Seevlak

Die term seevlak of seespieël word gebruik om die gemiddelde hoogte waarop die land en see mekaar ontmoet, aan te dui.

Dit kom algemeen voor in die geografiese beskrywings van berge, riviere en stede as: Hoogte bo seevlak, wat dan meen "soveel voet" of "soveel meter" bokant die gemiddelde vlak van die see of oseaan.

Die gemiddelde seevlak

In geodesie dien 'n gemiddelde watervlak dikwels as die nulvlak vir hoogtebepalings. Gegewe dat die lesings van getymeters die gemiddelde watervlakke oor dekades weergee, word seisoenale effekte en getye feitlik uitgeskakel. Verskillende meters, wat nie presies op 'n ekwivalente oppervlak geleë is nie, verskaf verskillende bepalings oor verskillende tydperke. Dit is dan die rede waarom die nulvlak van die hoogtestelsels van verskillende lande effens verskil van mekaar. So byvoorbeeld, verskil die Middellandse Seevlak by Genua, asook Triëst, in Italië met dié van Amsterdam aan die Atlantiese kus met sowat 30 cm.

Die gemiddelde seevlak is grootliks die geoïde en word ook gebruik as 'n verwysingsoppervlak vir die geodesiese aardmodel. Die afwykings van die geoïde word hoofsaaklik deur seestrome veroorsaak en kan 'n paar desimeter bereik.

Seevlakveranderinge oor die eeue

Die seevlak het oor die eeue aansienlik gewissel. Dit is die rede hoekom daar soms nuwe eilande hul verskyning maak wanneer die seevlak heelwat laer is. Terselfdertyd kan hoër seevlakke tot die verdwyning van eilande lei en kuslyne aansienlik verander.

Volgens verskeie bronne is stygings en dalings in die seevlak die gevolg van:

Streeksveranderinge weens ’n spesifieke gebied wat relatief tot die algemene seevlak daal of styg. Dit kan die gevolg van tektoniese verskuiwings en ander geologiese prosesse in die gebied wees, soos byvoorbeeld Amerika se Stille Oseaan-kus. Dele wat voorheen deel van die oseaanbodem was, kan bo die seevlak verskyn.

Wêreldwyd kan die gemiddelde seevlak ook styg weens gletsers en yslae wat smelt en die hoeveelheid water wat dit aan die oseane toevoeg. Seevlakke het deurlopend oor die eeue verander, soos die geval was sowat 15 000-18 000 jaar gelede, met een van die Ystydperke, toe die seevlak sowat 120 meter laer was as vandag. Dit is bekend dat Brittanje byvoorbeeld in die laaste Ystydperk ’n deel van die Europese vasteland was, maar toe die temperatuur gestyg het, het baie ys gesmelt en gevolglik die seevlak sodanig laat styg dat dit weer ’n eiland geword het – sowat 8 500 jaar gelede.

Dit is bekend dat die seevlak oor die afgelope eeu met sowat 100-150 mm gestyg het en dat dit steeds geleidelik aan die styg is. Dit is maar ’n geringe styging indien dit met stygings van ’n paar honderd meter vergelyk word wat in fases voorgekom het en 'n groot verskil gemaak het aan vastelande soos ons dit vandag ken.

In die Durban-omgewing is twee verdronke duinstelsels 5 km en 10 km van die strandfront af op die seebodem. Die seevlak het baie gewissel oor die eeue.

Groot dele van die Suid-Afrikaanse kus was onder water: die berekeninge is dat die rotse aan die strandfront van die KwaZulu-Natalse kusdorp Amanzimtoti byvoorbeeld 120 000 jaar gelede 6 meter onder die seevlak was.

In die Durban-omgewing is twee verdronke duinstelsels 5 km en 10 km in die see, 'n duidelike teken van die laer seevlak duisende jare gelede, toe dit deel van die kus was.

Verskeie kusdele ter wêreld het oor die eeue bo die seevlak verskyn wanneer dit ’n koue tydperk was en weer verdwyn wanneer die gletsers gedeeltelik in die warmer tydperke gemelt en die seevlak gevolglik gestyg het. Verskeie voorbeelde van verdronke kusgebiede in die suidweste van Ierland, Brittanje, in die noordweste van Spanje, Nieu-Seeland, Kroasië en selfs Chesapeake Bay in Amerika kan genoem word.

Stygings in die seevlak beteken dat die see opstoot in valleie en dit word ’n ria genoem.

Seevlakstygings

In die onlangse dekades is wyd bespiegel oor die uitwerking van die uitermatige vrystelling van koolstofdioksied in die atmosfeer, wat byna soos ’n termiese kombers verhoed dat hitte ontsnap en dus die aarde verwarm. So bereken die Verenigde Nasies se omgewingsprogram dat die algehele temperatuur teen 2025 reeds sowat 1,5°C hoër sal wees as slegs enkele dekades gelede. Vandaar die ekstra water van gletsers en yslae by die pole wat gedeeltelik smelt en die seevlak met ’n verdere paar millimeter tot 200 mm kan laat styg.

Die Groenland-ysplaat verloor elke jaar heelwat kubieke kilometer se ys weens verwarming.

Oor die volgende 100 jaar kan groot ekologiese veranderinge verwag word weens aardverwarming, wat die verdere styging van die seevlak insluit. Een van die reuse-gletsers wat reeds stukkie vir stukkie wegkalwe word, is die Colombië-gletser, wat sowat sewe meter per jaar krimp. In die Alpe is gletsers reeds minstens 30% kleiner as in 1850. In Glacier National Park in Amerika het 120 gletsers sedert 1910 gemelt. Die groot Groenland-ysplaat verloor tot 51 kubieke kilometer ys per jaar en, sou dit ooit gebeur dat dit heeltemal smelt, kan die seevlak met sewe meter styg en rampspoedige gevolge hê.

Indien die seevlak met slegs een meter styg, kan tot sowat 100 miljoen mense op laagliggende eilande bedreig word. Selfs verskeie groot stede kan probleme verwag: 13 van die wêreld se 20 grootste stede is aan die kus geleë en, indien dit gebeur dat die seevlak in 2100 tot 880 mm hoër kan wees as in 1990 – van die beraminge wat gemaak word – kan dit geweldige gevolge vir dié digbevolkte stedelike gebiede inhou.

Die Mississippi-delta kan geweldige probleme vir New Orleans inhou indien die seevlak heelwat styg. Dis slegs een van baie wêreldstede wat na aan die kus is.

Van die bekende wêreldstede wat ernstig deur ’n styging in seevlak geraak kan word, is onder meer Shanghai, Tokio en Osaka in Japan en New Orleans in Amerika – laasgenoemde is in die Mississippi Delta en dele van die stad is reeds 2-3 meter onder seevlak gebou.

Onder seevlak

Moderne toerusting het dit moontlik gemaak om akkuraat te bereken hoe diep die seebodem in sekere oseane onder die seevlak is. Sonar het van sowat 1940 af ’n belangrike rol gespeel om die dieptes te bepaal en die toerusting het die afgelope 70 jaar baie gesofistikeerd geword.

Die diepste deel, wat in die westelike deel van die Stille Oseaan is, is sowat 11 kilometer onder die seevlak. Dit is meer as die hoogte wat Everest oor die aarde uittroon. Die diepste dele van die oseane is die verskeie oseaantrôe, wat 7-8 km onder seevlak kan wees, tot 100 km wyd kan wees en duisende kilometer lank kan wees.

Volgens berekeninge is die Marianatrog in die westelike deel van die Stille Oseaan – naby die Filippyne - 11 km diep en 2 400 km lank, gevolg deur Tonga-Kermadec in die suidelike deel van die Stille Oseaan. Dit is interessant dat seeanemone, weekdiere en skaaldiere (seediere met kalkagtige doppe) in dié donker dieptes leef.

'n Duiker verken die skeepswrak van die Aguila, wat naby Honduras gesink het. Van die skepe wat vergaan het en hul waardevolle vragte is te diep onder seevlak om dit te bereik.

Een van die baanbrekerpioniers wat die diepte van die see verken het, is Auguste Piccard, wat tussen 1953-56 in sy diepseetuig Trieste tot byna 4 km onder seevlak gekom het. Later het sy seun, Jacques, sy werk voortgesit en in 1960 byna tot die bodem van die Marianatrog gekom.

Wat mense betref, was die beroemde duiker Raimond Bucher die eerste mens wat ’n diepte van 39 meter – wat volgens berekeninge die diepste was waar die mens kon kom - onder seevlak kon bereik. Dit was in 1952 maar later, toe duiktoerusting verbeter het, het hy meer as 1 000 keer tot 80 meter diep gekom en selfs enkele kere tot by 100 meter diep gevorder.

Baie van die skepe wat oor die eeue vergaan het, lê buite bereik in die dieptes van die oseane. In sommige gevalle het skatte wat skattejagters sal laat swymel, saam met hulle vergaan. Van die waardevolste vragte is darem ook al oor die jare gevind, insluitend die goud van sowat 5 100 kg wat ’n span duikers in 1981 uit die maag van ’n Britse skip herwin het.

Verdere seevlakfeite

In die omgewing van Suid-Afrika is ook verskeie diepklowe, insluitend die Kaap-canyon.

Die “hoogste” seeberg ónder seevlak is meer as 8 700 meter hoog.

Dit raak ná meer as 100 meter onder seevlak donker en dit raak naby vriespunt wanneer ’n diepte van 6 km bereik word.

Die seevlak sal wêreldwyd sowat 60 meter styg indien die Groenland- en Antarktika-ysplate onverwags sou smelt. Slegs die boonste dele van wolkekrabbers in stede soos New York sal uitsteek as dit die geval is.

Tsoenami-golwe, wat gewoonlik deur aardbewings of onderwaterverskuiwings veroorsaak word, kan ’n spoed van 970 kilometer per uur bereik en honderde kilometers ver oor ’n oseaan vorder.

Bronne

Bonanni, Andrea, Bracco, Pinuccia, Pretto, Glauco & Zanini, Giuseppe. Deans Tell me the Answer. Dean. 1987. ISBN 0 603 00377 X

Carpenter, Clive (senior redakteur). The Guinness Book of Answers. Guinness Publishing. 1993. ISBN 0-85112-710-X

Crofton, Ian (senior redakteur). The Guinness Encyclopedia. Guinness Publishing. 1995. ISBN 0-85112-633-4

Luhr, James F. (hoofredakteur). Earth. DK. 2003. ISBN 1-4053-0018-3

McCarthy, Terence. How on Earth? Struik Nature. 2009. ISBN 978-1-77007-485-9

Morgan, Sally (senior redakteur). The Encyclopedia of the Environment. Andromeda Oxford. 1995. ISBN 1-871869-54-4

Ochoa, George, Hoffman, Jennifer & Tin, Thea. Climate. Rodale. 2005. ISBN 1-4050-8782-X

Paneel redakteurs. Family Guide to Nature. Reader’s Digest. 1984. ISBN 0 949819 32 8

Paneel skrywers. World Book No 14. World Book. 2010. ISBN 978-0-7166-0110-4

Uys, Isabel. Feitegids. ’n Kernensiklopedie. Pharos. 2007. ISBN 978-1-86890-065-7.

Sien ook

Peilmerk

Eksterne skakels

Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Seevlak.