spreek sy beste wense uit vir die welvaart van die Kaap.[88][81]

Op die spyskaart van die erebanket verskyn:[82][73][89]

  • Vrugtekelkie van der Hum
  • Ertjiesop
  • Tongvisrepies met tartaarsous
  • Aspersies met bottersous
  • Hoender met groenertjie
  • Blomkool, gebraaide aartappels
  • Geelrys met rosyntjies
  • Roomys met sjokoladesous
  • Kaas en beskuitjies
  • Dessert
  • Koffie

Die aandete is ook besprinkel ("besproei") met die beroemde Kaapse wyn.

Saterdag, 2 Oktober 1954 - Dag van onthulling
Hieronder volg 'n transkripsie van prins Bernhard van Lippe-Biesterfeld se toespraak (in Nederlands, Engels en Afrikaans):[94]

 

En toen men in Nederland dan ook overwoog wat het meest gepaste geschenk zou zijn, van het Nederlandse volk aan het volk van Zuid-Afrika, toen viel de keus op een beeld van Maria van Riebeeck. Ten einde, bij alle hulde welke aan Jan van Riebeeck werd gebracht, eer te kunnen bewijzen aan deze bijzondere vrouw, en in haar, het historische werk van haar echtgenoot. Spontaan zijn toen de gelden bijeengebracht en kon jhr. Beelaerts van Blokland in 1952, het voornemen van dit geschenk voor de Poort van Afrika, aankondigen, en thans zijn we bijeen, hier om het beeld te onthullen van haar, die als een der eerste vrouwen uit Europa naar dit land kwam, die tien jaar lang op omstreeks een mijl van hier heeft gewoond, en die in de ogen van het volk van Zuid-Afrika, een toonbeeld is geworden, van geloof, van moed, van toewijding en van trouw. Zij heeft uit Nederland een nobele traditie overgebracht, en hier gevestigd. Zij is een inspiratie geweest voor zo vele vrouwen die na haar kwamen, die hun echtgenoten in tijd van nood en beproeving hebben bijgestaan en hun hebben aangemoedigd.

Unfortunately, we do not know as much about Maria van Riebeeck's personal life, as we do about that of her husband. But what we do know about it, already gives us ample justification for honouring her in her own right, and not only as Jan van Riebeeck's wife. Maria de la Queillerie was born in Rotterdam in 1629, and married Jan van Riebeeck at Schiedam, at the age of 19. Three years later already, she landed at the Cape with her husband, and a little son, after a sea voyage of three and a half months, and [???] had eight children here, of which she saw two young sons leave for the Netherlands, to receive their education there, never to see them again. Maria van Riebeeck herself, was never able to return to her native Holland, but travelled in 1662 to Malakka, where her husband had been appointed in a high position with the Vereenigde Oostindische Compagnie. There, she died, before having reached her 35th birthday.

Maria's funeral took place with military honours. Soldiers opened the procession, 16 of the highest dignitaries of the VOC carried the coffin, thousands of people followed, and three salvos were fired over her grave. A period of 6 week's mourning was proclaimed. This indeed is an exceptional homage to a woman of only 34 years. An homage bestowed on her certainly, or so in view of her husband's position. Yet, we may be convinced, that this honour was also intended to show respect to a woman of outstanding ability, and of utmost devotion to her husband, her family, and their task in life.

I hope, when this statue will finally have found its permanent place in the Gateway to Africa, next to that of the statue of her husband, they will both remain a symbol of faithfulness and devotion, and be a constant reminder of this couple from Holland, which 300 years ago worked together on the shores of Table Bay, walked together, in the newly planted garden, planned together for the future, shared disappointments and achievements, and saw their tiny settlement grow, never realising that before long, a new nation would arise in the vast stretches of the southern parts of Africa.

Dit is my innige wens, en dié van die volk van Nederland, wat hierdie beeld van Maria van Riebeeck aan die volk van Suid-Afrika geskenk het, dat dit tot die lengte van d[a]e Kaapstad, die Moederstad, sal sier. Wanneer dit straks saam met die beeld van die grondlegger van u stad en nasie, aan die Poort van Afrika sal staan, mag die twee beelde dan getuig aan soveel [...] aan sowel besoekers uit die buiteland as aan die burgers van hierdie land, van die vriendskap wat tot die eeue heen bestaan het, tussen Nederland en Suid-Afrika, maar meer nog, van die beste wat in hul lewe, mans en vrouens, kan gee. Mag dit allemaal besiel tot onverdeelde trou, waarsonder geen gesin, maar ook geen nasie kan bestaan. Dis vir my 'n voorreg om nou oor te gaan tot onthulling van die standbeeld van Maria de la Queillerie.

 

In 1969 is die beeld na die huidige standplaas verskuif.

Waardering

wysig

Anna Böeseken omskryf die beeld met woorde soos: "mooi statige vrouegestalte", "rustige waardigheid van die figuur", "suiwere lyne van die gesig" wat by die onthulling dadelik almal se aandag geboei het. Kortom: In die beeld is Maria de la Queillerie 'n statige en waardige figuur met 'n ernstige gesigsuitdrukking. Sy dra 'n sirkelvormige kraag en die wye rok val neer uit 'n nousluitende middellyf. 'n Mussie voorkom dat haar hare in haar oë hang. Aan haar linkerarm dra sy 'n mandjie vrugte en in haar regterhand 'n boeket blomme.[95]

Kort-kort sal sy teksgedeeltes aanhaal om by haar stelling te pas.

Soos die ruikertjie blomme in haar regterhand en die mandjie vrugte aan haar linkerarm sal Boëseken byvoorbeeld verbind met die vreugde van tuinbou aan die Kaap wat sy en haar man saam aangepak het, asook hierdie egpaar se liefde vir die grond. Dit lees sy in die Dagregister waar daar telkens melding gemaak word wanneer sekere spesies blomme en vrugte die eerste maal gepluk is, soos wanneer die eerste druiwe gereed was om gepars te word, of die aantekening van die eerste Hollandse roos wat geblom het, of wanneer die eerste kersie of "lemoenen" afgepluk is, of die olyfboom wat al vruggies begin kry het. Sy dink aan die plaas aan die Bosheuvel by die Wynberg waar "nie minder nie as 1 162 lemoen-, suurlemoen-, en pompelmoesbome geplant [is], asook olyf-, appel-, peer-, pruim- en kersiebome en 'n paar okkerneutboompies." Vervolgens sê Böeseken: "Dat Maria van Riebeeck uitgebeeld is met 'n mandjie vrugte en 'n ruikertjie blomme is dus besonder gepas."[95]

Die ernstige uitdrukking op die jong gesig vind sy ewe gepas. Dit wek die indruk van "sobere eenvoud", al lyk dit humorloser as Dirck Craey se portret in die Ryksmuseum: "Die wye rok, wat neerval uit die nousluitende lyfie, gee verder aan die beeld iets solieds en statigs, soos dit pas by die beeld van 'n jong moeder wat 'n swaar taak op haar skouers voel rus."[95]

Böeseken dink aan hul oudste seuntjie, Anthony wat voor hul vertrek uit Holland begrawe moes word, die moeilike reis met die Drommedaris na die Kaap. Die geboorte van Abraham van Riebeeck, nadat 'n moeilike winter in "seer ondichte tente... groote coude en ongemack" deurgebring is. Ook aan die vierde seun, Anthony, wat binne 'n paar maande oorlede is. Nog drie babadogtertjies volg. Al hierdie swaarkry, maar ook die vasbyt en deurdruk van die pioniersbestaan is op haar gelaat afgeëts. Om hierdie rede pas die beeld by Maria kort voordat sy uit die Kaap vertrek het.[95]

In 1961, toe die beeld nog by die Nasionale Museum gestaan het, voel Böeseken dit is die geskikte omgewing waar die beeld eintlik tuishoort: 'n rustige, peinsend/nadenkende beeld, weg uit die gemaal van die moderne stadsverkeer. Dat sy nié langs haar man staan nie is ook histories juis: wanneer Jan die binneland ingegaan het, om watter redes dan ook, was sy beslis nie altyd aan sy sy nie. Jan van Riebeeck se denke het vêr gestrek, aan ekspedisies en togte in Madagaskar, Mauritius, dieper die binneland in, Monomotapa as eindbestemming, terwyl Maria van Riebeeck s'n waarskynlik maar altyd naby die fort en omgewing gebly het, en sy haar rus eerder in die tuin sou geniet het, weg van die besige Fort van die Goeie Hoop. "Die onderskeie plekke waar die beelde vandag staan, weerspieël die arbeidsveld van elkeen op treffende wyse. Jan staan daar waar die skepe aankom en die groot paaie na die noorde en ooste wegswaai, terwyl Maria naby die blomtuin staan."[95]

En verder: die beelde pas nie eintlik by mekaar nie, voel Böeseken, om die eenvoudige rede dat die beeld van Jan van Riebeeck "'n jeugwerk van 'n nog betreklik onbekende beeldhouer" was, terwyl die standbeeld van Maria die werk van 'n beeldhouer was wat eintlik aan die einde van sy loopbaan gestaan het, en reeds bekendheid verwerf het in Nederland.[95]

Die mandjie vrugte onder die arm kan ook 'n ander betekenis inhou: Maria het driehonderd jaar tevore die beste vrugte van die Westerse beskawing na die Kaap saamgebring. En dit sluit in dat sy haar bes gedoen het "om die omringende heidenwêreld te kersten" (Eva ingesluit), maar ook om ter versagting van 'n strawwe vonnis te pleit (saam met die ander Kaapse vroue - Jan van Riebeeck het die volste reg daartoe gehad om die doodstraf (wat vry algemeen vir honderde misdade was) te voltrek, maar hy het nie).[95]

Voorts word Johan Nieuhof se beskrywing toegevoeg van, te midde van die moeilike pioniersbestaan, hoe selfs uit die klein dingetjies vreugde geput is - soos toe 'n walvis uitgespoel het en die walvis van naderby bekyk is. Die Kommandeur en sy vrou het toe bo-op die walvis geklim en die trompetter het die volkslied "Wilhelmus van Nassouwen" geblaas.[95]

Laastens verwys Böeseken ook na die Franse biskop, Nicolas Etienne, wat op 1 Maart 1661 aan 'n vriend sy bewondering vir Madame le Gouvernante uitgespreek het. Volgens hom was sy een van die wysste vroue wat hy ooit ontmoet het. "Sy word deur almal bemin" [...] "Ek het nooit in haar die minste hartstog bemerk nie, hoewel ek haar dikwels besoek het. Met watter saak, waarmee sy ook al besig was, sy het haarself steeds volkome beheers dat sy hoegenaamd geen emosie getoon het nie, selfs wanneer ons geargumenteer het. As dogter van 'n Rotterdamse predikant is sy baie goed op die hoogte van die Heilige Skrif."[95]

Alles in ag genome, reken Böeseken hierdie beskrywings strook met die gevoelens wat die beeld by die toeskouer wek.[95]

Liggingskoördinate

wysig

Verwysings

wysig
  1. ↑ Standbeeld als Ned. geschenk voor Zuid-Afrika. "Het vaderland". 's-Gravenhage, 10-01-1952, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  2. ↑ Nederland schenkt ZuidAfrika beeld van Van Riebeecks vrouw. "Algemeen Handelsblad". Amsterdam, 11-01-1952. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  3. ↑ Nederlands geschenk aan Zuid-Afrika. "Trouw". Meppel, 11-01-1952. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  4. ↑ Nederland geeft standbeeld van Van Riebeecks gade. "Zutphens dagblad voor de Graafschap en Veluwezoom". Zutphen; Zutphen, 11-01-1952, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  5. ↑ Nederland geeft standbeeld van Van Riebeecks gade. "Deventer dagblad". Deventer, 11-01-1952, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  6. ↑ Standbeeld voor Zuid-Afrika. "Dagblad voor Noord-Limburg". Venlo, 11-01-1952, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  7. ↑ Nederlands geschenk aan Zuid-Afrika. "Arnhemsche courant". Arnhem, 14-01-1952, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  8. ↑ Nederlands geschenk aan Zuid-Afrika. "Nijmeegsch dagblad". Nijmegen, 14-01-1952, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  9. ↑ Binnenland. "Emmer courant". Emmen, 24-03-1952, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  10. ↑ Een standbeeld voor de echtgenote van Jan van Riebeeck. "Nieuwsblad voor de Hoeksche Waard en IJselmonde". Oud-Beijerland, 11-02-1952. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023.
  11. ↑ Binnenland. "Emmer courant". Emmen, 24-03-1952, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  12. ↑ PLAQUETTE ONTHULD TE ROTTERDAM. "Trouw". Meppel, 31-03-1952. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  13. ↑ Plaquette onthuld voor echtgenote van Jan van Riebeeck. "Het Binnenhof". 's-Gravenhage, 31-03-1952, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  14. ↑ "ANP Nieuwsbericht". 29-03-1952,50. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  15. ↑ Plaquette onthuld in het Stadhuis. "Het vrije volk : democratisch-socialistisch dagblad". Rotterdam, 29-03-1952, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  16. ↑ Herdenking Maria de la Queillerie. "Het Rotterdamsch parool". Rotterdam, 28-03-1952, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023.
  17. ↑ Plechtigheid in Stadhuistuin. "Het vrije volk : democratisch-socialistisch dagblad". Rotterdam, 27-03-1952, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  18. ↑ In de binnentuin van ’t Rotterdams. "Deventer dagblad". Deventer, 31-03-1952, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  19. ↑ Zaterdag zal inde Stadhuistuin. "Het Rotterdamsch parool". Rotterdam, 25-03-1952, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  20. ↑ 20,0 20,1 Vergadering van de Ned.-Zuid-Afrikaanse Vereniging. "Het vaderland". 's-Gravenhage, 02-06-1953, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  21. ↑ Jan v. Riebeeck’s vrouw was Rotterdamse Onthulling plaquette van Maria de la Queillerie Raadhuis-tuin nu bedevaartplaats voor Zuid-Afrikaners. "Het Rotterdamsch parool". Rotterdam, 31-03-1952, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  22. ↑ VAN RIEBEECKS HUISVROUW BESCHREVEN. "Algemeen Handelsblad". Amsterdam, 08-08-1952. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023.
  23. ↑ Rotterdam eert Jan van Riebeecks echtgenote. "Algemeen Handelsblad". Amsterdam, 31-03-1952. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023.
  24. ↑ Plaquette onthuld ter nagedachtenis van Van Riebeeck's echtgenote In de binnentuin van Rotterdams stadhuis. "De tijd : dagblad voor Nederland". Amsterdam, 31-03-1952, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  25. ↑ Plechtigheid te Rotterdam.. "Algemeen Dagblad". Rotterdam, 31-03-1952, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  26. ↑ Jan van Riebeeck opperkoopman en commandeur van de Kaap Culemborg demonstreert de trots op zijn grote zoon Marktplein vol vlaggen en wimpels. "Nieuwe Haarlemsche courant". Haarlem, 07-04-1952, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  27. ↑ „Drommedaris" landt opnieuw. "De tijd : dagblad voor Nederland". Amsterdam, 07-04-1952, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  28. ↑ Dirk Wolbers kwam bij auto-ongeluk om het leven. "Het vaderland". 's-Gravenhage, 24-09-1957, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  29. ↑ DIRK WOLBERS bij auto-ongeluk overleden. "Het Parool". Amsterdam, 24-09-1957. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  30. ↑ Beeldhouwer Dirk Wolbers verongelukt. "De Tijd : godsdienstig-staatkundig dagblad". 's-Hertogenbosch, 26-09-1957, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023.
  31. ↑ Böeseken, A.J. 1961. Die standbeeld van Maria de la Queillerie. In: Van Tonder, J.J. (red.). Veertien Gedenktekens van Suid-Afrika. Kaapstad: Nasionale Boekhandel, p. 28: Die standbeeld van Maria de la Queillerie was die laaste werk wat hy voltooi het, want terwyl hy besig was met 'n groot ontwerp vir 'n standbeeld van admiraal Tromp in Scheveningen, is hy na 'n noodlottige motorongeluk op 22 September 1957 oorlede. So het die beeld, waaraan hy met soveel vreugde en besieling gewerk het, sy swanesang geword.
  32. ↑ TER GELEGENHEID VAN DE JAN. "Algemeen Handelsblad". Amsterdam, 16-01-1954. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  33. ↑ Ter gelegenheid van de Jan. "Overijsselsch dagblad". Zwolle, 16-01-1954. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  34. ↑ Ter geleentheid van de Jan van Riebeeckfeesten... "Arnhemsche courant". Arnhem, 16-01-1954, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  35. ↑ Ter gelegenheid van de Jan van. "Het vaderland". 's-Gravenhage, 16-01-1954, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  36. ↑ gelegenheid van de Jan van Rie-. "Het Binnenhof". 's-Gravenhage, 16-01-1954, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  37. ↑ Ter gelegenheid van de Jan van Rie-. "Provinciale Noord-Brabantsche courant Het huisgezin". 's-Hertogenbosch, 16-01-1954, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  38. ↑ Ter gelegenheid van de Jan van Rie-. "Eindhovensch dagblad". Eindhoven, 16-01-1954, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  39. ↑ STANDBEELD VAN MARIA DE. "Nieuwe Tilburgsche courant". Tilburg, 18-01-1954, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  40. ↑ Wat er óók nog gebeurde..... "Leeuwarder courant : hoofdblad van Friesland". Leeuwarden, 19-01-1954, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  41. ↑ Ter gelegenheid van de Jan van Rie- . "De Tijd : godsdienstig-staatkundig dagblad". 's-Hertogenbosch, 19-01-1954, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  42. ↑ van Maria de Queillerie. "Deventer dagblad". Deventer, 19-01-1954, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  43. ↑ Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". Willemstad, 20-02-1954, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  44. ↑ "Provinciale Overijsselsche en Zwolsche courant". Zwolle, 20-01-1954, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  45. ↑ STANDBEELD VAN MARIA DE QUEILLERIE.. "'t Nieuws voor Kampen". Kampen, 20-01-1954, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  46. ↑ STANDBEELD VAN MARIA DE QUEILLERIE.. "Winschoter courant". Winschoten, 19-01-1954, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  47. ↑ Ter gelegenheid van de Jan van Rie-. "Nijmeegsch dagblad". Nijmegen, 19-01-1954, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  48. ↑ "Twentsch dagblad Tubantia". Enschede, 19-01-1954, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  49. ↑ Voor Kaapstad. "Het vrije volk : democratisch-socialistisch dagblad". Rotterdam, 12-08-1954, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  50. ↑ Beelden sieren Frederiksplein in Amsterdam. "Nieuw Utrechtsch dagblad". Utrecht, 17-07-1954, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  51. ↑ "ANP Nieuwsbericht". 11-08-1954,48. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023.
  52. ↑ "Trouw". Meppel, 11-08-1954. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  53. ↑ Beeld voor Kaapstad van Maria de Queillerie. "De Tijd : godsdienstig-staatkundig dagblad". 's-Hertogenbosch, 11-08-1954, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  54. ↑ Beeld voor Kaapstad van Maria de Queillerie. "Nieuwe Haarlemsche courant". Haarlem, 11-08-1954, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  55. ↑ Bij de bronsgieterij Binder te Haarlem. "Deventer dagblad". Deventer, 14-08-1954, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  56. ↑ Bij de bronsgieterij Binder te Haarlem. "Zutphens dagblad voor de Graafschap en Veluwezoom". Zutphen; Zutphen, 14-08-1954, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  57. ↑ Böeseken, A.J. 1961. Die standbeeld van Maria de la Queillerie. In: Van Tonder, J.J. (red.). Veertien Gedenktekens van Suid-Afrika. Kaapstad: Nasionale Boekhandel, p. 28: Nadat 'n gipsmodel van die beeld die atelje van die kunstenaar verlaat het, is dit in Parys gegiet en vervolgens ingeskeep na die Kaap [...]
  58. ↑ MARIA van RIEBEEK. "Het Binnenhof". 's-Gravenhage, 13-08-1954, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  59. ↑ Geschenk voor Kaapstad. "De Maasbode". Rotterdam, 13-08-1954, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  60. ↑ "De Volkskrant". 's-Hertogenbosch, 13-08-1954. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  61. ↑ Maria de Queillerie in tuin Gemeentemuseum. "Het Binnenhof". 's-Gravenhage, 11-08-1954, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  62. ↑ En verder... "Het vaderland". 's-Gravenhage, 11-08-1954, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  63. ↑ Beeld van Jan van Riebeeks vrouw tentoongesteld. "Het Parool". Amsterdam, 11-08-1954. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  64. ↑ "ANP Nieuwsbericht". 21-09-1954,70. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  65. ↑ "ANP Nieuwsbericht". 22-09-1954,10. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023.
  66. ↑ Programma ’s Prinsen bezoek aan Kaapstad. "Nijmeegsch dagblad". Nijmegen, 24-09-1954, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  67. ↑ "Arnhemsche courant". Arnhem, 24-09-1954, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  68. ↑ Prins Bernhard in Zuid-Afrika. "Gazet van Limburg". Maastricht, 24-09-1954, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  69. ↑ Het bezoek van Prins Bernhard aan Kaapstad. "Eindhovensch dagblad". Eindhoven, 24-09-1954, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  70. ↑ 70,0 70,1 70,2 70,3 De reis van Prins Bernhard. "Nieuwe Tilburgsche courant". Tilburg, 02-10-1954, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 26-10-2023.
  71. ↑ 71,0 71,1 71,2 71,3 71,4 71,5 Prins „vervloog” zich In Zuid-Afrika „prachtige kansen” voor Nederlanders. "Dagblad voor Noord-Limburg". Venlo, 02-10-1954, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 26-10-2023.
  72. ↑ Prins Bernhard vliegt verkeerd. "Het vrije volk : democratisch-socialistisch dagblad". Rotterdam, 02-10-1954, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 26-10-2023.
  73. ↑ 73,0 73,1 73,2 73,3 73,4 De Prins ontmoette een schoolvriend. "Algemeen Dagblad". Rotterdam, 02-10-1954, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 26-10-2023
  74. ↑ 74,00 74,01 74,02 74,03 74,04 74,05 74,06 74,07 74,08 74,09 74,10 74,11 Prins in Kaapstad toegejuicht. "Trouw". Meppel, 02-10-1954. Geraadpleegd op Delpher op 26-10-2023
  75. ↑ 75,0 75,1 75,2 75,3 75,4 75,5 75,6 Prins Bernhard onthult standbeeld van Maria van Riebeeck. "Het vaderland". 's-Gravenhage, 02-10-1954, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 26-10-2023
  76. ↑ 76,0 76,1 ZUID-AFRIKA IS GEROERD Prins Bernhards bezoek van zeer grote betekenis Nederland populairder dan ooit in de Unie. "Deventer dagblad". Deventer, 12-10-1954, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 26-10-2023
  77. ↑ 77,0 77,1 77,2 77,3 77,4 Prins Bernhard bezocht Tafelberg Geschenk van Nederland onthuld. "Nieuwsblad van het Noorden". Groningen, 02-10-1954, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 26-10-2023.
  78. ↑ 78,00 78,01 78,02 78,03 78,04 78,05 78,06 78,07 78,08 78,09 78,10 78,11 78,12 78,13 78,14 78,15 Ook Kaapstad bracht Prins Bernhard hulde Gehele stad met vlaggen versierd. "Overijsselsch dagblad". Zwolle, 02-10-1954. Geraadpleegd op Delpher op 26-10-2023
  79. ↑ 79,0 79,1 79,2 79,3 De prins in Kaapstad. "Leeuwarder courant : hoofdblad van Friesland". Leeuwarden, 02-10-1954, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 26-10-2023
  80. ↑ 80,0 80,1 80,2 80,3 80,4 80,5 80,6 80,7 80,8 Prins ging met kabelbaan naar top van Tafelberg Banket in kasteel van Kaapstad. "Het Rotterdamsch parool". Rotterdam, 02-10-1954, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 26-10-2023
  81. ↑ 81,0 81,1 81,2 81,3 81,4 81,5 81,6 Prins Bernhard in historisch kasteel. "De Telegraaf". Amsterdam, 02-10-1954, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 26-10-2023
  82. ↑ 82,00 82,01 82,02 82,03 82,04 82,05 82,06 82,07 82,08 82,09 82,10 PRINS BERNHARD IN KAAPSTAD Onthulling beeld van Van Riebeecks echtgenote. "Algemeen Handelsblad". Amsterdam, 02-10-1954. Geraadpleegd op Delpher op 26-10-2023
  83. ↑ 83,0 83,1 83,2 83,3 83,4 83,5 83,6 83,7 De Prins in Kaapstad. "Zutphens dagblad voor de Graafschap en Veluwezoom". Zutphen; Zutphen, 02-10-1954, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 26-10-2023
  84. ↑ Zuid-Afrika. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  85. ↑ ZUID-AFRIKA IS GEROERD Prins Bernhards bezoek van zeer grote betekenis Nederland populairder dan ooit in de Unie. "Zutphens dagblad voor de Graafschap en Veluwezoom". Zutphen; Zutphen, 08-10-1954, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 26-10-2023.
  86. ↑ 86,00 86,01 86,02 86,03 86,04 86,05 86,06 86,07 86,08 86,09 86,10 BANKET IN HET KASTEEL VAN KAAPSTAD. "De Maasbode". Rotterdam, 02-10-1954, p. 13. Geraadpleegd op Delpher op 26-10-2023
  87. ↑ 87,0 87,1 87,2 87,3 Prins hartelijk in Kaapstad begroet. "De Volkskrant". 's-Hertogenbosch, 02-10-1954. Geraadpleegd op Delpher op 26-10-2023
  88. ↑ 88,0 88,1 88,2 88,3 88,4 88,5 88,6 88,7 88,8 Prins Bernhard in Kaapstad Banket in historisch kasteel. "Provinciale Drentsche en Asser courant". Assen, 02-10-1954. Geraadpleegd op Delpher op 26-10-2023
  89. ↑ 89,0 89,1 89,2 89,3 89,4 89,5 89,6 89,7 Prins Bernhard bood geschenk van het Nederlandse volk aan. "Het Binnenhof". 's-Gravenhage, 02-10-1954, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 26-10-2023
  90. ↑ "ANP Nieuwsbericht". 01-10-1954,58. Geraadpleegd op Delpher op 27-10-2023
  91. ↑ 91,0 91,1 91,2 91,3 91,4 Prins wandelde door Kaapstad Ook bezoek aan Tafelberg. "'t Nieuws voor Kampen". Kampen, 02-10-1954, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 26-10-2023.
  92. ↑ 92,0 92,1 Prins Bernhard in Kaapstad. "Twentsch dagblad Tubantia". Enschede, 02-10-1954, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 26-10-2023
  93. ↑ 93,0 93,1 93,2 93,3 93,4 Prins Bernhard in Kaapstad. "De tijd : dagblad voor Nederland". Amsterdam, 02-10-1954, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 26-10-2023
  94. ↑ RSG. 2023. Koninklike Nederlandse Besoeke aan SA. 20 Oktober. 06:55 - 12:15
  95. ↑ 95,00 95,01 95,02 95,03 95,04 95,05 95,06 95,07 95,08 95,09 Böeseken, A.J. 1961. Die standbeeld van Maria de la Queillerie. In: Van Tonder, J.J. (red.). Veertien Gedenktekens van Suid-Afrika. Kaapstad: Nasionale Boekhandel, p. 25-29

Bronnelys

wysig
  • Van Tonder, J.J. (red.): Veertien gedenktekens van Suid-Afrika. Kaapstad: Nasionale Boekhandel Beperk, 1961.
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Maria_van_Riebeeck-standbeeld&oldid=2625721"