Koninkryk (biologie)

'n Koninkryk (Latyn: regnum, meervoud regna) in die wêreld van biologie is die hoogste vlak van die wetenskaplike klassifikasie van organismes. (Huidige ontwikkeling in die taksonomie sluit 'n domein klassifikasie in bokant die koninkryke.)

Ernst Haeckel se voorstelling van 'n drie-koninkryksisteem (Plantae, Protista, en Animalia) in sy 1866 Generelle Morphologie der Organismen.

Teenwoordig word ses ryke gebruik:

• Die archaea, prokariote met 16S rRNS (rRNS is ribosomaal-RNS).
• Die bakterieë, prokariote met 5S rRNS.
• Die protiste is eenselliges met selkern (eukariote).
• Die plante. Dit is veelsellige eukariote wat hulle eie voedsel aanmaak d.m.v. fotosintese.
• Die diere. Dit is veelsellige eukariote wat voedsel ekstern opneem. Sy kan hulle beweeg.
• Die swamme. Dit is veelsellige eukariote wat voedsel ekstern opneem.

Ook word organismes ingedeel in drie superryke, die archaea, die bakterieë en die eukariote.

In die begin was daar ook 'n derde ryk vir die minerale bedink. Die oorspronklike onderverdelinge in taksons word nie meer gebruik nie omdat die insigte hieroor gewysig is.

Geskiedenis

Twee koninkryke

In die werk Systema Naturae, gepubliseer in 1735, het Carolus Linnaeus twee koninkryke van lewende wesens onderskei: die Animalia vir alle diere en die Vegetabilia vir alle plante. (Linnaeus het ook 'n derde koninkryk geskep vir die minerale, die Mineralia).

Drie koninkryke

Dié verdeling het goed gewerk totdat enkelsellige organismes ontdek is. Alhoewel die beweeglike groep in die dierekoninkryk ingeskakel is (onder die Filum Protozoa), en die gekleurde alge en bakterieë in die plantafdelings Thallophyta of Protophyta, was daar probleme deurdat sommige organismes in albei groepe geplaas kon word.

In 1866 het Ernst Haeckel daarom 'n derde koninkryk, die Protista, geskep vir dié problematiese organismes.

Twee ryke

Toe daar ontdek is dat sommige bakterieë se selstruktuur heeltemal verskillend is van dié van ander organismes –- sonder 'n kern -- het Chatton, in 1937, voorgestel dat lewende organismes in twee ryke verdeel moet word: organismes met 'n kern, die Eukaryota en diegene daarsonder, die Prokaryota. Die koninkryke val onder dié twee ryke.

Vyf koninkryke

In 1969 het Robert Whittaker bykomende koninkryke voorgestel om die swamme te verteenwoordig. Dit was baseer veral op die verskil in voeding: die koninkryk Plantae was veral veelsellige outotrowe, die Animalia veelsellige heterotrowes, en die Fungi veelsellige saprotrowe. Die oorblywende twee koninkryke, Protista en Monera, het eensellige en eenvoudige sellulêre kolonies ingesluit.

Ses koninkryke

Teen 1980 het die klem al meer begin val op die filogenie. Alle organismes met kerne wat nie in die bestaande Animalia, Plantae, en Fungi gepas het nie, is in die Protista koninkryk geplaas. Carl Woese se RNS-werk het die prokariote in twee verdere koninkryke verdeel, die Eubacteria en die Archaebacteria.

Drie domeine

In 1990, het Woese voorgestel dat die Eubacteria, Archaebacteria, en die Eukaryota drie primêre stamme van afstamming verteenwoordig en om dié rede het hy die drie groepe verhef to domeine (bokant die koninkryke), genaamd Bacteria, Archaea, en Eucarya. Alhoewel daar ingeligte kritiek teen dié driedomeinsisteem is, het dit vandag meestal die ouer tweeryksisteem vervang as 'n manier om die koninkryke bymekaar te organiseer.

Opsomming

Haeckel (1894) Drie ryke	Whittaker (1959) Vyf ryke	Woese (1977) Ses ryke	Woese (1990) Drie superryke
Protiste	Monere	Eubakterieë	Bakterieë
		Archaea	Archaea
	Protiste	Protiste	Eukariote
Plante	Swamme	Swamme
	Plante	Plante
Diere	Diere	Diere

Bron

• Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia.