Santa María (vulkaan)
Die Santa María-vulkaan is 'n groot, aktiewe vulkaan in die westelike hoogland van Guatemala, naby die stad Quetzaltenango. Dit was in die plaaslike taal K'iche' as Gagxanul bekend, tot met die 16de-eeuse Spaanse verowering van die streek.[1]
| Santa María, Santiaguito | |
|---|---|
 Keël aan die Santiaguito-kant vanaf die kruin van Santa María. | |
| Ligging | Quetzaltenango-departement, Guatemala |
| Hoogte | 3 772 meter bo seevlak |
| Koördinate | 14°45′20″N 91°33′06″W / 14.75556°N 91.55167°W |
| Bergtipe | Stratovulkaan |
| Laaste uitbarsting | 1922 tot tans |
  Santa María, Santiaguito |
|
Die uitbarsting van 1902 op Santa María was die derde grootste van die 20ste eeu, naas die een in 1912 van Novarupta en die een in 1991 van die berg Pinatubo. Dit is ook een van die vyf grootstes die afgelope 200 (of heel waarskynlik 300) jaar.[2]
Vanweë die gevare wat Santa María vir nabygeleë nedersettings inhou, is dit aangewys as 'n Dekadevulkaan. Dit is dus nou 'n teiken vir verdere studie om die skade van toekomstige natuurrampe te verklein.
Geologiese geskiedenis
wysigDie Santa María-vulkaan is deel van die Sierra Madre-reeks vulkane wat aan die westelike hoek van Guatemala langs loop. Dit word deur 'n groot vlakte van die Stille Oseaan geskei. Die vulkane word gevorm deur die subduksie van die Cocosplaat onder die Karibiese Plaat in, wat gelei het tot die vorming van die Sentraal-Amerikaanse Vulkaanboog.
Uitbarstings by Santa María het na raming sowat 103 000 jaar gelede begin. Die struktuur is in vier fases gevorm,[3][4] en dit het die groot keël opgebou wat sowat 1 400 m die lug in strek bo die vlakte waarop die nabygeleë stad Quetzaltenango lê.
Uitbarsting van 1902
wysigDie eerste uitbarsting van Santa María in die aangetekende geskiedenis was in Oktober 1902. Voorheen was die vulkaan minstens 500 jaar en dalk tot 'n paar duisend jaar lank rustend.
Sy ontwakening is egter ingelui deur seismiese aktiwiteit wat in Januarie 1902 begin het – dit het 'n groot aardbewing in April 1902 ingesluit. Die uitbarsting het op 24 Oktober begin en die grootste ontploffings het die volgende twee dae voorgekom, met die uitskiet van 'n geraamde 8 km3 magma.
Die uitbarsting was "kolossaal" en een van die grootstes van die 20ste eeu.[5]
Die puimsteen wat gevorm het, het oor 'n gebied van sowat 273 000 km2 geval en vulkaanas tot by San Francisco, Kalifornië, 4 000 km van daar. Omdat die vulkaan nooit tevore uitgebars het nie,[5] het die plaaslike bewoners nie die voorafgaande seismiese waarskuwings van 'n komende uitbarsting verstaan nie. Na raming is 6 000 mense dood as gevolg van die uitbarsting.[6]
Santiaguito
wysig
Ná 1902 was die vulkaan 20 jaar lank rustend. Nuwe uitbarstings het in 1922 begin, in 'n kompleks van lawakoepels in die krater wat deur die uitbarsting van 1902 gelaat is. Die lawakoepelkompleks, wat Santiaguito genoem is, is steeds aktief, met meer as 1 km3 lawa wat tot dusver uitgeskiet is. Die lawakoepelkompleks het vier hoofkoepels: El Caliente, La Mitad, El Monje en El Brujo. El Caliente is die een wat tans aktief is.[8]
Hoewel die meeste van Santiaguito se uitbarstings klein is, kom groter uitbarstings ook soms voor. In 1929 het 'n deel van 'n koepel ingestort en dit het 'n piroklastiese stroom veroorsaak wat enigiets van 'n paar honderd tot 5 000 mense gedood het.[9] Soms skep rotsstortings kleiner piroklastiese strome, en vertikale kolomme van as kom soms voor wat 'n paar kilometer hoog strek.[10] Santiaguito is nou 'n toeriste-attraksie, want kleiner uitbarstings kom gereeld voor en besoekers kan van die kruin van Santa María af daarna kyk.
Modderstrome kom ook voor, veral in die reënseisoen, en is op die oomblik die grootste gevaar. Die dorp El Palmar, 10 km van Santiaguito af, is al twee keer deur modderstrome verwoes en dit het daartoe gelei dat die dorp nou geskuif is na die huidige Nuevo El Palmar. Riviere tot by die Stille Oseaan is ook al geraak.[11]
Verwysings
wysig- ↑ Recinos 1952, 1986, p.69.
- ↑ "Large Holocene Eruptions". Global Volcanism Program. Smithsonian Institution. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 Januarie 2012. Besoek op 12 Oktober 2008.
- ↑ Escobar-Wolf, Rudiger (2010). "40Ar/39Ar and paleomagnetic constraints on the evolution of Volcán de Santa María, Guatemala". Bulletin of Volcanology. 122 (5): 57–771.
- ↑ Singer, Brad (2011). "Tracking open-system differentiation during growth of Santa María Volcano, Guatemala". Journal of Petrology. 52 (12): 2335–2363. Bibcode:2011JPet...52.2335S. doi:10.1093/petrology/egr047.
- ↑ 5,0 5,1 "Santa María". Global volcanism program. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 20 Augustus 2007. Besoek op 7 Oktober 2015.
- ↑ "What is the largest eruption ever?". OSU. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 November 2017. Besoek op 5 Junie 2018.
- ↑ http://thewatchers.adorraeli.com/2016/05/20/powerful-eruption-at-santa-maria-santiaguito-ejects-ash-up-to-4-5-km-guatemala/
- ↑ Jeannie A.J. Scott (2013), "The Santiaguito volcanic dome complex, Guatemala," https://vhub.org/resources/2268
- ↑ Sapper & Termer, 1930
- ↑ Johnson, Jeffrey B.; Harris, Andrew J. L.; Sahetapy-Engel, Steve T. M.; Wolf, Rudiger; Rose, William I. (Maart 2004). "Explosion dynamics of pyroclastic eruptions at Santiaguito Volcano". Geophysical Research Letters (in Engels). 31 (6): n/a. Bibcode:2004GeoRL..31.6610J. CiteSeerX 10.1.1.500.3171. doi:10.1029/2003gl019079. ISSN 0094-8276.
- ↑ Harris, Andrew J.L.; Vallance, James W.; Kimberly, Paul; Rose, William I.; Matías, Otoniel; Bunzendahl, Elly; Flynn, Luke P.; Garbeil, Harold (2006). Special Paper 412: Volcanic Hazards in Central America (in Engels). Geological Society of America. pp. 85–104. doi:10.1130/2006.2412(05). ISBN 978-0813724126.
Skakels
wysig
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.
.svg)
