Katedraal van Vilnius
Die Sint-Stanislaus- en Sint-Ladislauskatedraal in Vilnius (Litaus: Vilniaus Šv. Stanislovo ir Šv. Vladislovo arkikatedra bazilika, Pools: Bazylika archikatedralna św. Stanisława Biskupa i św. Władysława, kort Vilniaus katedra) is die Rooms-Katolieke katedraal van die aartsbisdom Vilnius, die hoofstad van Litaue, en die belangrikste plek van aanbidding vir Rooms-Katolieke gelowiges in die land. Aan die katedraal is in 1985 die eretitel Basilica minor verleen.
Die katedraal is aan die voet van die burgheuwel van die grootvorstelike paleis, die Gediminas-burg, in die historiese stadskern van Vilnius geleë en staan dus op historiese grond: hier was 'n vroeë nedersetting geleë en die kerkgebou is dus nou verweef met die Litause geskiedenis. Dit is ook hier waar die grootvorste van Litaue gekroon en beduidende Litause persoonlikhede ter ruste gelê is.
Die basiliek gaan in sy huidige vorm terug op 'n ontwerp in die klassisistiese styl deur Laurynas Gucevičius en is in 1801 voltooi. Sy kloktoring (of campanile) is net soos by talle ander Baltiese kerke as 'n vrystaande struktuur uitgevoer.
Die katedraalkerk is aan die heilige biskop Stanislaus van Krakau en die heilige Ladislaus I, koning van Hongarye, gewy, twee beduidende steunpilare van die Rooms-Katolieke Kerk in die 11de eeuse oostelike Sentraal-Europa.
Geskiedenis
wysigMiddeleeue
wysig
Die Sint-Stanislauskatedraal word algemeen as die eerste Christelike kerk op Litause bodem beskou. Die eerste kerkgebou het waarskynlik reeds gedurende die regeringstydperk van koning Mindaugas in die 13de eeu ontstaan. Mindaugas het die Christelike geloof in 1251 veral uit politieke oorwegings aangeneem en 'n heidense heiligdom deur 'n klein Gotiese kerk met drie skepe en 'n koor laat vervang.[1] Oorblyfsels van hierdie vroeë kerkgebou is in die laat 20ste eeu onder die huidige katedraal ontdek.[2]
Ná Mindaugas se afsterwe in 1263 het die inheemse geloof weer die opperhand gekry, en aan die voet van die kasteelberg het weer 'n heidense tempel ontstaan.[3] Die kerstening van Litaue het eers in die laat 14de eeu plaasgevind toe grootvors Jogaila hom laat doop het sodat hy as Poolse koning bekroon kon word. Jogaila het sy vasbeslotenheid om die nuwe geloof aan te neem in 1387 met die bou van 'n nuwe kerk bevestig. Hierdie sakrale gebou is reeds in die volgende jaar ter geleentheid van Jogaila se troonbestyging in Pole deur aartsbiskop Bodzanta uit Gnesen as die setel van die biskop van Vilnius gewy. Saam met die bou van die katedraal is 'n teologiese skool gestig, die eerste en - tot en met die stigting van die plaaslike Jesuïete-kollege - ook die beduidendste van sy soort in Litaue.
Jogaila se kerk is in 1419 deur 'n brand vernietig. Sy neef, grootvors Vytautas, het 'n nuwe saalkerk in die Gotiese styl laat oprig wat met sy mure nog steeds die katedraal se binneruimte oorheers. In die loop van die 15de en 16de eeu is aan weerskante van die kerk kapelle bygevoeg.
Vroeë moderne tydperk
wysig
Brandrampe in die 16de en 17de eeu het daartoe gelei dat die kerkgebou volgens die heersende boustyle herstel is - sodoende is Renaissance- (1534–1557, deur die Italiaanse argitek Bernardino Zanobia de Gianotti) en Barok-elemente (1612–1632, deur die Italiaanse boumeester Constantino Tencalla) bygevoeg en tegelykertyd (1624–1636) het ook die Kasimir-kapel ontstaan. Die oorlog met Moskou tussen 1654 en 1657 het verdere skade berokken so dat tussen 1666 en 1676 omvangryke herstelwerk in die binneruimte gedoen moes word. Die Kasimir-kapel se versierings is teen die einde van die 17de eeu aangebring. In 1769 is een van die twee kerktorings wat tydens die herstelwerk in die Barok-styl by die portaal opgerig is, deur 'n bliksemslag getref. Ná sy ineenstorting, wat sewe menselewens geëis en ook groot skade by die kerkgebou berokken het, moes die katedraal gesluit word.
Die huidige Klassisistiese voorkoms van die katedraal gaan terug op 'n projek van die Litause argitek Laurynas Stuoka-Gucevičius wat vanaf 1783 uitgevoer is. Stuoka-Gucevičius, wat sterk deur die Klassisistiese boustyl van die Franse rewolusionêre tydperk beïnvloed is, is in 1798 oorlede toe die boubedrywighede nog aan die gang was, tog is die projek in 1801 onder leiding van die argitek Michael Schulz voltooi.
Vanweë die inlywing van Litaue in die Russiese Tsareryk 1795–1798 is die bisdom Vilnius egter ontbind en by die aartsbisdom Mogiljov ingelyf. Die geestelike werk van plaaslike biskoppe is deur die Russiese owerheid belemmer, en met die sluiting van die Universiteit van Vilnius het die bisdom ook sy geestelike opleidingsentrum kwytgeraak. Toe die Kasimir-kerk ná die Pools-Litause Opstand in 1831 in 'n Ortodokse kerk omgeskep is, is die Rokoko-standbeelde van Litause grootvorste, heiliges en apostels in die nisse van die katedraal se buitemure verplaas.
20ste eeu
wysigGedurende die Eerste Wêreldoorlog is die kerk deur Duitse soldate geplunder, en ná die oorlog het sowel die Poolse asook die Litause Katolieke gemeentes van Vilnius aanspraak op die katedraal gemaak. Toe die Vilnius-gebied uiteindelik aan Pole oorhandig is, is alle misse in die katedraal vanaf 1923 uitsluitlik in Pools gehou. In 1925 het die Sint-Stanislauskatedraal die amptelike setel van die nuwe aartsbisdom Vilnius geword, terwyl die westelike gebiede van die voormalige bisdom Vilnius, wat Litaus gebly het, in die nuwe bisdom Kaišiadorys verenig is.
In 1931 is krake in die katedraal se mure ontdek en vanaf die volgende jaar is omvangryke herstelwerk uitgevoer wat eers in 1939 voltooi was. Onder die Kasimir-kapel is 'n nuwe kript aangelê.
Ná die Tweede Wêreldoorlog is die katedraal as gevolg van die Sowjet-owerheid se ateïstiese beleid in 1949 gesluit. Aanvanklik is oorweeg om dit tot 'n motorwerkswinkel om te skep.[4] Terwyl die kerkgebou vir drie jaar leeggestaan het, is verskeie kere ingebreek en kunswerke gesteel. Vanaf 1953 is die katedraal tot 'n kunsgalery omgebou wat in 1956 ingewy is. Die sterflike oorskot van Sint Kasimir is reeds in 1953 na die Pieter-en-Paulus-kerk oorgeplaas.
In 1989 is die katedraal weer aan die Rooms-Katolieke Kerk oorhandig en met 'n mis op 5 Februarie 1989 deur biskop Julijonas Steponavičius (1911–1991) feestelik heringewy.[5] Op 3 Maart 1989, een dag voor sy naamdag, is die sterflike oorskot van Sint Kasimir met 'n plegtige prosessie weer na die Kasimir-kapel teruggeplaas. Die derde belangrike gebeurtenis in 1989 was die kersfeesmis in die katedraal wat - ná taai onderhandelinge met die Staatskomitee vir Televisie en Radio (Gosteleradio) in Moskou - deur die openbare Duitse uitsaaier Südwestfunk Baden-Baden in samewerking met die Litause uitsaaikorporasie LRT regstreeks na Duitsland, Switserland, Oostenryk, die Verenigde State en Japan uitgesaai is.[6]
Pous Johannes Paulus II het sy apostoliese reis deur Litaue in 1993 in die Katedraal van Vilnius begin en by Sint Kasimir se sarkofaag gebid.[7]
Argitektuur
wysig
Die katedraal se huidige argitektoniese voorkoms word oorheers deur Stuoka-Gucevičius se klassisistiese ontwerp, alhoewel die binneruimte sy oorsprong in die 15de eeuse Gotiese saalkerk met drie skepe het. Stuoka-Gucevičius het die katedraal se uiterlike voorkoms by antieke voorbeelde aangepas: 'n trigliewe-fries word volgens die Doriese orde deur drie magtige gladde suile gedra, terwyl die portaal deur 'n magtige geweldriehoek afgesluit word.
Die reliëf in die geweldriehoek beeld Noag se dankoffer ná die ark-redding uit. Die drie beeldhouwerke op die gewel is tussen 1786 en 1792 deur die beeldhouer Karol Jelski geskep en beeld Sint Stanislaus (die beskermheilige van Pole, links), Sint Kasimir (die beskermheilige van Litaue, regs) en Sint Helena (middel, met 'n groot kruis in haar hand) uit. Hulle is deur Michael Schulz op die gewel geplaas en vanweë hul reusagtige afmetings eintlik buite alle proporsie. Die figure is in 1950 deur die Sowjet-bewindhebbers verwyder. Ná lang debatvoering is die kunswerke in 1997 teruggeplaas.
Aan die katedraal se linkerkant is 'n sakristie bygevoeg wat dieselfde barokstyl-voorkoms het as die Kasimir-kapel - sodoende het die katedraal uiteindelik die simmetriese vorm gekry wat in die oorspronklike klassisistiese ontwerp beplan was. Daarnaas is die grafkapelle uit die 16de en 17de eeu van eenderse buitemure voorsien, hul vensters aan die onderkant vergroot en van 'n reeks Doriese suile voorsien.
Binneruimte
wysig
Die klassisistiese styl is ook in die binneruimte behou. Die pilare, wat oorspronklik deel uitgemaak het van die 15de eeuse Gotiese kerk, is net soos die gewelwe van klassisistiese elemente voorsien. Die hoogaltaar is by die Doriese orde van die buitekant aangepas - sy fries word deur swart marmersuile gedra en 'n geweldriehoek is daaroor aangebring sodat dit aan 'n tempelfront herinner.
Die skildery in die middel oor die altaar is in 1797 deur Pranciškus Smuglevičius (Pools: Franciszek Smuglewicz) geskep en beeld die marteldood van Sint Stanislaus uit. Die tabernakel op die 18de eeuse altaar is 'n waardevolle kunswerk uit die ateljee van Matthias Walbaum, 'n Augsburgse goudsmid, en is tussen 1623 en 1625 geskep. Die reliëfs op die deure beeld die "Laaste Nagmaal" en die "Preek in die Olyftuin" uit. Die krusifiks op die altaar word deur die standbeelde van Sint Stanislaus en Sint Kasimir ingeraam.
In die vroeë 16de eeu is regs van die hoofaltaar die sogenaamde "biskopskapel" aangebou. Dit het sy naam te danke aan die feit dat Vilnius se biskoppe later onder sy vloer ter ruste gelê is. Oor die tabernakel, waarin vandag die allerheiligste bewaar word (die kapel se amptelike naam is dan ook "Kapel van die Allerheiligste"), hang 'n skildery van Gonzaga Nuñez wat in 1877 geskep is.
Die syskepe se mure is met sestien skilderye versier wat deur Constantino Villani geskep is en uit die tweede helfte van die 18de eeu dateer. Tonele uit die Nuwe Testament aan die noordelike kant kontrasteer met tonele uit die Ou Testament aan die suidekant. Die skilderye aan die altaar se kant ("Die voeding van die vyfduisend" en "Die offer van Melgisedek", 1785) is net soos die skildery ("Petrus doop die soldaat in die gevangenis", 1801) en die uitbeeldings van apostels tussen pilare in die middelskip (1785) deur Franciszek Smuglewicz geskep.
Kloktoring
wysig
Die vrystaande kloktoring was oorspronklik 'n ronde verdedigingstoring uit die tweede helfte van die 14de eeu wat deel uitgemaak het van die Grootvorstepaleis se Laer Kasteel. Sy mure was vier meter dik. Die skietluike aan die buitekant is nog steeds sigbaar. Die toring se fondamente is intussen 1,2 meter diep in die grond. Daar word aangeneem dat die toring reeds in die 15de eeu as kloktoring gedien het en met 'n aghoekige verdieping in die Gotiese styl verhoog is.
In die 16de eeu (omstreeks 1550 en in 1598)[8] is twee bykomende verdiepings gebou. Tydens die brand in 1610 is ook die kloktoring beskadig en vervolgens herstel. Die huidige horlosies dateer uit die 17de eeu, die koepeldak uit die jaar 1897. Vanweë sy ouderdom en die sagte grond waarop hy gebou is, het die toring intussen begin oorleun. Dit het tans 'n hoogte van 52 meter sonder en 57 meter met kruis. Die toring is in 2002 van ses nuwe klokke voorsien.
Die katedraalplein is die belangrikste politieke vergaderplein in Litaue. Op 23 Augustus 1989 - presies vyftig jaar na die ondertekening van die geheime ooreenkoms tussen Adolf Hitler en Josef Stalin - was die suidelike eindpunt van die sogenaamde Baltiese Pad, 'n menseketting wat oor 'n afstand van 650 kilometer dwarsdeur die Baltiese lande tussen Vilnius en Tallinn gevorm is, tussen die katedraal en die kloktoring geleë. 'n Gedenksteen met die inskrif Stebuklas (Litaus: "Wonder") herinner aan hierdie historiese gebeurtenis waartydens twee miljoen mense vreedsaam teen die Russiese besetting en oorheersing betoog het.
Kronings- en grafkerk
wysig
Die Litause grootvorste is vanaf 1401 (Vytautas) tot en met 1529 (Sigismund II August) in die Sint-Stanislauskatedraal gekroon. Daarnaas is beduidende Litause staatsmanne en adellikes, hul eggenotes en kerklike ampsdraers hier ter ruste gelê. Historici neem aan dat ook die heimlike huwelik van Sigismund II August met Barbara Radziwiłł in 1547 in die katedraal plaasgevind het.[9]
Die eerste biskop van Vilnius, Andrej Vasila, het die katedraal se eerste grafkapel in 1397 vir homself laat bou. Tydens opgrawings in 1985 is 'n kript blootgelê wat as enigste met muurskilderye versier was - moontlik is dit die graf van Vytautas. 'n Fragment wat bewaar gebly het, toon Jesus aan die kruis, met Maria en Johannes wat by hom staan. Dit is die oudste bekende muurskildery in Litaue.[10]
Die Goštautas-kapel - die derde kapel aan die regterkant - huisves Renaissance-grafmonumente wat deur Bernardino Zanobia de Gianotti en Giovanni Maria Padovano, Italiaanse boumeesters wat in Krakau werksaam was, geskep is.
Oor die eeue heen is steeds nuwe kapelle by die katedraal gevoeg of later omgebou. Die argitek Stuoka-Gucevičius het met sy simmetriese ontwerp moeite gedoen om die kapelle tot 'n harmonieuse argitektoniese eenheid om te vorm. Sedertdien is daar elf kapelle in die katedraal, waarvan die Valavičiuskapel (die eerste kapel aan die linkerkant) met sy oorspronklike mure uit die Renaissance-tydperk en die beroemde Kasimir-kapel die oudstes is. Die enigste kapel wat nie deur Stuoka-Gucevičius omgebou is nie, is die Koningskapel. Moontlik het die Latynse inskrif oor die ingang (Violator huius operis infelix esto - "Die vernietiger van hierdie werk sal verdoem wees") hierby 'n rol gespeel.[11]
Tydens argeologiese opgrawings in 1931 is grafte blootgelê, en tussen 1932 en 1939 is 'n nuwe grafkelder gebou waar 'n aantal heersers hul laaste rusplek gevind het:
- Alexander van Pole (1461–1506), koning van Pole en grootvors van Litaue
- Elisabeth van Oostenryk (ook Elisabeth van Habsburg genoem, Litaus Elzbieta Habsburgaite, 1526–1545) en Barbora Radvilaite (Pools Barbara Radziwiłł, 1520–1551), die eerste twee eggenote van Sigismund II August, koning van Pole en grootvors van Litaue
- en - in 'n urn - die hart van Władysław IV Wasa (1595–1648), koning van Pole en grootvors van Litaue.
Ander heersers en bekende persoonlikhede wat in die katedraal ter ruste gelê is, is onder meer:
- Vytautas (1350–1430), genoem Vytautas die Grote, grootvors van Litaue, saam met sy tweede eggenote Anna Swjatoslawna,
- Žygimantas Kęstutaitis (omstreeks 1365–1440), Vytautas se broer en grootvors van Litaue (1432–1440),
- Švitrigaila (omstreeks 1370–1452), Jogaila se broer en grootvors van Litaue (1430–1432),
- Sint Kasimir (1458–1484), seun van Kasimir IV Jagiełło, koning van Pole,
- Albertas Goštautas (1480–1539), kanselier van Litaue (1522–1539) en
- Biskop Valerijonas Protasevičius (?–1580), biskop van Vilnius.
Kasimir-kapel
wysig
Die Kasimir-kapel is tussen 1624 en 1636 op inisiatief van die Poolse konings Sigismund III Wasa en sy seun Władysław IV Wasa deur die Italiaanse argitek Constantino Tencalla gebou.[12] Die verering van Sint Kasimir het in die vroeë 17de eeu 'n nuwe hoogtepunt bereik. Kasimir is in 1521, minder as veertig jaar ná sy afsterwe, heilig verklaar. Reeds in 1501 het Pous Alexander VI aan gelowiges wat 'n besoek aan Kasimir se graf in die katedraal sou aflê, die vergifnis van alle sondes belowe.[13] Toe Kasimir se sarkofaag in 1603 ter geleentheid van die bevestiging van sy heiligverklaring geopen is, was sy liggaam volgens oorlewering byna nie ontbind nie en het dit 'n heerlike geur vrygestel. Sy graf het steeds meer besoekers begin lok.
Kasimir is in 1458 as een van die troonopvolgers van die Pools-Litause heerserhuis gebore, maar het as gevolg van intriges die troon kwytgeraak. As 'n religieuse mens het Kasimir vervolgens 'n baie asketiese en morele lewe gevoer en sodoende groot waardering uitgelok. Hy is algemeen as die beliggaming van 'n onbaatsugtige, regverdige en beskeie heerser beskou, en die kapel se versierings bring hulde aan hierdie ideale monarg wat in 1484 op 'n jong leeftyd aan tuberkulose oorlede is.
Die verhaal van Kasimir is aan talle legendes en wonders gekoppel. Na bewering het daar kort ná sy afsterwe 'n jong meisie uit Vilnius naby sy doodskis uit die dood verrys. Gelowiges het aan Kasimir se liggaam wonderdadige krag begin toeskryf, en daar is oorlewerings van 'n seun wat eweneens deur die heilige se sterflike oorskot uit die dood opgewek is. Die opening van Kasimir se sarkofaag en opwekkingstonele word op skilderye in die kapel uitgebeeld.[14]
Die kapel is volgens 'n vierkante plattegrond ontwerp en met 'n aghoekige koepel en goue spits bekroon. Waardevolle sandsteen uit Swede het as boumateriaal gedien, waarby vir die binneruimte ook rooi en swart marmer gebruik is. Die binneruimte dateer in sy huidige vorm uit die tweede helfte van die 17de eeu toe herstelwerk ná die Russiese besetting van Vilnius gedurende die Russies-Poolse Oorlog tussen 1654 en 1667 uitgevoer is.
Die kombinasie van waardevolle marmermure, muurskilderye en halfplastiese pleisterversierings toon sterk ooreenkomste met die kloosterkerk in Pažaislis en die Sint-Pieter-en-Pauluskerk in Vilnius - die werk is deur dieselfde kunstenaars uitgevoer. Die muurskilderye is in 1691 en 1692 deur Michelangelo Palloni geskep, die pleisterversierings rondom die skilderye is deur Pietro Perti vervaardig.
Die muurskilderye toon die "Wonder by die doodskis van Sint Kasimir" (aan die regterkant) en die "Opening van die doodskis van Sint Kasimir" (aan die linkerkant). Die plafonskilderye bo-oor die altaar beeld Kasimir uit wat 'n kruis en 'n lelie uit die hand van 'n engel ontvang terwyl hy die loflied Omni die dic Mariae sing, die skilderye bo-oor die ingang toon Kasimir se stryd met versoeking en sy oorwinning. Die twee laasgenoemde skilderye is in 1797 deur Franciszek Smuglewicz geskep.
Kasimir se liggaam word in 'n kosbare silwersarkofaag bewaar wat in 1747 voltooi is. Die figuur van Sint Kasimir wat daarop troon, het oorspronklik deel uitgemaak van 'n vroeër sarkofaag. Die huidige sarkofaag staan bo-oor die altaar van die kapel wat met 'n portret van Kasimir versier is. Hierdie skildery is volgens 'n ou Pools-Litause tradisie met beskermende silwerplate bedek sodat net 'n klein gedeelte - drie hande - van die oorspronklike kunswerk sigbaar is. Die skildery is omstreeks 1520 geskep en is in 1594 vernuwe. Moontlik is destyds pogings onderneem om die houding van Kasimir se regterhand (waarin hy lelies as 'n simbool van kuisheid en attribuut van die Jonkvrou Maria hou) te verander. Hierdie oorskildering het egter weer sigbaar geword en is sonder aarseling tot 'n wonder verklaar.
Kunshistorici neem aan dat die silwerbeslag ontstaan het toe Sint Kasimir in 1636 in die nuut geboude kapel neergelê is.[15] Die nisse is met versilwerde figure van onbekende heersers versier. Hulle is waarskynlik in die eerste helfte van die 18de eeu geskep - die eerste verwysing na hulle dateer uit 1755.[16] Hul skeppers en ontstaansgeskiedenis is onbekend.
Valavičius-kapel
wysigDie eerste kapel aan die linkerkant van die ingang staan as Valavičius- of Biskops-kapel bekend. Tot en met 1604 is hier die sterflike oorskot van Sint Kasimir bewaar en dit is derhalwe vroeër die "Koninklike Kapel" genoem. Biskop Eustachijus Valavičius (1572–1630) het die kapel tot sy eie grafkamer laat ombou.
Die pleisterwerk in die kapel toon onder meer die vier evangelieskrywers, die vier fresko's aan die plafon beeld die vier belangrikste gebeurtenisse in die lewe van Maria: verkondiging, beproewing, hemelvaart en bekroning. Biskop Valevičius se grafplaat is aan die regterkant teen die symuur aangebring.
Orrel
wysig
Die eerste bekende orrel in die katedraal van Vilnius is in 1510 gebou, vermoedelik deur die Krakause orrelbouer Stanisław Zelik. Johann Koppelmann was die boumeester van 'n nuwe orrel wat in 1595 gebou is, maar in die brandramp van 1610 vernietig is. Historiese dokumente verwys na drie orrels wat respektiewelik in 1618, 1729 en 1797 gebou is, tog is die orrelbouers se name nie oorlewer nie en is hul instrumente later òf vernietig òf aan ander kerke geskenk.
In 1859 is die katedraal van 'n nuwe orrel voorsien wat oorspronklik deur die orrelbouer Nicolaus Jantzon vir die Augustyne-kerk te Vilnius gemaak is. Hierdie instrument is omstreeks 1885 tot 1889 deur die Litause orrelbouer Juozapas Radavičius volledig gerestoureer en vergroot.[17] Die orrelbouer Wacław Biernacki het in die vroeë 20ste eeu 'n nuwe pneumatiese orrel agter die ou fasade gemonteer en dié instrument later in 1937 opgeknap en uitgebou.
Die katedraal se huidige orrel is in 1969 deur 'n Duitse onderneming, Alexander Schuke in Potsdam, gebou waarby 'n aantal ou orrelpype van Juozapas Radavičius aangepas en vir die nuwe instrument hergebruik is. Die orrel het 'n meganiese traktuur en 'n elektropneumatiese register.
Verwysings
wysig- ↑ "Algimantas Kajackas: The history and recent archaeological investigations of the Vilnius Cathedral. In: Lituanus. Lithuanian Quarterly Journal of Arts and Sciences, jaargang 36, nommer 1 (lente 1990)". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Maart 2021. Besoek op 16 September 2009.
- ↑ Vilniaus Arkikatedros planas (Litaus)
- ↑ Heidense tempel aan die voet van die Gediminas-berg (Litaus)
- ↑ Tomasz Torbus en Barbara Warning: Baltische Staaten. Estland • Lettland • Litauen • Kaliningrad. München: Nelles 2009, bl. 56
- ↑ Marianna Butenschön: Estland, Lettland, Litauen. Das Baltikum auf dem langen Weg in die Freiheit. München: R. Piper 1992, bl. 242
- ↑ Butenschön (1992), bl. 250–51
- ↑ www.piligrimukelias.lt: Pilgrim Route of John Paul II in Lithuania. Besoek op 13 Februarie 2019
- ↑ "ldmuziejus.mch.mii.lt: Arkikatedros požemiai: Vilniaus arkikatedra (in Litaus)". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Januarie 2007. Besoek op 27 Februarie 2010.
- ↑ "ldmuziejus.mch.mii.lt (in Litaus)". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Januarie 2007. Besoek op 27 Februarie 2010.
- ↑ "www.lituanus.org - Algimantas Kajackas: The History and Recent Archaeological Investigations of the Vilnius Cathedral. In: Lituanus, Lithuanian Quarterly Journal of Arts and Sciences, volume 36, nommer 1 - lente 1990". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Maart 2021. Besoek op 16 September 2009.
- ↑ Torbus/Warning (2009), bl. 58
- ↑ Torbus/Warning (2009), bl. 58
- ↑ "vilnius.lcn.lt - Aartsbisdom Vilnius (in Litaus)". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Januarie 2009. Besoek op 27 Februarie 2010.
- ↑ Volker Hagemann: Riga • Tallinn • Vilnius. Rundgänge durch die Metropolen des Baltikums. Berlyn: Trescher 2008, bl. 244
- ↑ "vilnius.lcn.lt - Aartsbisdom Vilnius (in Litaus)". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Januarie 2009. Besoek op 27 Februarie 2010.
- ↑ www.katedra.lt
- ↑ Naujasis Vargonų Forumas: Orgel in der Vilnius-Kathedrale
Eksterne skakels
wysig| Wikimedia Commons bevat media in verband met Vilnius Cathedral. |
Beelde
