Markies de Sade

Donatien Alphonse François de Sade (2 Junie 1740 – 2 Desember 1814), beter bekend as die markies de Sade, was ’n Franse aristokraat, rewolusionêre politikus, filosoof en skrywer. Hy was bekend vir sy libertynse seksualiteit. Sy werk sluit in romans, kortverhale, toneelstukke, dialoë en politieke pamflette; sommige daarvan is in sy leeftyd onder sy eie naam gepubliseer, terwyl ander anoniem verskyn het en Sade ontken het dat hy dit geskryf het. Hy is veral bekend vir sy erotiese werk, wat filosofiese gesprekke en pornografie gemeng het, en vol was van seksuele fantasieë met ’n klem op geweld, misdadigheid en godslastering teen die Katolieke Kerk. Hy was ’n voorstander van ekstreme vryheid, ongebonde deur moraliteit, godsdiens of die reg. Die woorde "sadis" en "sadisme" is van sy naam afgelei.

Markies de Sade
Portret van die markies de Sade deur Charles-Amédée-Philippe van Loo (omstreeks 1761), die enigste portret waarvoor Sade geposeer het.
Geboortenaam	Donatien Alphonse François
Gebore	2 Junie 1740; Parys, Frankryk
Oorlede	2 Desember 1814; Saint-Maurice, Frankryk
Beroep	Adellike, skrywer, digter, resensent, filosoof, dramaturg, afgevaardigde in die Nasionale Kongres
Invloede	Voltaire, Rousseau

Sade het vir omtrent 32 jaar van sy lewe tyd in verskeie gevangenisse en psigiatriese hospitale deurgebring. Tydens die Franse Rewolusie is hy verkies tot ’n afgevaardigde in die Nasionale Kongres. Baie van sy werk is in die tronk geskryf.

Lewe

Vroeë lewe en opvoeding

Die Château de Lacoste, ’n woning van Sade; dit word tans gebruik vir teaterfeeste.

Die markies de Sade is in die Condé-paleis in Parys gebore. Hy was die seun van graaf Jean-Baptiste François Joseph de Sade en Marie-Eléonore de Maillé de Carman, ’n niggie en kamermeisie van die prinses van Condé. Hy is opgevoed deur sy oom, die abbé de Sade. Later het hy ’n Jesuïete-kollege bygewoon en toe ’n militêre loopbaan gevolg; hy het ’n kolonel geword en in die Sewejarige Oorlog geveg.

In 1763, toe hy van die oorlog af terugkeer, het hy ’n ryk magistraat se dogter die hof gemaak, maar haar pa het dit nie goedgekeur nie en ’n huwelik met sy oudste dogter, Renée-Pélagie de Montreuil, gereël; twee seuns en ’n dogter is uit die huwelik gebore. In 1766 het hy ’n privaat teater in sy kasteel, die Château de Lacoste, in Provence laat bou.

Erfgename

Die Sade-ergename het baie jare lank sy lewe en werk as skandalig beskou en dit probeer wegsteek. Dit het eers in die middel 20ste eeu verander toe graaf Xavier de Sade weer die markies-titel, wat lank nie gebruik is nie, op sy visitekaartjies begin gebruik en ’n belangstelling in sy voorsaat se werk getoon het. In dié tyd is die markies se naam glad nie in die familie genoem nie en Xavier de Sade het eers in die laat 1940's van hom uitgevind toe ’n joernalis hom uitvra. Hy het daarna ’n pakkamer met Sade se dokumente in die familie se château in Condé-en-Brie gevind en dekades lank saam met geleerdes gewerk om te verseker hulle word gepubliseer. Sy jongste seun, markies Thibault de Sade, het dié werk voortgesit. Die familie het ook aanspraak gemaak op kopiereg van die van. Die familie het die Château de Condé in 1983 verkoop.

Van Sade se werk word in universiteite en biblioteke bewaar, maar baie daarvan het in die 18de en 19de eeu verlore geraak. ’n Groot deel daarvan is ná Sade se dood vernietig op aandrang van sy seun, Donatien-Claude-Armand.

Skandale en tronkstraf

Sade in later jare.

Sade het ’n skandalige, libertynse lewe gelei. Hy het gereeld van die diens van prostitute gebruik gemaak en mense van albei geslagte in diens geneem in sy kasteel in Lacoste. Hy is ook van godslastering aangekla, wat in dié tyd ’n ernstige oortreding was. Hy het onder meer ’n affair gehad met sy vrou se suster, Anne-Prospère, wat in die kasteel ingetrek het.

Begin 1763 het Sade hoofsaaklik in of naby Parys gewoon. Verskeie prostitute het gekla dat hy hulle mishandel het en die polisie het hom begin dophou en gedetailleerde verslae oor sy bedrywighede geskryf. Nadat hy ’n paar keer vir kort rukke in die tronk was, is hy in 1768 verban na sy château in Lacoste.

Die eerste groot skandaal het op Paassondag in 1768 plaasgevind, toe Sade die seksuele dienste van ’n vrou, Rose Keller, gehuur het; daar is twyfel of sy ’n prostituut was of nie. Hy is daarvan aangekla dat hy haar na sy chateau by Arcueil geneem, gevange gehou en haar seksueel en fisiek mishandel het. Sy het ontsnap deur uit ’n venster op die tweede verdieping te klim en weg te hardloop. Sade se skoonma het in dié tyd ’n lettre de cachet (’n koninklike bevel vir arres en tronkstraf) teen hom gekry sonder dat die rede verstrek is. Dit sou later rampspoedige gevolge vir Sade hê.

’n Voorval in 1772 in Marseille het ingesluit die nie-dodelike vergiftiging van prostitute met die vermeende seksstimuleermiddel Spaanse Vlieg en sodomie met sy manlike dienskneg Latour. In dié tyd is die twee mans in hul afwesigheid die doodstraf opgelê vir sodomie en die vergiftiging. Hulle het na Italië gevlug en Sade het sy vrou se suster saamgeneem.

Sade en Latour is in laat 1772 by die Fort van Miolans tussen Frankryk en Italië in hegtenis geneem, maar hulle het vier maande later ontsnap.

Sade het later in Lacoste weggekruip, waar sy vrou by hom aangesluit en ’n medepligtige in sy avonture geword het. Hy het ’n groep jongmense in diens geneem by Lacoste; die meeste van hulle het gekla oor seksuele misbruik en sy diens verlaat. Sade was verplig om weer na Italië te vlug. In dié tyd het hy Voyage d'Italie geskryf wat nes sy vroeëre reisverhale nooit in Engels vertaal is nie. In 1776 het hy na Lacoste teruggekeer en weer verskeie meisies in diens geneem, van wie die meeste gevlug het. In 1777 het die pa van een van dié meisies na Lacoste gegaan om sy dogter te gaan haal. Hy het Sade probeer skiet, maar die vuurwapen het geweier.

Later dié jaar is Sade oorreed om na Parys te gaan om sy kamtige siek ma te besoek, wat in werklikheid kort te vore oorlede is. Hy is in hegtenis geneem en in die Château de Vincennes gevange gehou. Sy appèl teen die doodstraf het in 1778 geslaag, maar hy het in die tronk gebly ingevolge sy skoonma se lettre de cachet. Hy het ontsnap, maar is kort daarna weer gevang. Hy het weer begin skryf en het die medegevangene Comte de Mirabeau, wat ook erotiese werke geskryf het, ontmoet. Ondanks hul gedeelde belangstelling kon die twee mans mekaar later nie verdra nie.

In 1784 is Vincennes gesluit en Sade is verplaas na die Bastille. Op 2 Julie 1789 het hy na berig word uit sy sel na die skare buite geskree: "Hulle maak die gevangenes dood hier!", en dit het ietwat van ’n beroering veroorsaak. Twee dae later is hy na die Charenton-inrigting naby Parys oorgeplaas. (Die bestorming van die Bastille, ’n belangrike gebeurtenis in die Franse Rewolusie, het op 14 Julie plaasgevind.)

Hy het in dié tyd gewerk aan sy meesterstuk, Les 120 Journées de Sodome (Die 120 Dae van Sodom). Hy is in 1790 vrygelaat nadat die nuwe wetgewende raad die lettre de cachet afgeskaf het. Sy vrou is kort daarna van hom geskei.

Vryheid, rewolusie en tronkstraf

Ná sy vrylating, vanaf 1790, het Sade verskeie boeke anoniem gepubliseer. Hy het Marie-Constance Quesnet, ’n voormalige aktrise en die ma van ’n sesjarige seun, ontmoet nadat haar man haar verlaat het. Constance en Sade sou vir die res van hul lewe bymekaarbly.

Hy het aanvanklik betrokke geraak by die nuwe politieke situasie ná die rewolusie en het die republiek gesteun. Hy het homself "Burger Sade" genoem en verskeie amptelike posisies beklee ondanks sy adellike afkoms.

Weens skade aan sy landgoed by Lacoste, wat in 1789 deur ’n woedende skare verwoes is, het hy in Parys gaan woon. In 1790 is hy verkies tot die Nasionale Kongres, waar hy die verlinkses verteenwoordig het. Hy was lid van die Piques-faksie, wat bekend was vir hul radikale sienings.

Ondanks sy skok oor die Bewind van Terreur in 1793 het hy ’n bewonderende grafrede vir die radikale politikus Jean-Paul Marat geskryf. In dié tyd het hy Maximilien Robespierre openlik gekritiseer en op 5 Desember is hy uit sy amp verwyder, van "moderatisme" aangekla en vir amper ’n jaar gevange gehou. Hierdie ondervinding het waarskynlik sy lewenslange afkeer van staatstirannie, en veral die doodstraf, vererger. Hy is in 1794 vrygelaat, nadat die omverwerping en teregstelling van Robespierre die Bewind van Terreur beëindig het.

In 1796 was hy so te sê behoeftig en het hy sy verwoeste kasteel in Lacoste verkoop.

Tronkstraf vir sy werk en dood

Die eerste bladsy van Sade se Justine, een van die werke waarvoor hy tronkstraf uitgedien het.

In 1801 het Napoleon Bonaparte gelas dat die anonieme skrywer van Justine en Juliette in hegtenis geneem word. Sade is gearresteer en sonder ’n verhoor in die tronk gegooi; eers in die Sainte-Pélagie-tronk en, ná beskuldigings dat hy sy jong mede-gevangenes daar probeer verlei het, in die ongenaakbare Fort van Bicêtre.

Nadat sy familie tussenbeide getree het, is hy in 1803 geestesversteur verklaar en weer na die psigiatriese hospitaal by Charenton oorgeplaas. Sy eksvrou en kinders is toegelaat om sy verblyf daar te betaal en Constance kon by hom inwoon. Die sagmoedige direkteur van die inrigting, abbé de Coulmier, het hom toegelaat en aangemoedig om verskeie van sy toneelstukke hier op te voer met ander pasiënte as akteurs, en die Paryse publiek kon daarna kom kyk. Coulmier se nuwe benadering tot psigoterapie het groot teenstand gekry. In 1809 is Sade in eensame opsluiting geplaas en geen skryfbehoeftes toegelaat nie. In 1813 het die regering Coulmier gelas om alle teateropvoerings te staak.

Sade het ’n seksuele verhouding begin met die 13 jaar oue Joe Hallmark, die seun van ’n werknemer by Charenton. Dit het vier jaar geduur, tot met Sade se dood in 1814.

Hy het in sy testament verbied dat sy liggaam om enige rede oopgesny word en gesê dit moet vir 48 uur onaangeraak gelos word in die kamer waarin hy dood is, waarna dit in ’n kis geplaas en op sy eiendom in Malmaison naby Épernon begrawe moes word. Sy kopbeen is later verwyder vir frenologiese ondersoek. Sy seun het al sy ongepubliseerde werk laat verbrand, onder andere die enorme werk Les Journées de Florbelle.

Bibliografie

Romans en vertellings

• Dialogue entre un prêtre et un moribond, 1782
• Les Cent-Vingt journées de Sodome ou l’École du libertinage (Die 120 dae van Sodom), 1785, heruitgegee in 1904
• Aline et Valcour ou le Roman philosophique, 1786, uitgegee in 1795
• La vérité, 1787
• Les Infortunes de la vertu (1ste uitgawe van Justine), 1787
• Justine ou les Malheurs de la vertu (uitbreiding van Infortunes), 1788, uitgegee in 1791
• Historiettes, Contes et Fabliaux, 1788, uitgegee in 1926
• Eugénie de Franval, 1788
• La Philosophie dans le boudoir ou Les instituteurs immoraux, 1795
• La nouvelle Justine ou les Malheurs de la vertu. Vervolg deur l’Histoire de Juliette, sa sœur, 1797-1801
• Les Crimes de l'amour, Nouvelles héroïques et tragiques, 1800
• La Marquise de Gange, 1813
• Dorcy ou la Bizarrerie du sort, 1881
• Les Journées de Florbelle, verlore

Toneelstukke

• L’Inconstant, 1781
• Le Prévaricateur, 1783
• La Folle Épreuve, ou le Mari crédule, 1783
• Oxtiern ou les Malheurs du libertinage, 1791

Oor Sade

• Forbidden Knowledge: From Prometheus to Pornography. (1994) deur Roger Shattuck
• Pour Sade. (2006) deur Norbert Sclippa
• Marquis de Sade: his life and works. (1899) deur Iwan Bloch
• Lautréamont and Sade. (1949) deur Maurice Blanchot
• The Marquis de Sade, a biography. (1961) deur Gilbert Lély
• Philosopher of Evil: The Life and Works of the Marquis de Sade. (1962) deur Walter Drummond
• The life and ideas of the Marquis de Sade. (1963) deur Geoffrey Gorer
• De Sade: A Critical Biography. (1978) deur Ronald Hayman
• Marquis de Sade: A Biography. (1991) deur Maurice Lever
• The philosophy of the Marquis de Sade. (1995) deur Timo Airaksinen
• Dark Eros: The Imagination of Sadism. (1996) deur Thomas Moore
• A Fall from Grace (1998) deur Chris Barron
• The Marquis de Sade: a life. (1999) deur Neil Schaeffer
• Marquis de Sade: the genius of passion. (2003) deur Ronald Hayman

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Markies de Sade.
• Norbert Sclippa Geargiveer 15 Junie 2009 op Wayback Machine
• Œuvres du Marquis de Sade
• Biografie by Trivia Library
• Carnet du Marquis de Sade Webtuiste deur ’n afstammeling van Sade.