Oranjeorde

Die Oranjeorde (Engels: Orange Order, amptelik: Loyal Orange Institution) is 'n Protestantse broederskap wat sy grootste aanhang in Noord-Ierland het, met verdere losies wat hoofsaaklik in die Skotse Laaglande, maar ook elders in die Britse Statebond gevestig is, met outonome losies in Skotland, Engeland, die Verenigde State, Wes-Afrika, Kanada, Australië en Nieu-Seeland. Die orde is in 1795 in Loughgall in die graafskap Armagh gedurende 'n periode van sektariese Konflikte tussen Protestante en Katolieke volgens die voorbeeld van Vrymesselaarlosies gestig om die Protestantse oorheersing van Ierland (Protestant Ascendancy) te handhaaf.

Die Oranje-optog van 2009 in Armagh

Die orde word bestuur deur die Grand Orange Lodge of Ireland wat in 1798 gevestig is en sy setel in Belfast het. Sy huidige grootmeester, Edward Stevenson, 'n boer van Ardstraw in die graafskap Tyrone, beklee die amp sedert 2011. Die naam van die orde verwys na die koning-stadhouer Willem III van Oranje, 'n boorling van Nederland, wat in die oorlog tussen Willemiete en Jakobiete 'n militêre oorwinning oor die leër van sy Katolieke teenstander, koning Jakobus II, behaal het.

Hulle is veral bekend vir hul jaarlikse Oranje-optogte op of rondom 12 Julie (The Twelfth), wat onder andere deur Katolieke buurte loop en dikwels vir ongerymdhede sorg. Lede van die Oranjeorde dra oranje serpe en word Orangemen, Orangists of defenders genoem.

Historiese agtergrond

Hoewel die Oranjeorde in 1795 gestig is, kan sy wortels veel verder teruggevoer word. In die sestiende en sewentiende eeu vestig groepe Engelse en veral Skotse protestante hulle in Ulster. Hulle bekom land wat van die inheemse Ierse Katolieke bevolking afgeneem is. Die Iere was opstandig teen die Engelse konings, en kolonisasie is gebruik om 'n wetsgehoorsame basis te probeer skep.

Die oorspronklike inwoners het die kolonialiste as indringers beskou. Hulle probeer in 1641, met die Ierse opstand, sowel as in 1688-1690, met die stryd tussen Willem III en sy skoonvader Jacobus II, om die gebied terug te verower. Beide probeerslae het misluk.

Die Protestante sien die magsoorname van Willem III, bekend as die Glorious Revolution (Roemryke Omwenteling), as bevestiging van die Protestantse oppergesag. Willem se uiteindelike oorwinning oor sy skoonpa op 12 Julie 1690, word tot vandag as die belangrikste dag vir die Protestante in Noord-Ierland gesien.

Stigting

Willem se oorwinning is vanaf 1691 gedenk. Tog word die Oranjeorde eers 100 jaar later gestig. Dit volg nadat Katolieke strydgroepe aan die einde van die agtiende eeu ontstaan het. Hulle wou die regte van Katolieke verdedig, en het hulself ook tot geweld gewend.

Verskeie Protestantse verdedigingsgroepe is in reaksie hierop gestig. Die Oranjeorde ontstaan van die sogenaamde Peep o'Day Boys, een van hierdie groepe. 'n Konflik tussen katolieke en Protestantse gildes in Loughgall gee direk hiertoe aanleiding, waarna Protestantse inwoners beleër is.

Die orde is veral bekend vir hulle anti-Katolieke standpunt. Oorspronklik was lidmaatskap slegs oop vir Protestante wat aan die Anglikaanse Kerk van Ierland behoort het. Die ander Protestantegroep, die Presbiteriane, het in daai tyd 'n losser band met Groot-Brittanje in die vooruitsig gestel. Die leidende figure van die United Irishmen was Presbiteriane.

Die Oranjeorde was tussen 1823 en 1845 weens aanhitsing tot sektariese geweld verban. Desondanks het hulle steeds daarin geslaag om hulle jaarlikse optogte te organiseer. In 1834 is lidmaatskap vir Presbiteriane oopgestel.

Eksterne skakels

• OrangeNet (en)