Pieter de Neyn

Pieter Cornelisz de Neyn is op 24 Junie 1643 op 's-Gravenhage gebore. Hy is bekend as digter.

Lewe en Werk

Hy stam uit ’n familie van regsgeleerdes. Sy vader is in 1670 pensionaris van Alkmaar en later raadsheer aan die hof van Holland, die Hollandse regbank. Tussen sy tiende en twaalfde jaar word hy opgelei deur die beroemde predikant en rektor van die Latynse Skool te Schoonhoven, Arnoldus Montanus, waarna hy student word aan die Universiteit van Leiden. Hy onderbreek egter sy studies in 1666 om in die oorlog (die Tweede Engelse Oorlog 1665–1667) teen Brittanje te veg en te help met die ontsetting van Texel. Na afloop van die vredesluiting te Breda sit hy in 1667 sy studies in die Regte voort aan Duisbergh aan die Ryn, ’n nuwe beroemde skool, waar hy klas neem by professor Feltmann. Hier bly hy ook nie lank nie en keer terug huis toe, waarna hy professor Feltmann na Groningen volg. Ook daar vlot die studies nie te goed nie en op vakansie tuis raak hy smoorverlief op ’n jong dame en vra haar om haar hand. Hy word egter afgewys en aangesê om sy studies te voltooi, wat hy op Harderwyk doen. Dit laat egter nie die jong dame van plan verander nie en hy kry die koue skouer. Hierna is hy betrokke in nog twee redelik ernstige verhoudings, die laaste een met ’n meisie van Rotterdam.

Sy vader wil hê dat hy hom as advokaat moet vestig, maar sy kop staan see toe, waarskynlik onder invloed van die boek “De wonderen van’t Oosten”. Hierdie boek is in 1650 gepubliseer en is geskryf deur sy vroeë leermeester, Arnoldus Montanus. Hy tree dus in diens van die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie. Op 11 September 1671 vertrek hy met die skip Gouda na die Kaap om die dienste van fiskaal in die nuwe stigting op hom te neem. Op die gevaarlike lang seereis soontoe dig hy “Gedachten op het gesighte van het Zuiderkruis”, ’n vers van treffende skoonheid. Op 12 Februarie 1672 kom hy in die Kaap aan, maar word aanvanklik nie aangestel in sy amp nie, aangesien daar volgens berigte smokkelhandel plaasgevind het op die Gouda. Die vraag is of De Neyn hiervan bewus was. Voor die Raad van Justisie aan die Kaap word deur die soldate en matrose getuienis gelewer wat op De Neyn se skuld dui, terwyl die offisiere se getuienis ten gunste van De Neyn getuig. Om dinge te vererger, is De Neyn se papiere vir die pos van fiskaal nie in orde nie. Eindelik word De Neyn vrygespreek deur Aernout van Overbeke, admiraal van die retoervloot uit Indië, wat op daardie tyd die Kaap aandoen. Van Februarie 1672 tot Oktober 1674 is De Neyn dan onder goewerneur IJsbrand Godske fiskaal aan die Kaap. As fiskaal is hy die hoogste juridiese beampte aan die Kaap. Sy algemene pligte is om regspleging in die nuwe kolonie waar te neem en hy tree dan ook op as hoofaanklaer van beskuldigdes voor die Kaapse Raad, terwyl hy self by mindere sake die straf bepaal.

Na bykans drie jaar in die Kaap word hy na Batavia verplaas. Sy gesondheid word hier geknou en hy word reeds in 1676 terug gestuur Holland toe, terwyl hy amptelik aangestel is as fiskaal van die retoervloot. Hy skryf sy gesondheidsterugslag toe aan die Indiese klimaat, maar sy vyande skryf dit toe aan te veel drank en vroue. Daar mag wel waarheid in die bewerings van sy vyande steek, aangesien hy ten spyte van sy rang as fiskaal op die retoervloot aangekla word en van sy amp onthef word as gevolg van sy losbandige lewenstyl. Die aanklagte behels sy daaglikse dronkenskap en herhaalde klagtes van ’n passasier se dogter. Jare later keer hy weer terug na Indië en word in 1682 benoem as fiskaal, tydelik ontslaan en weer aangestel. Teen die einde van 1687 keer hy finaal terug na Nederland. Hy is nog lewend in 1697 en is vermoedelik kort hierna oorlede.

Skryfwerk

Aan die Kaap skryf hy verskeie geleentheidsverse, onder andere ter geleentheid van die verjaarsdae van verskeie Kaapse jong dames. Hierdie verse sluit in “Aan de deughtrijke ende lieftallige jonge juffrouw, Grisella Mostaart, als haar Geboortedagh verscheen den 19 September, Anno 1673”; “Danksegging op de Geboortendag van Christina Diemer, als die verschenen was den 24 Februarii, 1674. Sij out geworden 11 ende daags te voren haar taart gegeven had”; “Aan juffrouw Maria van Rosendaal, als haar geboortendag verscheen den 7 Maart 1674, ende sij out geworden was 17 jaren”; en “Manier van huishouden, voorgeschreven de deughtrijke jonge juffrouw Grisella Mostaart, als haar edele den 19 September 1674, out geworden was 13 jaren”.

Uit hierdie gedigte verneem ons nie net die voortreflikhede van die jong dames nie, maar dit bevat ook verwysings na die leefwyse, maniere en eetgewoontes van die inwoners van die Kaap, twintig jaar na die stigting daarvan. Die onderwerpe van hierdie gedigte is almal uit die hoog geplaaste families in die Kaap. Al hierdie verse word opgeneem in die afdeling “Slemp-digten” in sy digbundel “Vrolyke uuren”, wat gedigte by feestelike geleenthede soos verjaarsdae en huwelike bevat. Die bundel word in vier afdelings verdeel en benewens die “Slemp-digten” is daar ook “Mengel-digten”, wat verskillende temas dek, onder andere ook gedigte oor sy eie lewe en biografiese besonderhede, wat hy telkens in luimige trant meedeel. Een van die gedigte handel oor ’n ampsbesoek aan die destydse strafkolonie op Robbeneiland, getiteld “Wesende op ‘t Robben Eyland uit den Raad gesonden, als Commissaris, omme wat order onder een party banditen te stellen”. Hierdie besoek geskied tussen 8 September 1674 wanneer hy na die eiland vertrek en 12 September 1674, wanneer hy weer terugkeer. Die doel van die besoek was om ondersoek in te stel na die opstandigheid van die gevangenes in die strafkolonie op Robbeneiland. In die gedig laat hy hom sterk uit oor die onherbergsaamheid en troosteloosheid van die lewe op die eiland. ’n Gedig wat hy in Nederland skryf na sy terugkeer het ook betrekking op sy Kaapse verblyf, naamlik “Aan de Heer en Meester Johan Deramout”, waarin hy onder meer neerhalend verwys na die Khoi se manier van praat en eet, wat volgens die Westerse norme van daardie tyd glad nie beskaaf is nie. Die afdeling “Minne-digten” is ’n aantal liefdesgedigte. Die bundel bevat ook die afdeling “Leersame ende Morale Rijmen” waarin die gedig “Gedachten op het gesighte van het Zuiderkruis” opgeneem word. Hierdie bundel, insluitende sy Kaapse verse, is wyd gelees en word ’n paar maal herdruk, in 1697 en weer in 1730. Van sy gedigte oor die ontstaansjare van die vestiging aan die Kaap die Goeie Hoop word in Gerrit Komrij se bloemlesing “Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte” opgeneem.

Sy “Lusthof der Huwelijken” is ’n antropologiese verslag oor die huweliksgebruike van verskillende volke. Sowat twaalf bladsye oor die Kaap bevat inligting wat min of glad nie op ander plekke beskryf word nie. Hierdie inligting sluit in die Khoi se huweliksgebruike en hulle metodes van straf, waar hulle die ter dood veroordeeldes met stokke doodslaan. Die Khoi word egter nie net negatief uitgebeeld nie en De Neyn se waarnemings sluit in dat die Khoi in staat is tot groter liefde vir hulle vroue as meeste Nederlanders. Hulle verstaan ook die belangrike regsreël dat ’n persoon van die hoë stand swaarder gestraf word vir ’n misdaad soos moord as ’n persoon van die laer stand, aangesien die hoër stand die bykomende verpligting het om ’n voorbeeld te stel. Hy beskryf ook geskiedkundige gebeurtenisse van sy tyd, soos die aanval deur Goenjemans (’n Khoi-stam) op vyf vryburgers en die strafpartye daarna onder Jeronymus Cruse in Julie 1673 en April 1674 om die moordenaars se beeste weg te voer.

Publikasies

1681 – Vrolyke uuren, Bestaande uit verscheide soorten van Mengel-digten

1681 – Lusthof der Huwelijken, behelsende verscheyden seltsame Ceremoniën en plechtigheden, die voor dezen by verscheyde Natiën en Volckeren soo in Asia, Europa, Africa, als America in gebruik zijn geweest, als wel die voor meerendeel noch hedendaags ghebruykt ende onderhouden werden. Mitsgaders deszelfs vrolycke Ueren

Bronne

Boeke

• Conradie, Elizabeth “Hollandse skrywers in Suid-Afrika (Deel I) (1652–1875) J.H. de Bussy, Pretoria, 1934
• Kannemeyer, J.C. “Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1” Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 3” Van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 2006

Internet

• Digitale bibliotheek voor Nederlandse letteren: http://www.dbnl.org/auteurs/auteur.php?id=neyn001