Potsdam

Hierdie artikel handel oor die Duitse stad. Vir die gelyknamige stede en dorpe, sien gerus Potsdam (dubbelsinnig).

Potsdam (Duits: [ˈpɔtsdam], ) is die administratiewe sentrum en grootste stad van die Duitse deelstaat Brandenburg, met 'n bevolking van 178 089 (soos op 31 Desember 2018). Potsdam lê digby die suidwestelike stadsgrens van die Duitse hoofstad Berlyn wat 'n eie deelstaat en enklawe in die hart van Brandenburg vorm, en maak deel uit van die Europese metropolitaanse gebied Berlyn-Brandenburg. Die middestede van Potsdam en Berlyn lê sowat 30 kilometer van mekaar af.

Potsdam
Kaart	Wapen
	Vlag
Land	Duitsland
Deelstaat	Brandenburg
Koördinate	52°24′N 13°4′O
Stigting	993 (eerste verwysing)
Stadstatus	1345
Oppervlakte:
- Totaal	188,61 vk km
- waarvan waterliggame	11 persent
Hoogte bo seevlak	32 m
Bevolking:
- Totaal (31 Desember 2018)	178 089
- Bevolkingsdigtheid	944,2/vk km
Tydsone	UTC +1 (MET)
- Somertyd	UTC +2 (MEST)
Klimaat
- Tipe	Gematigde klimaat
- Gemiddelde jaarlikse temperatuur	8,7 °C
- Gem. temp. Januarie/Julie	-0,9 / 17,9 °C
- Gemiddelde jaarlikse neerslag	592 mm
Burgemeester	Mike Schubert (SPD)
Amptelike webwerf	potsdam.de

Die Sanssouci-kasteel, 'n gunstelingprojek van die Pruisiese koning Frederik die Grote, is in die Rokoko-boustyl uitgevoer, met wingerdterrasse aan die buitekant

Potsdam is 'n gewilde toeristebestemming en word as een van die mooiste stede in Duitsland beskou. Hier het Pruise se monarge diep spore gelaat deur hul droom van 'n Pruisiese Arkadië te verwesenlik, geïnspireer deur hul verlange na die kultuurlandskappe van Frankryk en Italië. Sewentien kastele en kasteelagtige wonings, wat ingebed lê in die bosryke meerlandskap van die Havelrivier, oorheers die stadsbeeld. Potsdam se kasteel- en tuinlandskap is in koninklike opdrag deur beroemde boumeesters soos Knobelsdorff, Schinkel en Persius en landskapsargitekte soos Lenné, Eyserbeck en prins Von Pückler-Muskau geskep.

Dié kultuurlandskap – met die kasteeltuine Sanssouci, Nuwe Tuin (Neuer Garten) en Babelsberg, insluitende die kastele Sanssouci en Nuwe Paleis; die kasteel en tuin in Sacrow met die Verlosserkerk (Heilandskirche); die kasteel Lindstedt; die Russiese kolonie Alexandrowka, die Pinksterberg (Pfingstberg) met die Belvedere; en die Keiserstasie (Kaiserbahnhof) vlakby die Wildpark is in 1990 deur Unesco as wêrelderfenisgebied gelys.

'n Voorstad van Potsdam, Babelsberg, het Londen, Praag en Rome as die belangrikste sentrum van die televisie- en rolprentbedryf in Europa verbygesteek. Die filmateljee Studio Babelsberg beskik oor die grootste kapasiteit en modernste geriewe van sy soort in Duitsland en ontwikkel nou ook tot 'n gewilde ateljee vir internasionale rolprentprojekte.

Etimologie

Die oudste bekende verwysings na die stad dateer uit 993 as Poztupimi, 1317 as postamp en rondom 1500 as Potstamp. Hulle is almal van 'n Slawiese oorsprong en beteken "nedersetting van 'n man met die naam Potstampin". Die algemene interpretasie as "onder die eike" (uit Slawies pod "onder" en dubimi "eike") word in die wetenskap verwerp. Ander verduidelikings (byvoorbeeld die vergelyking met Sorbies Podstupim "voorfase" of "voorpos") word ook in twyfel getrek.

Geografie

Die Sacrowse Meer

Die Heilige Meer

Potsdam is net suidwes van Berlyn aan die middelloop van die Havelrivier temidde van 'n bos- en meerlandskap geleë. Hierdie diverse landskap, wat gedurende die laaste koueperiodes van die ystydperk deur gletsers gevorm is, wissel van breë riviervlaktes tot heuwels wat as moreenafsettings gevorm is. Die hoogste punt in die stadsgebied is die Klein Ravensberg met 114,2 meter bo seevlak, die laagste punt is die gemiddelde watervlak van die Havelwaterliggame met 29 meter bo seevlak. Die stadsgebied bestaan tans merendeels (75 persent) uit groen ruimtes, waterliggame en landbougebiede, 25 persent van die oppervlak is bebou.

Daar is altesaam meer as twintig waterliggame. Mere is sowel in die beboude middestad (Heilige Meer, Aradomeer, Templinse Meer, Diep Meer (Tiefer See) en Griebnitzmeer asook in die omliggende groen voorstede (onder meer Sacrowse Meer, Lehnitzmeer, Groß Glienicke-meer, Fahrlander-meer en Wit Meer) geleë.

Belangrike riviere en kanale sluit die Potsdamse Havelrivier (wat baie mere met mekaar verbind), die Sacrow-Paretzer-kanaal, Teltowkanaal, Nuthe- en Wublitzrivier in. Die Teltowkanaal en die Nutherivier mond in die stadsgebied in die Havel uit.

Die stadsgebied bestaan uit die woongebiede Potsdam, Babelsberg, Bornim, Bornstedt, Drewitz, Nedlitz en Sacrow en nege stadsdele wat grotendeels eers op 26 Oktober 2003 by Potsdam ingelyf is en nog steeds oor hulle eie verkose dorpsraad en plaaslike burgemeester beskik.

Die Potsdamse Datum is in die Duitse kartografie en geodesie die sentraalpunt vir die Gauß-Krüger-koördinatestelsel se Bessel-ellipsoïed.

Klimaat

'n Fontein op die riviereiland Freundschaftsinsel

Die herfs kom nader – "Maanskynbrug" in die Sanssouci-kasteelpark in September

Potsdam het 'n gematigde klimaat wat vanuit die noorde en weste deur die Atlantiese seeklimaat en vanuit die ooste deur die kontinentale klimaat beïnvloed word. Uiterstes soos storms, sterk hael of hewige sneeuval kom nouliks voor.

Die temperatuurverloop kom min of meer ooreen met die gemiddelde van Duitsland. Die jaarlikse seisoenale temperatuurskommelinge is laer as in die gewone kontinentale klimaat, maar nogtans hoër as in die gelykmatige seeklimaatsone van die kusgebiede. Die gemiddelde jaarlikse temperatuur is 8,7 °C (met 'n gemiddelde van -1,1 °C in Januarie en 18,4 °C in Julie). Die jaarlikse reënval is met 590 millimeter relatief laag en dieselfde as byvoorbeeld dié van die Katalaanse metropool Barcelona, terwyl in die Beierse hoofstad München jaarliks sowat 1 000 millimeter aangeteken word.

Die Telegrafenberg-heuwel in Potsdam dien sedert 1874 as 'n sentrum van klimaatnavorsing. Die Institut für Klimafolgenforschung voorspel vir die deelstaat Brandenburg in die nabye toekoms hoër daaglikse temperature en steeds laer reënval as gevolg van die globale verwarming.

Weergegewens vir Potsdam
Maand	Jan	Feb	Mar	Apr	Mei	Jun	Jul	Aug	Sep	Okt	Nov	Des	Jaar
Hoogste maksimum (°C)	15,2	18,6	25,1	30,9	33,3	36,1	37,8	38,1	34,2	27,5	19,5	15,7	38,1
Gemiddelde maksimum (°C)	0,9	2,2	5,5	13,2	16,9	19,6	23,7	23,6	18,8	13,4	7,1	3,4	12,36
Gemiddelde temperatuur (°C)	−2,5	−1,4	1,9	8,7	12,0	15,8	19,3	18,9	14,7	9,9	4,7	0,0	8,5
Gemiddelde minimum (°C)	−4,9	−3,8	−1,9	4,2	8,0	10,3	14,3	14,1	10,6	6,4	2,2	−2,4	4,76
Laagste minimum (°C)	−27,8	−26,9	−16,5	−6,7	−2,9	0,8	5,4	4,7	−0,5	−9,6	−16,1	−20,2	−27,8
Neerslag (mm)	64,8	53,2	61,4	47,6	54,6	69,2	62,3	61,8	48,1	47,9	53,6	61,2	685,7
Sonskynure (u/d)	1,2	2,3	3,4	5,0	7,1	7,4	7,0	6,8	5,2	3,4	1,7	1,0	4,3
Bron: wetterkontor.de

Geskiedenis

Vroeë geskiedenis

Keiser Otto III se skenkingsoorkonde van 993

Gedurende die volksverhuisings vanaf die 4de eeu n.C. het die meeste Sueve, 'n volksgroep binne die Elb-Germaanse Semnone, hul stamgebied langs die Havel- en Spreeriviere verlaat om hulle langs die Bo-Ryn te vestig. In die 6de en 7de eeu het Slawiese stamme na die vermoedelik onbewoonde gebied geïmmigreer. Die Slawiese Heveliër-stam het in hierdie tydperk 'n vesting naby die Nutherivier se uitmonding in die Havel opgerig.

Die eerste verwysing na Potsdam as Poztupimi verskyn in 'n skenkingsoorkonde van keiser Otto III wat op 3 Julie 993 uitgereik is en waardeur die gebied aan sy tant, die abdis Mathilde von Quedlinburg, geskenk sou word. As gevolg van die Slawe-opstand van 983 was die Duitse magsgebied egter tot by die Elberivier terug verskuif sodat die dokument voorlopig waardeloos gebly het.

Die oorkonde verwys na twee nedersettings, Poztupimi et Geliti, wat tans as Potsdam en Geltow gelees word. Die herkoms van die naam is nie duidelik nie – dit is waarskynlik afgelei van die Slawiese woorde pod ("onder") en stupa sodat die naam as "onder die eikebome" vertaal kan word. 'n Tweede verklaring is die afleiding van 'n Slawiese persoonsnaam, Postapim.

Die oorheersing van die oortog oor die Havelrivier het tot die gebied se strategiese belangrikheid bygedra. Nogtans was die nedersetting nie langs die beduidende destydse handelsroetes geleë nie en omring deur water en moerasgebiede. Akkerbou, veeteelt en vissery het die ekonomiese basis van die plaaslike bevolking gevorm.

Middeleeue

Die gebied van Berlyn en Brandenburg omstreeks 1150. Twee Slawiese stamme in die omgewing word as Hevellers en Sprewane aangedui

Teen die middel van die 12de eeu is sowat 700 meter van die Slawiese burg 'n Duitse steenkasteel digby die oorgang oor die Havel opgerig, wat die kern van 'n klein nedersetting geword het. 'n Dokument van 1304 verwys na die stad as 'n stedeken ("klein stad"), terwyl 'n verwysing na sowel die stad asook sy kasteel van 1317 dagteken. Die naam Postamp is in dieselfde jaar vir die eerste keer opgeteken.

Potsdam het in 1345 stadstatus gekry, maar het nogtans vir 'n lang tyd 'n onbenullige markstad gebly. In 1573 was daar nog steeds slegs 192 huise en 2 000 inwoners. Ná die verwoestings van die Dertigjarige Oorlog (1618–1648) het hierdie getal selfs tot 700 gekrimp.

Vorstelike hoofstad

Danksy die Edik van Potsdam, wat in 1685 uitgereik is, het Potsdam ná die Dertigjarige Oorlog vinnig gegroei

Die verligte monarg Frederik die Grote het 'n beduidende invloed op Potsdam se ontwikkeling uitgeoefen

"Lange Kêrels" van die Pruisiese infanterie in die Slag van Hohenfriedeberg, 4 Junie 1748

Die Ou Raadsaal het tussen 1753 en 1755 ontstaan en huisves tans die Potsdam-museum

Met die keurvorstelike Landdag van 1653, waartydens die "Groot Keurvors" Frederik Willem I van Brandenburg die mag van die plaaslike adel beperk het, is die tydperk van die absolutisme ingelui. Die regeringstydperk van Frederik Willem I was een van die invloedrykste in die geskiedenis van Potsdam. Hy het alle verpande stadswyke aangekoop en besluit om van Potsdam die tweede vorstelike hoofstad naas Berlyn te maak. Met die uitbreiding van die stedelike slot en die "verfraaiing" van die omgewing het Potsdam vanaf 1660 'n belangrike groeitydperk beleef.

Maar eers met die Edik van Potsdam, wat in 1685 uitgereik is, is die gebied danksy die toenemende immigrasie weer bevolk. Veral Franse Hugenote, wat in hul tuisland vervolg is, het 'n nuwe heenkome in Brandenburg gevind. Sowat 20 000 Protestantse geloofsvlugtelinge het die keurvors se aanbod om hulle in Brandenburg te vestig aanvaar en die plaaslike ekonomie met hul vakkennis 'n hupstoot gegee.

Onder die sogenaamde "soldatekoning" Frederik Willem I het Potsdam ook tot 'n beduidende garnisoenstad ontwikkel, en gevolglik het talle ambagsmanne, wat militêre uitrusting en ander goedere vervaardig het, hulle in die stad gevestig.. Die bevolking het vervolgens sterk gegroei, en tydens die eerste en tweede stadsuitbreiding het nuwe woonbuurte ontstaan. Die koning het daarnaas ook die opdrag vir die oprigting van die Potsdamse Garnisoenkerk, die Sint-Nikolaikerk en die Heilige-Gees-kerk gegee wat voortaan die stadshorison oorheers het. In die nuutgestigte militêre weeshuis in die Breite Straße ("Breëstraat") is kinders van soldate versorg, en hulle het hier ook 'n opvoeding en opleiding gekry.

Sy seun Frederik II ("Frederik die Grote") het groot waarde aan die gedagtes van die verligting geheg en die Pruisiese staat hervorm. Hy het die besluit geneem om van Potsdam sy hoofsaaklike regeringsetel te maak en sodoende ook die opdrag gegee om strate en pleine te herontwerp. Die belangrikste bouprojekte het die herontwerp van die Alte Markt (Ou Markplein) en die Sanssouci-park en die bou van nuwe burgerhuise met barokfasades ingesluit. In die Sanssouci-park het vanaf 1745 die slot Sanssouci, wat aanvanklik net tydens jagte deur die vorstelike gesin bewoon is, as somerpaleis ontstaan. Later is die Nuwe Paleis bygevoeg. Die stedelike slot en die Lustgarten (Lushof) is tot sy winterpaleis omgeskep, waarby die argitek Georg Wenzeslaus von Knobelsdorff (1699–1753) 'n beduidende bydrae gelewer het.

In Oktober 1806 het Napoléon Bonaparte met sy troepe Potsdam bereik en 'n besoek aan Frederik die Grote se grafkelder in die Garnisoenkerk afgelê. Die Franse besetting het die aanleiding tot verreikende staatshervormings in Pruise gegee. Frederik Willem III van Pruise het Potsdam ná die einde van die besettingstyd vanaf 1815 tot 'n administratiewe sentrum uitgebou, en 'n groot aantal amptenare het hulle in die stad gevestig. In 1838 is die eerste Pruisiese spoorlyn tussen Potsdam en Berlyn in bedryf gestel.

Die toenemende politieke spanninge van die volgende dekades het uiteindelik tot die Maartrewolusie van 1848 gelei. In Berlyn het die bevolking straatversperrings opgerig om vir 'n nuwe grondwet te veg. Koning Frederik Willem IV het in Maart na Potsdam verhuis aangesien die stad as 'n rustiger plek beskou is. Toe muitende soldate voor die Nuwe Paleis vergader het om gevange kamerade te bevry, is die opstand maklik deur elitetroepe neergeslaan.

Ná die onvoltooide rewolusie was die regeringsbeleid veral daarop gemik om die ou bedeling te herstel. Talle ambisieuse nuwe bouprojek is aangepak, waaronder die Sint Nikolaikerk en die Rooms-Katolieke Sint Pieter en Pauluskerk. In 1911 is die lugskiphawe langs die Pirschheide geopen en die rolpentateljee in Babelsberg ingewy.

In 1914 het die laaste Pruisiese koning en Duitse keiser Wilhelm II in die Nuwe Paleis die oorlogsverklaring teen die Entente-moondhede onderteken. Ná die Eerste Wêreldoorlog het ook die monargiese stelsel met die Novemberrewolusie tot 'n einde gekom. Willem II het as balling na Nederland gegaan, terwyl Potsdam sy status as vorstelike setel vir goed verloor het.

Nasionaalsosialisme en Tweede Wêreldoorlog

Die Nuwe Raadsaal het tussen 1902 en 1908 ontstaan

Potsdam in 1945: die bouvalle van die Nikolaikerk

Churchill, Truman en Stalin tydens die Konferensie van Potsdam in 1945

In die tyd van die Nasionaalsosialisme het op 21 Maart 1933 die "Dag van Potsdam" plaasgevind, 'n plegtigheid in die Potsdamse Garnisoenkerk, waartydens die bejaarde Duitse Rykspresident Paul von Hindenburg en die nuwe Rykskanselier Adolf Hitler hande geskud het. Hierdie gebeurtenis is as 'n simboliese bond tussen die Duitse Weermag (Reichswehr) en die Nasionaalsosialisme beskou.

In die eerste oorlogsjare is Potsdam die vernietiging deur geallieerde bomme gespaar gebly. Die ligmarkerings, waarmee die geallieerde lugmagte gewoonlik hulle teikens vir die bomwerpers gemarkeer het, is in suidoostelike rigting weggedryf, en sodoende het die meeste swaar bomme en lugmyne in die Ravensbergreeks suid van die hoofstasie geval. Hier is talle bomkraters bewaar. Eers in die laaste fase van die Tweede Wêreldoorlog – die Rooi Leër was al gereed om die nabygeleë Berlyn in te neem – is die historiese stadsentrum op 14 April 1945 deur 'n bomaanval van 724 vliegtuie van die Koninklike Britse Lugmag (Royal Air Force) verwoes.

Toe die lugaanval-sirenes om 10:15 uur saans begin loei het, het talle bewoners na hul kelders gevlug, maar baie ander was oortuig dat weer eens Berlyn die teiken sou wees. Maar hierdie keer het die vliegtuie oor Potsdam gebly. Eers het 836 bomme as ligmarkerings geval en groot dele van die stad aan die brand gesteek, dan 'n halfuur lank 1 752 ton brisantbomme wat ontplof het sodra hulle hul teikens getref het.

Die meeste bomme het die hoofstasie, die Vriendskapseiland, die stadskasteel en aangrensende woonhuise in die ou stad getref. Slegs klein dele van die historiese stadskern soos die Nuwe Markplein, die Nikolaikerk, die Ou Raadsaal en die Hollandse Buurt is gespaar. Die buurt tussen die Ou Markplein en die Ou Vaart langs die Vriendskapseiland het onherroeplik verlore gegaan. Van Potsdam se stadskasteel is net die buitenste mure bewaar. Die Breë Straat is deur brande verwoes, en weens die ontploffing van ammunisie is ook die nabygeleë Garnisoenkerk aan die brand gesteek. Die kerkskip en die boonste verdieping van die kerktoring met sy beroemde klokkespel uit die 18de eeu, 'n bekende baken van Potsdam, is vernietig.

Ook twee ammunisie-treine het ontplof en sodoende 'n hospitaaltrein vernietig. Baie gewondes het gesterf. In die stedelike hospitaal oos van die Bassinplein was sewentig pasiënte en vier verpleegsters dood. Talle Potsdamers het in die rook in hul kelders verstik. Die aantal slagoffers was uiteindelik 1 593, waaronder vlugtelinge uit die ooste en 28 dwangarbeiders uit Pole en Frankryk. Volgens die latere DDR-bewind was die dodetal ná die "Anglo-Amerikaanse lugaanval" (ondanks die Oos-Duitse bewering was Amerikaanse bomwerpers hoegenaamd nie by die aanval op Potsdam betrokke nie) selfs 3 500 – blykbaar is slagoffers van Sowjet-Russiese artillerievuur laat in April by hierdie syfer ingereken.

Kort ná die Britse lugaanval het die Nasionaalsosialiste Potsdam tot vesting verklaar, om te verhoed dat die aanrukkende Russiese troepe gebruik kon maak van die hoofpaaie na Berlyn. Spoorwegbrûe is opgeblaas, en vernielde tremwaens het as boumateriaal vir straatversperrings gedien. Die torings van die Nikolaikerk en Heilige-Geeskerk het as uitkykposte gedien. In die laaste dae van die oorlog is hierdie kerke deur die Russiese artillerie swaar beskadig. Die Rooi Leër het Potsdam op 30 April 1945 ingeneem.

Die Cecilienhof-kasteel, woning van die laaste Duitse kroonprins, was van 17 Julie tot 2 Augustus 1945 die toneel van 'n byeenkoms van die geallieerde magte – die VSA (verteenwoordig deur president Harry S. Truman), Groot-Brittanje (aanvanklik Winston Churchill, later Clement Richard Attlee) en Sowjetunie (Josef Stalin). Hier is met die Ooreenkoms van Potsdam 'n historiese dokument onderteken wat die politieke orde in Europa vir dekades sou vaslê.

Na-oorlogse tydperk: DDR en Duitse hereniging

Die Evangeliese Nikolaikerk is eers in 1981 heropgebou. Die obelisk voor die portaal dateer uit die jaar 1755

In die Duitse Demokratiese Republiek (DDR) het Potsdam sedert 1952 as die administratiewe hoofstad van die distrik (Bezirk) Potsdam gedien. Die stad is gaandeweg tot 'n sentrum van Oos-Duitse kultuur en wetenskappe ontwikkel.

Die kommunistiese DDR-bewind het enersyds moeite gedoen om alle burgers toegang tot die kulturele en maatskaplike lewe te gee, maar tegelykertyd streng sensuur toegepas en teen andersdenkendes opgetree. So het die Oos-Duitse rolprentbedryf, wat in Potsdam gesetel was, min kanse gehad om kritiese filme te vervaardig. Nogtans is ook filmkuns van hoë gehalte deur die Deutsche Film AG (DEFA) geskep. Meer as 700 rolprente en 160 kinderfilms het in die DDR-tydperk ontstaan. Die enigste film, wat vir 'n Oscar genomineer is, was Jakob der Lügner.

Die Oos-Duitse regering het 'n ambivalente houding teenoor die Pruisiese kulturele erfenis gehad. Pruise se prestasies op gebiede soos kuns en kultuur is wél gewaardeer, maar tegelykertyd is talle historiese geboue as simbole van Pruisiese militarisme bestempel. Baie van hulle is reeds tydens die oorlog beskadig soos die Garnisoenkerk of die stadskasteel en uiteindelik, ondanks proteste van wetenskaplikes en burgers, gesloop. Ander was verwaarloos en aan verval blootgestel.

Weens sy ligging suidwes van Berlyn het Potsdam ná die oprigting van die Berlynse Muur aan Wes-Berlyn gegrens. Die stad was nie net afgesny van Wes-Berlyn nie, ook die reistye van pendelaars, wat in Oos-Berlyn gewerk het, is sodoende verdubbel. Die Glienicke-brug oor die Havel, wat Potsdam met Berlyn verbind het, is tydens die Koue Oorlog verskeie kere gebruik om spioene uit te ruil.

Ná die Duitse hereniging in 1990 en die herstelling van die deelstaat Brandenburg was Potsdam 'n natuurlike keuse as administratiewe hoofstad – hier het immers reeds Frederik die Grote en sy opvolgers geresideer en was tussen 1945 en 1952, toe die destydse DDR administratief nog in deelstate verdeel was, die eerste regering van Brandenburg gesetel. 'n Aantal historiese geboue, waaronder die stadskasteel as nuwe setel van die Brandenburgse parlement, is of word tans herbou of herstel.

Militêre geskiedenis

Seuns van die Groot Weeshuis in Potsdam in 1932 op pad kerk toe. Dié instelling is oorspronklik as militêre weeshuis gestig

Potsdam het 'n lang, maar wisselvallige geskiedenis as garnisoenstad. Die lang lys van militêre bevelhebbers sluit die Pruisiese en keiserlike leër, Reichswehr (weermag van die Republiek van Weimar en die Derde Ryk), Rooi Leër, Nasionale Volksleër van die DDR (Nationale Volksarmee, NVA) en Bundeswehr (Gewapende Magte van die huidige Bondsrepubliek Duitsland).

As setel van die Pruisiese konings is Potsdam vinnig tot garnisoenstad uitgebou, en militêre geriewe en personeel het vir 'n lang tydperk die stadsbeeld en demografiese struktuur van Potsdam oorheers. Die liberale vrydenker Alexander von Humboldt het Potsdam in 1854 as 'n "vervelende stad van kasarms" beskryf. Groot bekendheid het die "Lang Kêrels" verwerf, Pruisiese gardesoldate wat volgens hul groot liggaamsgrootte gekies is.

Die meerderheid kasarms is in 1945 deur die Rooi Leër en later deur die Oos-Duitse Nasionale Volksleër oorgeneem. Tot en met 1991 was die 34ste Artillerie-afdeling van die Groep van Sowjetmagte in Duitsland in Potsdam gestasioneer. Ná die Duitse hereniging is die leër verklein en baie kasarms en ander militêre geriewe, wat dikwels as historiese of argitektoniese monumente bewaar word, word intussen vir ander doeleindes gebruik.

So het die Volkspark Potsdam, wat ter geleentheid van die Federale Tuinbouskou in 2001 aangelê is, op 'n voormalige militêre terrein in die stadsdeel Bornstedt ontstaan, die kasarms van die Garde-Ulane is omgebou tot bank- of skoolgeboue, en die Rooi Kasarm huisves tans woonstelle en besighede. Die ontplooiing van Duitse en ander troepe vir vredesendings word tans deur die Duitse Federale Gewapende Magte se Einsatzführungskommando in Potsdam gekoördineer.

Boukuns

Wêrelderfenis

Die ysterpawiljoen in die Sanssouci-park

Reeds in 1990 het Unesco die Potsdamse kultuurlandskap op aansoek van albei Duitse state (die Bondsrepubliek Duitsland en die Duitse Demokratiese Republiek) tot wêrelderfenisgebied verklaar. Die Sanssouci-parkgebied, die Nuwe Tuin (Neuer Garten), Babelsberg, Glienicke en die Poue-eiland (Pfaueninsel) met sy kastele maak sedertdien deel uit van die wêrelderfenis. In 1992 is ook die slot en park van Sacrow met die Heilandskerk by die lys gevoeg. In 1999 is die Potsdamse wêrelderfenisgebied 'n tweede keer uitgebrei om veertien bykomende monumente in te sluit, waaronder die slot en park van Lindstedt, die Russiese kolonie Alexandrowka, die Belvedere op die Pfingstberg, die Keiserstasie (Kaiserbahnhof) en die sterrewag in die Babelsbergse Park. Die huidige wêrelderfenisgebied behels sowat 500 hektaar parkgebiede met 150 geboue wat in die tydperk tussen 1730 en 1916 ontstaan het. Die Berlyn-Potsdamse kultuurlandskap is sodoende die grootste van alle wêrelderfenisgebiede in Duitsland.

Die ensemble voldoen aan Unesco se kriteria I, II en IV. Dit is 'n unieke kunsprestasie en 'n meesterwerk van skeppende gees (I). Dit het 'n beduidende invloed op die ontwikkeling van boukuns, stedebou en landskapsargitektuur uitgeoefen (II). Daarnaas is dit 'n uitmuntende voorbeeld van 'n argitektoniese ensemble of 'n landskap wat beduidende periodes in die menslike geskiedenis verteenwoordig (IV).

Stadsbuurte en pleine

Asiatiese versierings by die Chinese Huis

Die Russiese kolonie Alexandrowka

Met sy uitbou tot 'n koninklike stad het Potsdam 'n Europese karakter gekry wat in die plaaslike kultuur en boukuns weerspieël word. Naas 'n groot aantal boustyle uit verskillende tydperke is daar ook woonhuise vir Hollandse en Russiese immigrante opgerig wat volgens dié lande se argitektoniese tradisies ontwerp is. Eksotiese geboue soos die Chinese Huis uit die 18de eeu of die 19de eeuse Switserse huise in Klein Glienicke roep die destydse tydgees op. Die plaaslike heersers het met hul ambisieuse bouprojekte hul voorliefde vir kultuur en tegniese gesofistikeerdheid getoon. Die Matrosestasie Kongsnæs is in die Noorse styl ontwerp (in 1945 grotendeels vernietig), terwyl die kasteel Cecilienhof in die Neuer Garten ("Nuwe Tuin") op 'n Engelse landgoed lyk. Ondanks Potsdam se lang geskiedenis, wat verder as eenduisend jaar terugtrek, het geen geboue uit die Middeleeue bewaar gebly nie.

Naas die Hollandse buurt (sien onderaan) het in 1826/27 in die noorde van Potsdam die sogenaamde Russiese kolonie Alexandrowka vir die laaste twaalf sangers van 'n Russiese koor ontstaan. Peter Joseph Lenné het die buurt volgens die plattegrond van 'n hippodroom met 'n Andreaskruis daarin ontwerp. Vanweë die familie- en vriendskapsbande tussen die Huise van Hohenzollern en Romanof is die kolonie ter ere van tsaar Alexander I van Rusland († 1825) Alexandrowka genoem. Die Russiese kolonie behels altesaam dertien vakwerkhuise. Die buitemure van die vrystaande gewelhuise met een of twee verdiepings is met halfronde boomstamme versier sodat hulle aan Russiese blokhuise herinner. Vir die Russiese bewoners is 'n Russies-Ortodokse kerk, die Alexander-Newski-gedenkkerk, op die nabygeleë Kapellenberg opgerig.

Die wewersbuurt Nowawes in die huidige Babelsberg met die Friedrichskerk in sy sentrum is deur koning Frederik die Grote 1751 vir Boheemse Protestante opgerig. As geloofsvlugtelinge het hulle belasting- en godsdiensvryheid geniet. Die uitleg van die meeste huise, wat elkeen deur twee gesinne bewoon is, berus op vyf asse. Die koning het neutbome laat aanplant waarvan die hout later vir die vervaardiging van gewere gebruik is. Vanaf 1780 het die plaaslike bosbestuurders duisende moerbeibome as basis vir die teelt van syruspes op die kerkplein en naby Nowawes laat aanplant.

Die Ou Markplein (Alter Markt) is die historiese stadskern van Potsdam waar die stadskasteel, die Sint-Nikolaikerk, die Lustgarten ("plesiertuin") en die Ou Raadsaal opgerig is. Gedurende die DDR-tydperk is die Mercure-hotel as veelverdiepinggebou, die technikon Fachhochschule Potsdam en die Filmmuseum (rolprentmuseum) in die historiese Marstall-gebou bygevoeg. Nadat die stadskasteel gedurende die Tweede Wêreldoorlog vernietig is, het net 'n oop erf oorgebly. Die regering van die deelstaat Brandenburg het besluit om hier 'n nuwe parlementsgebou op te rig, wat in Januarie 2014 ingewy is.

Die Nuwe Markplein (Neuer Markt) uit die 17de en 18de eeu, wat agter 'n reeks huise geleë is, is een van die bes bewaarde barokmarkpleine in Europa. Die openbare weegskaal in sy sentrum is deur Jan Boumann ontwerp. Die voormalige Kutschstall ("koetsskuur") in die suidweste van die plein huisves tans die "Huis van die Brandenburgs-Pruisiese Geskiedenis". Die Kabinetthaus is 'n voormalige stadspaleis en die geboortehuis van die latere koning Frederik Willem III van Pruise en Wilhelm von Humboldt. Dit huisves tans 'n aantal kulturele en wetenskaplike instellings.

Die Luisen-plein (Luisenplatz) verbind die voetgangerlaan van die Brandenburger Straße met 'n laan wat regstreeks tot by die ingang van die Sanssouci-park by die Groen Hek (Grünes Gitter) loop. Teen die middel van die 19de eeu het die tuinkunstenaar en landskapsargitek Peter Joseph Lenné die tuinboukundige ontwerp van hierdie plein behartig. Die tuin is egter in die 1930's verwyder om plek te maak vir 'n parkeerterrein. Die "klein" Brandenburgse Poort (Brandenburger Tor) het in 1770 tussen die plein en die Brandenburger Straße ontstaan.

Hollandse Buurt

Die Hollandse Buurt

Die Hollandse Buurt is 'n stadswyk in die hart van Potsdam wat in die tydperk tussen 1734 en 1742 onder die leiding van die Nederlandse boumeester Jan Bouman (Johann Boumann) opgerig is. Die buurt bestaan uit 134 huise, wat van rooi bakstene gebou is, en deur twee strate in vier blokke (sogenaamde karrees) verdeel word. Die buurt met sy Nederlandse barokboustyl, die enigste van sy soort in Duitsland, is in sy oorspronklike vorm bewaar.

Die buurt was oorspronklik daarop gemik om Nederlandse ambagsmanne en kunstenaars na Potsdam te lok – in 'n tyd toe die tekort aan opgeleide mannekrag ook nadelige gevolge vir die staatsinkomste gehad het. Die Pruisiese koning het sekere voorregte aan voornemende Nederlandse immigrante toegesê – die gemeubileerde huise sou hulle as staatsgeskenk ontvang, hulle sou vrygestel wees van die algemene verpligting om soldate te huisves, geloofsvryheid geniet, die titel Hofhandwerker dra ("ambagsman van die koninklike hof") en, na gelang van die aantal skoolpligtige kinders, ook hul eie Nederlandse skoolmeester kry. Nadat minder Nederlanders as verwag hulle in Potsdam gevestig het (weens die relatief hoë lewensstandaard in Nederland was daar min ekonomiese redes om te emigreer), het Franse, Switserse en Pruisiese sakemanne, kunstenaars en soldate in die huise ingetrek.

In die tyd van die Duitse Demokratiese Republiek het dele van die buurt bouvallig geword, maar die stadswyk is ná die Duitse hereniging grotendeels gerestoureer en het intussen weer 'n gewilde woonplek geword.

Danksy die aantreklike mengsel van woonstelle, klein winkels, galerye, ateljees, kroeë, restourante en kafees lok die buurt inheemse besoekers en toeriste. Drie keer per jaar vind gewilde feeste plaas: Die Tulpefees in April, die Pottebakkersmark in September en die Hollandse Kersfeesmark in Desember.

Romeinse Baddens

Die binneruimte van die Romeinse Baddens

Die Tuinierhuis met die Romeinse Baddens

Die Romeinse Baddens noordoos van die slot Charlottenhof in die Sanssouci-park weerspieël keurvors Frederik Willem IV se verlange na Italië. Die kompleks, wat in die tydperk tussen 1829 en 1840 opgerig is, verenig 'n aantal Romeinse en Oud-Italiaanse boustyle.

Frederik Willem het die slot Charlottenhof (1826–1829) en daarna die Romeinse Baddens nog in sy tyd as kroonprins laat oprig. Die troonopvolger het self 'n groot aantal ideë en ontwerptekeninge vir die projekte bygedra en groot invloed op die argitek Karl Friedrich Schinkel (1781–1841) se planne uitgeoefen. Die boubedrywighede is deur Ludwig Persius, 'n leerling van Schinkel, beheer.

Die Romeinse Bad (1834–1840) in die boustyl van 'n antieke villa, wat ook sy naam aan die kompleks verleen het, en die Teepawiljoen (1830) in die boustyl van 'n antieke tempel vorm die twee hoofgeboue. Hulle is verbind deur middel van pergolas, arkades en tuine. Schinkel het die geboue volgens sy herinneringe aan sy tweede Italiaanse reis ontwerp wat hy in 1828 onderneem het. Die Romeinse Bad – waarin nooit gebaai is nie – het uit die romantiese fantasie van die kroonprins voortgespruit.

Die name van die kamers dui op 'n mengsel van antieke villa en Romeinse terme. Die atrium, die binnehof van 'n Romeinse woonhuis, dien hier as ontvangkamer. Die impluvium, 'n bekken waarin in die Romeinse tyd reënwater in die atrium opgevang is, het sy naam hier aan 'n hele kamer verleen. Die viridarium ('n Romeinse groen- of koudhuis) is hier 'n klein tuinhof. Aan die Oud-Romeinse terme se terminologie is net die apodyterium (ontkleekamer) en caldarium (warmbad) ontleen.

Die nostalgiese kompleks van die Romeinse Baddens grens aan 'n kunsmatige meer, wat deur die beroemde Duitse tuin- en landskapsargitek Peter Joseph Lenné aangelê is. Die sogenaamde masjienepoel het sy naam aan die stoomenjinhuis met sy pompstasie te danke, wat in 1923 afgebreek is. 'n Monument herinner aan die gebou.

Sanssouci

Die Fluitkonsert van Sanssouci. Skildery deur Adolph Menzel (1852)

Die kasteel Sanssouci met die wynberg en waterfontein

Sanssouci (Frans sans souci = sonder sorg) in die oostelike deel van die gelyknamige park is een van die bekendste kastele in Potsdam. Sanssouci is deur die Pruisiese koning Frederik die Grote self ontwerp en in die tydperk tussen 1745 en 1747 as 'n klein somerresidensie onder die leiding van die argitek Georg Wenzeslaus von Knobelsdorff in die rokoko-boustyl opgerig.

Tydens die heerskappy van Friedrich Wilhelm IV is die kasteel tussen 1840 en 1842 volgens die planne van Ludwig Persius in sy huidige vorm omgebou.

In 1990 is die kompleks van Sanssouci met sy kastele en die uitgestrekte park deur Unesco as wêrelderfenisgebied gelys. Die kompleks, wat dikwels die "Pruisiese Versailles" genoem word, vorm volgens Unesco 'n sintese van die 18de eeuse kunsstyle in Europa se stedelike en hoofse argitektuur. Sanssouci word as 'n uitmuntende voorbeeld van die boukuns en landskapargitektuur teen die agtergrond van die monargistiese staatsidee beskou.

Die argitektuur van Sanssouci versinnebeeld die harmonie tussen mens en natuur, onder meer deur sy ligging op die spits van 'n wynberg. Die wynbou, wat in Brandenburg sedert die 13de eeu gedokumenteer is, het nooit 'n belangrike rol by die ontwerp van die vorstelike parke van die gebied gespeel nie. In Sanssouci is die wynberg egter as die middelpunt van die park ontwikkel en met 'n klein kasteel bekroon – wat Frederik die Grote sy Weinberghäuschen ("wynberghuisie") genoem het.

Die Pruisiese koning was van plan om hier tydens die somer met 'n pragtige uitsig oor die landskap in die middel van die natuur "sonder sorg" te woon om sy wye veld van belangstellings, waaronder kuns, te volg en om hom besig te hou met politieke vraagstukke. 'n Windmeul, wat reeds in 1736 op die wynberg in bedryf was, het die landelike idille nog versterk.

Orangerie

Die Orangerie-kasteel

Die Orangerie ("oranjerie"), wat deel uitmaak van die Sanssouci-kasteelkompleks, is een van die indrukwekkende geboue wat in opdrag van koning Frederik Willem (Friedrich Wilhelm) IV, die "romantikus op die troon", opgerig is. Die Orangerie versinnebeeld met sy sentrale kasteel, planthuise, beeldhouwerke, fonteine, arkades en terrasse die monarg se verlange na Italië. Die kasteel is volgens die voorbeeld van Italiaanse Renaissance-villas ontwerp en het tussen 1851 en 1864 ontstaan. Tydens hierdie lang boufase was bekende argitekte soos Ludwig Persius, August Stüler en Ferdinand Hesse by die projek betrokke, terwyl ook die koning se eie ontwerpe in ag geneem is.

Die Orangerie-gebou het drie vleuels met 'n totale lengte van meer as 300 meter en behels naas die planthuise aan sy weerskante, wat steeds vir die oorwintering van kouegevoelige Mediterreense potplante gebruik word, die voormalige wonings van die koninklike gesin en bediendes. Die sentrale deel van die kasteel huisves die Raffael-saal met 'n versameling van meer as vyftig kopieë van 19de eeuse skilderye van Raffael, waaronder namaaksels van sy bekendste werke soos die "Sistynse Madonna" of die "Transfigurasie". Die vergulde rame van die skilderye kontrasteer met die mure wat met rooi sy bespan is.

Die kasteel se gastewoning behels die ryk versierde Malagietkamer met vergulde dekor, beeldhouwerke en ander kunshandwerk.

Marmerpaleis

Die suilgange is later by die paleis gevoeg

Die Marmerpaleis. Litografie, omstreeks 1850

Die Marmerpaleis

Die Marmerpaleis

In die Potsdamse Nuwe Tuin (Neuer Garten), digby die oewer van die Heilige Meer, het Friedrich Wilhelm II tussen 1787 en 1792 die Marmerpaleis laat bou. Die kasteelgebou in die vroeë klassistiese styl het volgens ontwerpe van die argitekte Carl von Gontard en – vanaf 1789 – Carl Gotthard Langhans ontstaan. Langhans het daarnaas bekendheid verwerf as boumeester van die Brandenburgse Poor in Berlyn.

Die paleis, waarna as "nuwe huis" verwys is, het as 'n privaat woning vir die kunssinnige koning ontstaan. Friedrich Wilhelm II het homself met die nuwe gebou sowel in ruimtelike asook argitektoniese opsig van sy ongeliefde oom Frederik die Grote, wat kinderloos oorlede is en sy hele lewe lank die voorkeur aan barok- en rokokovorme gegee het, gedistansieer.

Die paleis met twee verdiepings en 'n vierkante plattegrond is van rooi bakstene gebou. Op die kubiese paleis se plat dak is 'n ronde tempel gesit wat as uitsigtoring dien. As blikvanger is onder meer 'n klein kastteel op die Poue-eiland gebou. Putti, wat 'n vrugtemandjie dra, dien as versiering op die tempeldak. Ander sierelemente van grys en wit marmer uit Silesië, wat vir die buitefasade gebruik is, was naamgewend vir die gebou.

'n Groot terras en trappe aan die paleis se meerkant het toegang tot 'n bootpier gebied. Die koning het daarvan gehou om lang boottoere te neem, byvoorbeeld na die kasteel Charlottenburg in Berlyn. Onderaan die terras het die kasteel se vroeëre kombuis aan die seeoewer in die styl van 'n tempelruïne ontstaan. Die halfversonke tempel is tussen 1788 en 1790 deur Langhans ontwerp en gebou. 'n Ondergrondse gang het dit met die grotsaal op die grondverdieping verbind wat in die somermaande as eetsaal gedien het.

Die paleis het reeds na enkele jare te klein geraak. In 1797, die jaar toe Friedrich Wilhelm II oorlede is, is twee syvleuels volgens planne van Michael Philipp Boumann bygevoeg. Die reghoekige geboue met 'n enkele verdieping is deur galerye met mekaar verbind. Vir dié klassisistiese suilgange is marmer, wat oorspronklik vir die kolonnades in die ou Park Sanssouci gebruik is, herwin. Vir die hooflaan tussen die Marmerpaleis en die Kasteel Saanssouci het Georg Wenzeslaus von Knobelsdorff 'n indrukwekkende tuinargitektuur ontwerp.

Toe die koning in November 1797 oorlede is, was boubedrywighede nog aan die gang. Sy seun en opvolger Friedrich Wilhelm III het slegs die buitenste dele laat voltooi. Toe Prins Wilhelm, die latere keiser Wilhelm I, en sy vrou Augusta tydelik in die paleis ingetrek het (hul eie kasteel in Babelsberg was nog in aanbou), was die gange steeds nog nie voltooi nie. In opdrag van die prins se broer, Friedrich Wilhelm IV, het die argitek Ludwig Ferdinand Hesse tussen 1843 en 1848 die syvleuels se interieur geskep. Die buitekante is met freskos versier wat motiewe uit die Nibelungen-saga uitbeeld.

Prins Wilhelm, die latere keiser Wilhelm II, het tussen 1881 en 1888, die jaar van sy troonbestyging, met sy gesin in die Marmerpaleis gewoon en die paleis van nuwe tegniese en sanitêre geriewe laat voorsien. Die laaste koninklike bewoners was kroonprins Wilhelm wat in 1904 met sy vrou Cecilie in die paleis ingetrek het. Dertien jaar later is die kasteel Cecilienhof as hul nuwe woning voltooi.

Cecilienhof

Die kasteel Cecilienhof

Die kasteel Cecilienhof lê in die noordelike deel van die Neue Garten (Nuwe Tuin), naby die oewer van die Jungfernmeer. Hierdie laaste kasteel, wat deur die Huis van Hohenzollern gebou is, is tydens keiser Wilhelm II se regentskap vir sy oudste seun, kroonprins Wilhelm (1882–1951), en sy eggenote Cecilie van Mecklenburg-Schwerin (1886–1954), na wie dit vernoem is, opgerig. Die kasteel is tussen 1914 en 1917 volgens die planne van Paul Schultze-Naumburg, 'n sterargitek van die tyd, in die boustyl van 'n Engelse landelike herehuis uit die Tudor-tydperk uitgevoer. Die fasades van Cecilienhof word oorheers deur bakstene en vakwerkelemente van donker eikehout. Kenmerkend is die 55 skoorstene in die Tudor-styl, waarvan geeneen op die ander lyk nie. Weens die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog kon die Prins-gesin eers in Augustus 1917 intrek. Hulle het tot en met 1945 hier gewoon.

Die kasteel het wêreldwyd bekend geword danksy die Potsdam-konferensie van die geallieerde leiers van Brittanje, die VSA en die Sowjetunie, wat hier van 17 Julie tot 2 Augustus 1945 plaasgevind het.

Ná die konferensie is die kasteel en sy park vir die eerste keer vir die publiek toeganklik gemaak. Die kasteel is aanvanklik gebruik as 'n opleidingsentrum van die Demokratiese Vrouebond (Demokratischer Frauenbund, DFD) van die DDR. In 1960 is 'n hotel in die westelike vleuel geopen wat op gaste met buitelandse valuta gemik was. Hierdie luukse hotel bestaan nog steeds.

Die res van die kasteel dien tans as 'n museum wat die Potsdam-konferensie behandel. Ook die privaat vertrek van die kroonprins en sy eggenote staan oop vir besoekers. Daarnaas onthaal die regering van die deelstaat Brandenburg hier soms gaste soos byvoorbeeld die Britse koningin Elizabeth II in 2004.

Die kasteel Cecilienhof is deur Unesco in 1990 saam met ander kastele, tuine en parke in Potsdam-Sanssouci en Berlyn (Glienicke en Poue-eiland) as wêrelderfenisgebied gelys. Dit word beheer deur die Stigting vir Pruisiese Kastele en Tuine in Berlyn-Brandenburg en huisves tans naas die bogenoemde hotel ook 'n museum. Die enigste vertrek, wat in sy oorspronklike toestand bewaar gebly het, is die Kroonprinses se sogenaamde Kajuitkamer wat volgens 'n ontwerp van die binnenshuise argitek Paul Ludwig Troost ontstaan het.

Stadspoorte

Die Brandenburgse Poort

Die Neogotiese Nauener Tor (Nauense Stadspoort)

As garnisoenstad het Potsdam oor 'n stadsmuur beskik wat egter nie daarop gemik was om as versterking te dien nie, maar eerder gebou is om die dersersie van soldate en smokkelary te keer. Die stadsmuur het die stadspoorte met mekaar verbind waarvan drie bewaar gebly het: Die "klein" Brandenburgse Poort (Brandenburger Tor), die Nauense Poort (Nauener Tor) en die Jagterspoort (Duits: Jägertor). Die sogenaamde Accise-und-Desertations-Communikation-grens is eers in 1718 tydens die heerskappy van koning Friedrich Wilhelm gebou. Net enkele oorblyfsels van die oorspronklike stadsmuur kan vandag nog besigtig word. Twee stadspoorte het nie bewaar gebly nie: Die voormalige Berlynse Poort (Berliner Tor) is in 1945 byna heeltemal vernietig, en slegs 'n sywand het bewaar gebly. 'n Enkele obelisk is die enigste oorblyfsel van die Neustadtse Poort (Neustädter Tor).

Die Brandenburgse Poort (wat nie met die gelyknamige baken in Berlyn verwar moet word nie) het in sy huidige vorm in 1770 in opdrag van Friedrich II ontstaan. Ná die einde van die Sewejarige Oorlog (1756–1763) is die oorspronklike ou poort afgebreek, en die huidige monumentele stadspoort is as 'n seëteken opgerig. Die Boog van Konstantyn in Rome was een van sy argitektoniese voorbeelde. Die poort is deur twee boumeesters opgerig en het derhalwe twee verskillende gesigte. Carl von Gontard het die poort se stadskant ontwerp, terwyl sy leerling Georg Christian Unger die veldkant beplan het.

Die Jagterspoort is die oudste bewaarde stadspoort. Dit is in 1733 as een van die uitgange in noordelike rigting opgerig en het sy naam aan die keurvorstelike jagtershof net buite Potsdam te danke. Die argitraaf en bekroning is van sandsteen gemaak, terwyl gepleisterde bakstene vir die gerustifiseerde pilare gebruik is.

Die aansienlik groter Nauense Poort dateer van 1755 en is een van die vroegste voorbeelde van die oorspronklik Engelse Neogotiese boukuns op die Europese vasteland. Die plein voor die poort is met sy talle kafees, restourante en kroeë vandag 'n gewilde kuierplek vir Potsdamers en hul gaste. 'n Tremlyn loop regstreeks deur die Nauense Poort.

Garnisoenkerk

Die Potsdamse Garnisoenkerk omstreeks 1827. Skildery deur Carl Georg Hasenpflug

Die Garnisoenkerk was die beduidendste Potsdamse kerk wat volgens die barokstyl ontwerp en tydens die regentskap van die tweede Pruisiese koning Friedrich Wilhelm I tussen 1733 en 1735 deur die argitek Philipp Gerlach (1679–1748) opgerig is. Die kerk, wat as een van die belangrikste barokgeboue in Pruise beskou is, het as godshuis vir die koninklike soldate, maar ook as laaste rusplek vir die koning gedien. Friedrich Wilhelm is hier een dag ná sy afsterwe op 31 Mei 1740 ter ruste gelê. Hy is tans in die Keiser-Friedrich-mausoleum vlakby die Vredeskerk begrawe. Later het ook Frederik die Grote hier sy laaste rusplek gevind.

Die Garnisoenkerk se kloktoring met 'n hoogte van 88,4 m het die Potsdamse stadshorison oorheers en het saam met die Nikolai- en Heilands-kerk deel uitgemaak van die beroemde "Drie-kerke-uitsig" oor Potsdam. Talle sigasse van die Potsdamse kultuurlandskap met sy uitkykpunte, wat deur Peter Joseph Lenné geskep is, het by die Garnisoenkerk bymekaar gekom. Die oop toringlantern het 'n klokkespel gehuisves wat deur die Amsterdamse gieter Jan Albert de Grave (1666–1734) geskep is en sedert 1797 elke halfuur om die beurt die choraal Lobe den Herren en die lied Üb' immer Treu' und Redlichkeit gespeel het.

Die Garnisoenkerk het ná die Britse bomaanval op 14 April 1945 volledig uitgebrand. Die klokkespel het ineengestort en op die grond in stukke gebreek. Net enkele kunswerke soos die sogenaamde veldaltaar het bewaar gebly. Die kerk, wat amptelik in staatsbesit was, het nie langer as militêre godshuis gefungeer nie en is aan die burgerlike kerkgemeente oorgedra wat hier op 18 Junie 1950 in die laagste verdieping van die kerktoring 'n klein kapel ingewy het wat later as "Heilig-Kruis-kapel" bekend sou staan.

In 1966 het boubedrywighede vir die beveiliging van die toring begin, maar dié bedrywighede is kort darna om politieke redes gestaak. Die SED-bewindhebbers het die kerk as 'n simbool van "Pruisiese militarisme" beskou en die bouvalle in 1968 laat opblaas en verwyder. In 2004 is 'n stigting in die lewe geroep wat hom vir die heropbou van die Garnisoenkerk beywer het.

Gotiese Biblioteek

Die Gotiese Biblioteek

Die Gotiese Biblioteek bied 'n uitsig oor die Heilige Meer met die Marmerpaleis in die agtergrond

Die Gotiese Biblioteek is 'n agthoekige pawiljoenagtige toring van sandsteen wat aan die suidoewer van die Heilige Meer (Heiliger See) in die Nuwe Tuin (Neuer Garten) geleë is. Dit bied 'n uitsig oor die meer en die Marmerpaleis. Die toring in die Neogotiese styl het twee verdiepings en word deur 'n vierkantige arkadegang omsluit. 'n Wenteltrap bied toegang tot 'n terras en die biblioteeksaal op die tweede verdieping. Die goue toringspits is uit meerdere koeëls gevorm.

Die toring het tussen 1792 en 1794 in opdrag van koning Frederik Willem II volgens 'n ontwerp van Carl Gotthard Langhans in die styl van 'n Gotiese kapel ontstaan. Ook die binnekant van die gebou, wat as koninklike privaatbiblioteek en uitsigtoring (belvedere) aan die meeroewer gedien het, toon 'n sterk Gotiese karakter.

Die laer verdieping het klassieke Franse literatuur in drie boekkaste gehuisves, terwyl klassieke Duitse en Rosekruiser-werke in vier kaste op die tweede verdieping bewaar is. Frederik Willem II het, in teenstelling met vroeëre Pruisiese heersers, naas die Franse ook Duitse kunste bevorder. Sy geheime biblioteek is egter nie in die toring nie, maar op die teenoorliggende oewer van die Heilige Meer in die Marmerpaleis gehuisves.

Voordat dit in 1869 afgebreek is, het die Moorse Tempel, 'n houtgebou aan die noordelike meeroewer, as argitektoniese teenstuk tot die toring gefungeer. Die Gotiese Biblioteek huisves sedert die 1930's geen boeke meer nie nadat die biblioteek na die stadskasteel van Potsdam verskuif is. Alle werke is in die sogenaamde "Nag van Potsdam" (14 tot 15 April 1945) vernietig toe die kasteel ná 'n bomaanval afgebrand het.

Ook die Gotiese Biblioteek is gedurende die oorlog ernstig beskadig. Nadat die Heilige Meer deur 'n bom getref is, het die gebou se fondament in rigting van die water begin neig. Ná die oorlog het die toring verval tot 'n ruïne en het dekades lank as die "Skewe Toring van Potsdam" bekend gestaan. Ter geleentheid van Potsdam se 1000-jarige jubileum het die stad Berlyn in 1993 'n skenking van 1,6 miljoen mark gemaak om die gebou te restoureer. Maar eers tussen 1995 en 1995 is die fondament en die biblioteek volledig herstel nadat verdere fondse deur die Bondsrepubliek Duitsland, die deelstaat Brandenburg en die stad Potsdam beskikbaar gestel is. Die boonste verdieping is tans nie toeganklik vir die publiek nie, maar die biblioteek mag deur die vensters van die laer verdieping besigtig word.

Einsteinturm

Die Einsteintoring

'n Model van die toring

Die Einsteinturm of "Einsteintoring" is 'n sterrewag wat tussen 1919 en 1922 op die Telegrafenberg, 'n heuwel in die suidweste van Potsdam, ontstaan het en na Albert Einstein, die Nobelpryswenner vir Fisika in 1921, vernoem is. Die toring, wat in sy ontstaantyd as 'n rewolusionêr nuwe gebou beskou is, is in die Wissenschaftspark Albert Einstein geleë en oorspronklik ontwerp om Einstein se relativiteitsteorie eksperimenteel te bevestig. Tans word die toringteleskoop, wat as monument gelys is, deur die Leibniz-Institut für Astrophysik Potsdam bedryf.

Terwyl Einstein tussen 1911 en 1915 besig was om sy algemene relativiteitsteorie te ontwikkel, het hy 'n beroep op sterrekundiges gedoen om sy voorspellings deur middel van eksperimente te bevestig. Erwin Finlay Freundlich, 'n astrofisikus by die Babelsberg-sterrewag naby Potsdam wat in 1911 kennis gemaak het met Einstein, was een van die eerste wetenskaplikes wat die nuwe probleem ondersoek het. Vanaf 1917 was hy in samewerking met Einstein die drywende krag agter die sterrewag-projek wat aan die besondere vereistes van die nuwe teorie moes voldoen.

Freundlich se persoonlike kontak met die argitek Erich Mendelsohn, wat die relativiteitsteorie noukeurig bestudeer het en groot belang in die sterrewag-projek gestel het, het die deurslag vir die projek gegee. Mendelsohn was destyds besig om nuwe argitektoniese vorme te ontwikkel wat met moderne materiale soos staal en staalversterkte beton verwesenlik kon word. Freundlich het die wetenskaplike vereistes vir die gebou geformuleer wat deur Mendelsohn uiteindelik as 'n vertikale teleskoop ontwerp is. Volgens die bouplanne het die teleskoop op sy eie fondament gestaan wat in die binneruimte van die toring geïnstalleer is, onafhanklik van die res van die gebou wat veral as beskermende hulsel gedien het.

Mendelsohn was vry om sy eie konsep te ontwikkel. Die eerste presiese bouplanne het in 1919 ontstaan, die toring is in 1922 voltooi, terwyl die langdurige installasie van wetenskaplike toerusting twee verdere jaar geneem het. Die terrein rondom die toring is deur een van Mendelsohn se medewerkers, die argitek Richard Neutra, ontwerp.

Die gebou is as 'n uitmuntende voorbeeld van ekspressionistiese argitektuur beskryf, alhoewel dit ook sekere Art Nouveau-invloede toon. Einstein het sy indruk as "organies" omskryf. Volgens Mendelsohn is in die toring twee teenstellings, naamlik funksie en dinamiek, oorgedra na die terrein van die boukuns. Harald von Klüber, 'n medewerker by die Einsteintoring, het sy ongewone argitektoniese vorme van Mendelsohn se styl as 'n weerspieëling van die aspekte van moderne tegnologie, wiskunde en fisika beskou. Ingewikkelde en tegelykertyd estetiese konsepte het volgens hom hul uitdrukking in wonderlik swaaiende vorme en elegant geboë kurwes gevind.

Danksy Einstein se internasionale bekendheid, sy posisie as lid van die Pruisiese Akademie van Wetenskappe en as direkteur van die Keiser-Wilhelm-instituut vir fisika is die projek ondanks die moeilike ekonomiese situasie in die na-oorlogse tyd in gelyke dele deur die Pruisiese staat en die Duitse nywerheidsektor se "Albert-Einstein-Stigting" befonds. Op 6 Desember 1924 het die instituut sy bedrywighede amptelik begin. Die naam "EInsteinturm" het nog in dieselfde jaar ingeburger geraak.

Demografie

Kirchsteigfeld, 'n nuwe woonbuurt met 7 500 inwoners, het ná die Duitse hereniging ontstaan

Potsdam het vanaf sy eerste historiese verwysing in die jaar 993 tot in die vroeë moderne tydperk 'n relatief klein stad met 'n konstante inwonerstal gebly. Die laagste bevolkingsyfer is met 700 inwoners ná die verwoestings en hongersnode van die Dertigjarige Oorlog in 1660 aangeteken.

Nadat Potsdam die setel van die Brandenburgse heersers geword het, het sy bevolking aansienlik begin groei. As gevolg van die industrialisering in die 19de eeu het die bevolking tot in 1900 selfs verdriedubbel tot 60 000. Met die inlywing van Babelsberg, 'n nywerheidstad met 30 000 inwoners, asook 'n aantal omliggende dorpe op 1 April 1939 het Potsdam se bevolking die 100 000-kerf oorskry. Gedurende die Tweede Wêreldoorlog en ná die Duitse hereniging in 1990 het die inwonertal tydelik afgeneem. In 1999 het dit 129 000 beloop.

Sedert die jaar 2000 is 'n gemiddelde jaarlikse groeikoers van 1 500 mense aangeteken, veral danksy die vestiging van nuwe inwoners en die inlywing van omliggende dorpe. Danksy relatief hoë geboorte- en lae sterftesyfers is in Potsdam in 2004 die hoogste natuurlike bevolkingsaanwas van alle administratiewe hoofstede van Duitse deelstate aangeteken. Die burgemeester van Potsdam het op 13 Februarie die 150 000ste inwoner verwelkom.

Met 'n gemiddelde ouderdom van 41,2 jaar is Potsdam die derde jongste administratiewe hoofstad ná Mainz met 41,0 en Kiel met 41,1 jaar. Die persentasie buitelandse inwoners het met 4,5 persent onveranderd gebly. Die meeste van die sowat 6 000 buitelandse burgers is boorlinge van Oos-Europese lande.

Politiek

Stadsregering

Die Ryksoorlogskool het tussen 1990 en 2014 die parlement van Brandenburg gehuisves

Potsdam is sedert 1345 deur 'n sogenaamde Consul en vanaf 1450 deur 'n burgemeester geadministreer. Die oudste verwysing na 'n stadsraad dateer uit 1465. In die 16de en 17de eeu het hierdie uit vier tot vyf lede bestaan, waaronder die burgemeester. Later het die regente van Brandenburg groot invloed op die stedelike administrasie uitgeoefen. Vanaf 1722 is die Ou en Nuwe Stad deur 'n magistraat met 'n stadsdirekteur as voorsitter geadministreer.

In 1809 het Potsdam 'n selfregerende stad geword wat deur 'n burgemeester geadministreer is, en bewoners kon afgevaardigdes vir 'n stadsparlement verkies. Die stadsparlement is tydens die Nasionaal-Sosialistiese bewind ontbind en die burgemeester regstreeks deur die NSDAP benoem. Ná die einde van die Tweede Wêreldoorlog is net soos in ander stede van die Sowjet-besettingsone 'n sogenaamde Rat der Stadt ("Raad van die Stad") met 'n burgemeester as voorsitter gevorm. Die verkiesings vir hierdie raad was nie vry nie; kandidate is deur die Nasionale Front benoem en volgens 'n eenheidslys verkies.

Met die Duitse hereniging in Oktober 1990 is demokratiese strukture herstel. Die stadsparlement (Stadtverordnetenversammlung) en burgemeester word deur middel van vrye en algemene verkiesings bepaal. Die huidige burgemeester is Mike Schubert (Sosiaal-Demokratiese Party).

Deelstaat Brandenburg

Die heropgeboude stadskasteel op die Ou Markplein dien sedert Januarie 2014 as setel van Brandenburg se parlement

As administratiewe setel van die deelstaat Brandenburg huisves Potsdam die parlement (Landtag), regering, departemente en die kantoor van die eerste minister. Potsdam dra derhalwe die amptelike titel Landeshauptstadt Potsdam ("Deelstaathoofstad Potsdam"). Die deelstaatparlement is oorspronklik in die gebou van die voormalige koninklike oorlogskool op die Brauhausberg gehuisves. Vanweë sy argitektoniese voorkoms en die feit dat hier in die DDR-tydperk die SED-distriksadministrasie gehuisves is, is na die gebou dikwels as Kreml ("Kremlin") verwys. Nadat die ou skoolgebou al lank nie meer in die behoeftes van 'n moderne parlement kon voorsien nie, het die afgevaardigdes besluit om 'n nuwe parlementsgebou op die perseel van die ou stadskasteel (die Ou Markplein) op te rig, wat in Januarie 2014 ingewy is.

Na langdurige debatvoering het die parlement in 2005 besluit om die kasteel herop te bou. 'n Bekende televisiepersoonlikheid, Günther Jauch, het al in 2003 die heropbou van die bekende Fortunaportaal geborg. Boubedrywighede vir die kasteel het in 2010 begin. Die oorspronklike fasade sal danksy 'n skenking van die sagteware-entrepreneur en miljardêr Hasso Plattner herstel word, terwyl die nuwe gebou agter die fasade, wat die parlement sal huisves, deur die argitek Peter Kulka ontwerp is. Sedert Januarie 2014 vergader die Brandenburgse afgevaardigdes in die nuwe parlementsgebou.

Godsdienste

Christendom

Die Rooms-Katolieke proosdykerk St. Peter und Paul

Aartsengel Michael, Park Babelsberg

Die geskiedenis van die Christendom in Potsdam word deur die naasbestaan tussen verskillende geloofsgemeenskappe. Die stad Potsdam het aanvanklik deel uitgemaak van die Christelike proosdy Spandau in die bisdom Brandenburg wat in 949 gestig is. Die keurvors van Brandenburg het in 1541 die Reformasie ingevoer sodat Potsdam op religieuse gebied eeue lank deur die Protestantisme oorheers is. Die meeste inwoners het die Lutherse geloofsbelydenis aangeneem, tog het daar ook 'n Gereformeerde gemeente bestaan. In 1723 is 'n Franse Gereformeerde gemeente gestig, en in 1753 is die Franse kerk van Potsdam opgerig.

In 1817 is die twee Evangeliese geloofsbelydenisse in Pruise verenig tot die Geuniëerde Kerk. Die koning van Pruise het as die kerkhoof gefungeer. Die Evangeliese Kerk van die Oud-Pruisiese Unie, wat in 1918 ontstaan het, het in 1947 die Evangeliese Kerk in Berlyn-Brandenburg geword en in 2004 met die Evangeliese Kerk van die Silesiese Opper-Lausitz saamgesmelt.

In reaksie op die vereniging tot die Geuniëerde Kerk is die Oud-Lutherse Evangelies-Lutherse Kerk van Pruise afgestig wat eers ná 'n lang tydperk van politieke vervolging in 1841 amptelik erken is. Dit maak vandag deel uit van die Selfstandige Evangelies-Lutherse Kerk en sy kerkdistrik Berlyn-Brandenburg.

Aangesien Potsdam 'n garnisoenstad was, was daar ook baie soldate wat die Rooms-Katolieke geloof aangehang het. In 1868 het die Katolieke kerk St. Peter und Paul ontstaan, terwyl die vorsbiskoplike delegatuur Berlyn-Brandenburg-Pommere reeds in 1821 gestig is. Die bisdom Berlyn het in 1930 as 'n suffragaanbisdom van Breslau ontstaan. Ná die Tweede Wêreldoorlog is die gebied van die kerkprovinsie Breslau opgesplits en regstreeks deur die pous in Rome bestuur.

Ná die Duitse hereniging is die bisdom Berlyn tot 'n aartsbisdom verhef, en die Rooms-Katolieke kerkgemeentes in Potsdam maak vandag deel uit van die aartsbisdom Berlyn. Naas die landskerklike gemeentes is daar ook 'n aantal vrykerke soos die Morawiese Kerk (Herrnhuter Brüdergemeine).

In Potsdam is daar tans sowat 30 000 Christene van verskillende geloofsgemeenskappe wat gelykstaan aan 20 persent van die bevolking. Hiervan is sowat 25 000 lede van die 22 Evangeliese en 5 000 lede van die twee Rooms-Katolieke kerkgemeentes. Die verskillende vrye kerkgemeentes het eweneens enkele duisend aanhangers.

Franse Gereformeerde gemeente

Die Franse Kerk in Potsdam versinnebeeld die religieuse verdraagsaamheid van Pruise

Die eerste Franse Hugenote-vlugtelinge het op 10 Januarie 1686 in Potsdam aangekom. Die meeste van hulle het later na ander stede verhuis – Potsdam was destyds immers net 'n klein nedersetting met sowat 100 huise en 'n bevolking van sowat 1 000. Die prentjie het eers begin verander nadat Potsdam tot die setel van die Brandenburgse vorstehuis verhef is.

Friedrich Wilhelm I het saam met die eerste uitbreiding van die stad vanaf 1719 ook die Franse Kwartier met sowat vyftig woonhuise oos van die meer Fauler See (tans Platz der Einheit) laat bou. Die Franse Gereformeerde Gemeente in Potsdam is op 21 Julie 1723 deur plaaslike Hugenote gestig. Die eerste pastoor was Thomas le Conte wat as 'n kind uit Frankryk geëmigreer het. Kerkdienste is op die Ou Markplein (Alter Markt) in die kapel van die stedelike slot gehou.

Met die Edit du Roi, contenant les Privileges & Franchises accordes aux Colonistes François, qui s'etabliront à Potsdam het die gemeente met destyds 100 lede op 19 Oktober 1731 vir die Franse kolonie selfs sy eie grondwet en regspraak verkry. Die kolonie het sodoende 'n selfstandige politieke, godsdienstige en kulturele gemeenskap in Potsdam gevorm en oor sy eie regter en polisie asook ander voorregte beskik. Die kolonie het vinnig ook aantreklik geword vir Gereformeerde emigrante uit ander gebiede soos die Palts, Switserland, Hongarye en Nederland wat by die Franse gemeente aangesluit het. Die gemeenskap het beduidende persoonlikhede soos die argitekte Pierre Gayette en Jan Bouman (Johann Boumann) ingesluit.

Met die sogenaamde Stein-Hardenbergse hervormings van 1809 is die voorregte van die gemeente herroep. Die immigrante was in hierdie tydperk reeds 'n integrale bestanddeel van die Potsdamse samelewing, en Guillaume Saint Paul, die seun van die eerste regter in die kolonie, het baie jare lank as burgemeester van Potsdam gedien en 'n kroniek van die stad saamgestel.

Lidmaatskap in die Franse Gereformeerde gemeente staan vandag oop vir elkeen wat daarin belangstel – Gereformeerde en Lutherse Christene, maar ook ander gelowiges. Franse afkoms is geen voorvereiste nie.

Joodse godsdiens

Tans is daar sowat 1 200 Joodse gelowiges in Potsdam waarvan die meerderheid uit voormalige Sowjet-republieke na Duitsland geïmmigreer het. Daar bestaan twee Joodse gemeentes in Potsdam, waarvan een met 400 lede deel uitmaak van die Sentraalraad van die Jode in Duitsland. Die tweede onafhanklike gemeente beskou homself as streng aanhangers van die Joodse wet. Potsdam is daarnaas die setel van die liberale Abraham-Geiger-kollege, die enigste rabbyneseminarie in Duitsland.

Die Ou Sinagoge van Potsdam is tydens die pogroms van November 1938 geplunder en gedurende die geallieerde lugaanvalle in die Tweede Wêreldoorlog vernietig. Die stad beskik tans nie oor 'n Joodse sinagoge nie, tog word die oprigting van 'n nuwe Joodse sakrale gebou tans oorweeg.

Ander gelowe

Die sogenaamde Moskee van Potsdam, wat in 1841 gebou is, is in werklikheid 'n pomphuis

Tans is byna 80 persent van die bevolking ongebonde. Die persentasie Christene het in die DDR-tydperk merkbaar afgeneem, en net soos in die meeste nuwe oostelike deelstate van Duitsland is daar baie min aanhangers van ander gelowe. Daar is geen betroubare beramings oor die huidige aantal Moslems of Boeddhiste in Potsdam. Daar is geen noemenswaardige Moslem-gemeente of moskee in die stad nie.

Pruise was vroeër deur godsdienstige verdraagsaamheid gekenmerk – so het die Pruisiese koning Frederik II die Grote in 1740 verklaar: "Alle godsdienste is gelyk en goed mits die mense, wat hulle openlik beoefen, net eerlik is. En selfs al sou Turke en Heidene ons land wil bevolk, sou ons vir hulle moskees en kerke laat bou".

Reeds in 1732 het die Pruisiese koning Frederik Willem I naby Potsdam se Langer Stall 'n gebedsaal vir twintig van sy Turkse gardesoldate laat bou – die eerste moskee op Duitse bodem. Die gebou is egter gedurende die Tweede Wêreldoorlog vernietig, behalwe vir die frontfasade wat nog staan.

Onderwys

Die Park Sanssouci-kampus van die Universiteit van Potsdam met die Nuwe Paleis

Potsdam beskik oor 'n aantal belangrike onderwysinstellings, waarvan drie tersiêre instellings met altesaam 24 000 studente. Vyftien persent van Potsdam se inwoners is studente, en die stad het ook die grootste digtheid van wetenskaplikes in Duitsland – byna 'n derde van die bevolking het 'n graad by 'n universiteit of ander tersiêre instelling behaal. Die persentasie inwoners met akademiese grade van universiteite beloop tans 17 persent teenoor 'n gemiddelde van nege persent in Duitsland.

Hochschule für Film und Fernsehen (HFF)

Die Universiteit van Potsdam met vyf fakulteite en 20 760 studente (wintersemester 2011/2012) is in 1991 as 'n universiteit van die deelstaat Brandenburg gestig. Sy voorlopers was die Brandenburgse Hoër Onderwysskool (Brandenburgische Landeshochschule), wat in 1948 gestig en teen die begin van die vyftigerjare met die Pedagogiese Skool "Karl Liebknecht", een van die grootste in die DDR, versmelt is. Die Universiteit van Potsdam beskik oor vier kampusse in Park Sanssouci, Babelsberg, Griebnitzsee en Golm.

Ander belangrike tersiêre onderwysinstellings is die Hoër Onderwysskool vir Film en Televisie "Konrad Wolf" (HFF Babelsberg), wat in 1954 as Duitse Hoër Onderwysskool vir Filmkuns gestig is en sedert 1985 sy huidige naam Hochschule für Film und Fernsehen (HFF) dra.

Die Technikon Potsdam is 'n nuutgestigte instelling wat deur die deelstaat Brandenburg in die lewe geroep is. Dit het saamgesmelt met die voormalige Potsdam-kampus van die Hoër Onderwysskool vir Reklame en Ontwerp.

Kultuur

Hans Otto Theater

As sy administratiewe hoofstad speel Potsdam 'n besondere rol in die kulturele lewe van die deelstaat Brandenburg. Naas sy historiese erfenis met altesaam twaalf kastele en talle tuine en parke is daar 'n verskeidenheid kultuuraantreklikhede waarvan baie in die historiese middestad geleë is, soos byvoorbeeld die Nikolaisaal Potsdam, die Haus der Brandenburgisch-Preußischen Geschichte, die Potsdam Museum – Forum für Kunst und Geschichte en die Filmmuseum Potsdam, asook kunsgalerye dwarsoor die stad.

Langs die oewer van die Tiefer See ("Diep Meer") het temidde van 'n historiese landskap met Pruisiese kastele en tuine 'n nuwe kulturele buurt ontstaan, die Schiffbauergasse. Soos die Duitse naam reeds aandui, is hier vroeër stoomskepe gebou, maar ook surrogaatkoffie vervaardig, soldate gedril en visse geteel. Vandag word die kwartier deur klein besighede en kulturele instellings oorheers. Die hooftrekpleisters is die Hans Otto Theater, die Waschhaus, die fabrik Potsdam, 'n kinder- en jeugteater en ander vrye toneelgeselskappe. 'n Verskeidenheid feeste, konserte, film- en kunsvertonings word aangebied.

Bekende musiek- ven teaterfeeste, wat gereeld aangebied word, sluit die Musikfestspiele Potsdam Sanssouci, die Potsdamer Hofkonzerte Sanssouci, die Potsdamer Schlössernacht (Potsdam se "Nag van die Kastele"), die dansfees Potsdamer Tanztage, die Vocalise-sangfees, die teaterfees UNIDRAM asook rock- en jazzkonserte in. Die historiese atmosfeer dra by tot die besondere karakter van kulturele aanbiedings. Dit geld veral vir die Boheemse Wewerfees in Potsdam-Babelsberg, die Potsdamer Erlebnisnacht in die barokkwartier van die middestad en die Tulpefees in die Hollandse Buurt.

Ekonomie

Potsdam trek voordeel uit sy ligging digby Berlyn, maar het desondanks tot 'n onafhanklike ekonomiese sentrum ontwikkel, wat veral op die mediabedryf, inligtings- en kommunikasietegnologieë, biotegnologie, handel, banke, assuransies en toerisme steun. Die hoëtegnologiebedryf is tans die snelgroeiendste sektor.

Mediabedryf

Studio Babelsberg is die oudste groot rolprentateljee ter wêreld

Die rolprentateljee Studio Babelsberg in Babelsberg is die oudste groot rolprentateljee-kompleks ter wêreld en ten opsigte van sy oppervlakte ook die grootste in Duitsland. Die ateljee staan veral bekend vir die legendariese rolprente van sy beginperiode soos Metropolis en Der blaue Engel (waarin Marlene Dietrich die hoofrol vertolk het). Van die eerste rolprent, wat ooit hier vervaardig is – Urban Gad se Der Totentanz van 1912, waarin die Deense filmster Asta Nielsen die hoofrol vertolk het – het net fragmente bewaar gebly. Die rolprentateljee is vandag een van die leidende sentra vir rolprent- en televisieproduksies. Sy terrein huisves ook die Filmpark Babelsberg, 'n temapark waar kunsies en coulisses uit rolprente vertoon word.

Dagblaaie, wat in Potsdam uitgegee word, sluit die Potsdamer Neueste Nachrichten (wat as 'n streekuitgawe van die Berlynse dagblad Der Tagesspiegel verskyn) en die Potsdamse uitgawe van die Märkische Allgemeine in. Die openbare uitsaaikorporasie Rundfunk Berlin-Brandenburg (RBB) het 'n streekkantoor in Potsdam-Babelsberg wat die radiostasies Antenne Brandenburg, Fritz en Radio Eins huisves. Daar is ook 'n plaaslike televisiestasie met die naam PotsdamTV. Die tydskrif EVENTS, wat sedert 1997 maandeliks uitgegee word, konsentreer op kulturele gebeurtenisse en die plaaslike restourantbedryf.

Toerismebedryf

Die Seminaris Seehotel aan die Templinmeer, met Potsdam en Berlyn in die agtergrond

Die toerismebedryf speel intussen 'n belangrike rol in die plaaslike ekonomie. Die stad beskik oor 'n moderne toeristiese infrastruktuur met altesaam 5 140 beddens in twintig hotelle in alle kategorieë, gastehuise en jeugherberge. Die meeste hotelle is in die afgelope jare nuut gebou of volledig gerenoveer.

In 2005 het sowat drie miljoen toeriste Potsdam besoek, terwyl in 2010 882 555 oornagtings geregistreer is (waarvan 10,2 persent buitelandse toeriste). Die aantal toeriste in die Brandenburgse hoofstad het sodoende sedert 1991 byna vervierdubbel, terwyl die aantal buitelandse toeriste verdubbel het.

Die gewildste toeristetrekpleisters in 2010 was die Kasteel Sanssouci (323 890 besoekers), die Filmpark Babelsberg (275 025), die Nuwe Paleis (206 824) en Biosphäre Potsdam (147 094).

Vervoer

Die nuwe hoofstasie van Potsdam behels onder meer 'n winkelsentrum

Die MS Cecilienhof vaar verby die kasteel Babelsberg

Tydens die verdeling van Duitsland tussen 1945 en 1990 het die padbrug Glienicker Brücke bekendheid verwerf as een van die gunstelingplekke vir die uitruil van spioene tussen oos en wes. Vandag verbind dit weer Potsdam met Berlyn

'n Tsjeggies-vervaardigde Tatra KT4-trem by die Nauener Tor

Danksy die nabyheid tot die hoofstad Berlyn het Potsdam toegang tot die federale Duitse snelwegstelsel – die stad word in die weste en suide deur die sogenaamde Berliner Ring van die federale snelweg (Bundesautobahn) 10 en in die ooste deur die federale snelweg 115 omsluit. Daarnaas loop ook 'n aantal federale roetes (Bundesstraßen) deur die stadsgebied, waaronder die B 1, B 2 en B 273. Potsdam is aan die Duits-Nederlandse Oranje-roete geleë – 'n toeristeroete wat deur histories belangrike streke met 'n politieke verbintenis tot die huis Oranje loop.

Die Untere Havel-Wasserstraße langs die benedeloop van die Havelrivier is die belangrikste verbinding in oos-westelike rigting op die waterweg tussen die Oderrivier, Berlyn en die Elberivier. Passasierskepe uit Duitsland en ander Europese lande doen in Potsdam se rivierhawe aan die Lange Brücke ("Lang Brug") aan. Die Havelrivier se Alte Fahrt naby die Freundschaftsinsel ("Vriendskapseiland") word deur privaat watersportentoesiaste gebruik.

Vanuit Potsdam loop spoorlyne na Berlyn, die Lughawe Berlyn-Schönefeld, Jüterbog, Dessau, Brandenburg an der Havel, Hennigsdorf en Senftenberg. Die spoorlyn tussen Berlyn en Potsdam was die eerste in Pruise en word derhalwe ook die Stammbahn genoem. Sy het die destydse stede Berlyn, Zehlendorf en Potsdam met mekaar verbind. In 1845 is die lyn uitgebou tot by Maagdenburg.

Potsdam vorm nogtans geen selfstandige spoorwegknooppunt nie, maar maak deel uit van die Berlynse spoorwegstelsel en die sogenaamde Berlynse Buitering (Berliner Außenring). Stasies in hierdie stelsel sluit Potsdam Pirschheide, Golm en Marquardt asook die Seddin-opstelterrein naby Potsdam in.

Potsdam se openbare vervoer behels naas die S-Bahn Berlin (Berlyn en Potsdam se stadstreinnetwerk wat deur die nasionale Duitse spoorwegmaatskappy Deutsche Bahn AG beheer word) 'n aantal bus- en tremlyne van die stedelike Verkehrsbetriebe in Potsdam GmbH (ViP) in. Die Havelbus Verkehrsgesellschaft mbH met sy meer as 200 busse bied openbare busroetes aan wat Potsdam met voorstede wat in 2003 ingelyf is en die administratiewe distrikte Potsdam-Mittelmark en Havelland in die omgewing verbind.

Potsdam is 'n relatief kompakte stad wat in 'n merendeels plat gebied geleë is. Die meeste belangrike instellings en besienswaardighede kan maklik per fiets bereik word.

Danksy die nabyheid tot Berlyn het Potsdam toegang tot die Duitse hoofstad se internasionale lughawens. Die Lughawe Berlyn-Tegel is 25 kilometer en die Lughawe Berlyn-Schönefeld sowat 30 kilometer vanaf Potsdam geleë.

Susterstede

• Opole, Pole, sedert 1973.
• Bobigny, Frankryk, sedert 1974.
• Jyväskylä, Finland, sedert 1985.
• Bonn, Duitsland, sedert 1988.
• Perugia, Italië, sedert 1990.
• Sioux Falls, Verenigde State, sedert 1990.
• Luzern, Switserland, sedert 2002.
• Versailles, Frankryk, sedert 2016.
• Zanzibarstad, Tanzanië, sedert 2017.
• Iwano-Frankifsk, Oekraïne, sedert 2017.

Eksterne skakels

Amptelike webtuistes

---

• (de) (en) Amptelike webwerf van die deelstaathoofstad Potsdam

Ensiklopediese inligting

---

• (en) "Potsdam". Encyclopædia Britannica. Besoek op 15 Mei 2024.

Toerisme

---

• (en) Toerisme-inligting oor Potsdam op Wikivoyage

Alexandrowka

---

• (en) Russia Beyond: How a real Russian village showed up outside Berlin

	Selfregerende stede en distrikte van Brandenburg
Selfregerende stede Brandenburg an der Havel • Cottbus • Frankfurt (Oder) • Potsdam Distrikte Barnim • Dahme-Spreewald • Elbe-Elster • Havelland • Märkisch-Oderland • Oberhavel • Oberspreewald-Lausitz • Oder-Spree • Ostprignitz-Ruppin • Potsdam-Mittelmark • Prignitz • Spree-Neiße • Teltow-Fläming • Uckermark