Max Rosenberg

Maximillian (Max) Rosenberg (Niedermeiser (nou Liebenau), Hesse, 4 November 1874 – Wene, Oostenryk, 3 Oktober 1932) was ’n Duits-Joodse eiendomsontwikkelaar en sakemagnaat wat ’n tyd lank in Kaapstad gewoon het en moontlik ook as argitek opgetree het vir enkele geboue in die Moederstad.

Rosenberg het van 1890 tot 1906 in Kaapstad gewoon. As eiendomsontwikkelaar was een van sy hoofassistente Henry Rowe-Rowe van omstreeks 1893 tot 1900. Net twee geboue kan met sekerheid aan Rosenberg toegeskryf word, naamlik Kamp’s Cafe in Pleinstraat, wat gesloop is, en die Blue Lodge (1900), maar in dié geval was hy die bouaannemer en nie die argitek nie. Kamp’s Cafe is in die styl van die 17de eeu ontwerp.

Sy dogter, Vera Atkins (1908–2000), was ’n Roemeens gebore Britse intelligensie amptenaar tydens die Tweede Wêreldoorlog. Die karakter Miss Moneypenny in Ian Flemming se James Bond-romans is moontlik op haar gegrond.

Herkoms

Rosenberg was die oudste van vyf kinders wie se vader, Simeon Rosenberg (gebore 29 Julie 1843), ’n welgestelde Joodse boer en handelaar was. Hul moeder was Freda (née Hermann). Die Rosenbergs het geslagte lank in die omgewing van Kassel gewoon. Max het ’n suster, Bertha gehad, en drie broers: Siegfried, Arthur en Paul. Die drie broers het in hul vader se hout-invoer-uitvoer-onderneming gewerk, maar Max het na Hamburg gegaan waar hy as argitek opgelei is. Toe die stad in 1892 lamgelê word deur ’n cholera-epidemie het hy na Kaapstad verhuis, waar die magtige sakeman Joodse Henry Atkins hom onder sy vlerk geneem het. Henry was ’n vriend van Cecil John Rhodes en ander baanbrekers van die diamantveld van Griekwaland-Wes. Hy was een van die grootste eiendomsontwikkelaars in Kaapstad nadat hy skatryk geword het danksy onder meer ’n diamantmyn wat hy gekoop het.

In Kaapstad

Teen die tyd dat Max Rosenberg in Kaapstad aangekom het, was Henry Atkins ’n invloedryke weldoener. Danksy die oplewing in boubedrywighede in Kaapstad destyds het Max Rosenberg self ook baie welgesteld geword. Nadat Rosenberg verloof geraak het aan Atkins se oudste dogter, Zeffra Hilda (noemnaam Hilda, gebore in Londen omstreeks 1881), het die paartjie na Engeland gereis en getrou in die Central London Synagogue op 12 November 1902. Hierna het hulle teruggekeer na Suid-Afrika waar hul eersteling, Ralph, in 1905 gebore is. (Hy is in 1964 oorlede.) Die Tweede Vryheidsoorlog het ’n tydelike einde aan Rosenberg se rykdom gebring nadat eiendomspryse skerp gedaal het en hy die land verlaat het omdat hy nie sy skuld kon delg nie. Dit was die eerste van drie kere dat hy alles verloor het.

Verhuis na Roemenië

'n Straat in Galaţi in 1905, drie jaar voor die gesin Rosenberg na dié stad verhuis het.

Toe die Rosenbergs in Galaţi gewoon het, was daar 18 Joodse sinagoges in die stad. Net een, in gebruik geneem in 1875 en opnuut in gewy in 2014, het oorgebly.

Max Rosenberg se dogter, Vera Atkins.

Galaţi se hawe in 1909 in die tyd toe die Rosenberg-broers timmerhout daarvandaan uitgevoer het.

Terwyl Rosenberg in Kaapstad was, het sy broers Arthur en Siegfried die houtbedryf in Boekowina gaan ontgin. Teen 1908 was hulle besig met die uitvoer van hout vanaf die hawens aan die Donau deur die Swartsee na Rotterdam. Omdat dit so goed gegaan het, het hulle hul broer Max genooi om hom by hulle aan te sluit. Vera Atkins is gebore terwyl die gesin in Galaţi was en het lewenslank haar vader se besluit om daarheen te gaan, berou omdat dit beteken het sy is nie in ’n Britse kolonie gebore nie terwyl haar begeerte altyd was om Brits te wees.

Galaţi was destyds ’n vooruitstrewende stad, hoofsaaklik danksy Joodse handelaars en nyweraars wat in die 19de eeu daarheen gevlug het van vervolging in Rusland. Die Joodse bevolking het vroeg in die 20ste eeu amper 20 000 getel. Hier het Rosenberg vinnig sy fortuin heropgebou en kort voor lank ’n skeepsagentskap begin wat sy broers se timmerhout uitgevoer het. Hy het weer geld begin uitleen (Jode is destyds nie toegelaat om eiendom in Galaţi te besit nie en het dus al hul geld in sakeondernemings en banke belê), dié keer om skeepswerwe in Galaţi en Constanţa sê te bou. Rosenberg en sy gesin het ’n luukse lewe gelei en hulle vereenselwig met die diplomate en internasionale sakelui wat meegeding het om handels- en politieke invloed in die Balkangebied. Deurentyd het Hilda egter terugverlang na Suid-Afrika en nooit regtig gemaklik gevoel in Roemenië nie. Sy het moeite gedoen om die “Engelsheid” wat sy in Kaapstad en op besoek aan Londen kon absorbeer, in hul nuwe tuiste te handhaaf en het byvoorbeeld tuis net Engels met die kinders gepraat. Max weer, het sy Duitse herkoms beklemtoon, pleks van Joodse herkoms, weens antisemitisme en omdat Duitsers destyds baie hooggeag is in Roemenië.

Die familieonderneming het teen 1910 vinnig gegroei en die Duitse hoofkwartier van Gebrüder Rosenberg Handlung is van Kassel na Keulen verskuif. In dieselfde jaar het die families Rosenberg en Mendl ’n vennootskap gevorm en ’n wêreldwye skeepvaartmaatskappy met die naam Dunarea gevorm. Dis op die Londense aandelebeurs genoteer.

Eerste Wêreldoorlog en daarna

Die Rosenbergs se derde kind, Wilfred, is in 1911 gebore. Teen dié tyd was Max Rosenberg een van die mees welgestelde Joodse sakemanne aan die Donau. Kort voor die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog in 1914 het die sesjarige Vera, haar ma en klein Wilfred per trein na Nederland gereis om daar vakansie te hou, maar onderweg sou Ralph in Berlin by hulle aansluit nadat hy van sy privaat skool in Engeland daarheen gereis het. Toe die oorlog uitbreek terwyl hulle in die Duitse hoofstad was, is hulle in Duitsland vasgekeer sodat Hilda met haar kinders teen haar sin (sy het Duitsland as die vyand beskou en nie Engeland nie) vir die res van die oorlog in Keulen moes gaan woon, eers by Max se ouers en later op hulle eie. Max het tydens die oorlog diens gedoen aan die Oosfront en het sy gesin amper nooit gesien.

Ná die oorlog het die Rosenberg-broers teruggekeer na Roemenië. Max moes op die ouderdom van amper 50 weereens met amper niks begin. Later het hy weer welgesteld geword en in Crasna gaan woon, maar eindelik te veel geld van ’n Switserse bank geleen om ’n fabriek op te rig, maar kon nie die geld terugbetaal nie. So het hy weer alles verloor en is ’n jaar ná hierdie finale terugslag oorlede.

Bronne

• (en) Die argitektuurwebtuiste Artefacts.co.za. URL besoek op 5 Februarie 2016.
• (en) A Life In Secrets: Vera Atkins and the Lost Agents of SOE. URL besoek op 5 Februarie 2016.