New Orleans
New Orleans (Frans: La Nouvelle-Orléans [la nuvɛlɔʁleɑ̃]) is die grootste stad in die VSA-deelstaat Louisiana met 'n bevolking van 378 715 in die stadsgebied en meer as 1,2 miljoen in die metropolitaanse gebied. In Engels word na sy bewoners as New Orleanians verwys.
|
City of New Orleans | |
|---|---|
| Kaart | Wapen |
 | |
.png) | |
| Vlag | |
 | |
| Land |  Verenigde State
|
| Deelstaat |  Louisiana
|
| Parish (parogie) | Orleans |
| Koördinate | 29°57′N 90°04′W / 29.950°N 90.067°W |
| Gestig op | 7 Mei 1718 |
| Geïnkorporeer op | 17 Februarie 1805 |
| Oppervlakte: | |
| - Totaal | 907 vk km |
| Hoogte bo seevlak | -2-6 m |
| Bevolking: | |
| - Totaal (Stad en county 2020) | 390 128[1] |
| - Bevolkingsdigtheid | 430,1/vk km |
| - Metropolitaanse gebied (2013) | 1 240 977 |
| Tydsone | CST (UTC -6) Somertyd: CDT (UTC -5) |
| Klimaat | |
| - Tipe | Subtropiese klimaat |
| - Gemiddelde jaarlikse temperatuur | 11 °C |
| - Gem. temp. Januarie/Julie | 17 / 28 °C |
| - Gemiddelde jaarlikse neerslae | 1629,7 mm |
| Burgemeester | LaToya Cantrell (D) |
| Amptelike Webwerf | nola.gov |
New Orleans het 'n ryk en kleurvolle geskiedenis wat onlosmaaklik verbind is met sy unieke en strategies belangrike ligging net sowat 100 myl van die Mississippirivier se monding in die Golf van Meksiko. Sy hawe is al drie eeue lank die besigste aan die Amerikaanse Golfkus en het die belangstelling van Wes-Europa se groot seevarende moondhede – Spanje, Frankryk en Groot-Brittanje – gewek wat almal hul spore in New Orleans se kultuur en leefwyse gelaat het. Vandag word New Orleans nie soseer as 'n smeltkroes beskou nie, maar eerder as 'n Amerikaanse stad wat sy eie unieke kultuur en samelewing ontwikkel het. Dikwels word na die stad vanweë sy ontspanne leefstyl as Big Easy of, vanweë sy ligging aan die oosoewer van die Mississippi se wye rivierdraai, as Crescent City verwys; vir ander roep dit beelde op van 'n "Parys van die Suide" of van die "mees noordelike stad van die Karibiese See".
Jean-Baptiste Le Moyne, die goewerneur van Frans-Louisiana, het aan die stad sy oorspronklike Franse naam Nouvelle Orléans of "Nieu-Orléans" gegee, ter ere van Philippe II, hertog van Orléans, wat tussen 1715 en 1723 as Franse regent namens Lodewyk XV geregeer het. Alhoewel al vroeg 'n reeks ekspedisies na die binneland onderneem is, is die huidige stadsgebied voor die goewerneur se amptelike stadstigting in 1718 byna uitsluitlik deur inheemse Indiane bewoon. Ná enkele dekades van ononderbroke heerskappy oor die gebied het Frankryk die seehawe in 'n reeks ooreenkomste aan Spanje afgestaan. Veertig jaar van Spaanse bewind het van New Orleans 'n florerende seehawe en handelspos tussen Meksiko en Kuba gemaak waartydens ook vrye burgers van nie-Europese afkoms hulle in die stad kon vestig.
Nadat 'n reeks verwoestende brande in die gebied gewoed het, het Spanje sy besitting in 1803 aan die Franse stigters terugverkoop wat dit op hulle beurt slegs twintig dae later met die sogenaamde Louisiana Purchase aan die jong Verenigde State oorhandig het.
Gedurende die eerste helfte van die 19de eeu was New Orleans die welvarendste stad in Amerika en die belangrikste uitvoerhawe vir Amerikaanse goedere wat hier na Europa, Suid-Amerika en die Karibiese Seegebied verskeep is. Selfs onder Amerikaanse administrasie was Frans nog tot in die 1830's die huistaal van die oorgrote meerderheid van die stadsbevolking. New Orleans se strategiese ligging en florerende ekonomie het in die vroeë 19de eeu Britse begeertes gewek en was die aanleiding vir die Brits-Amerikaanse Oorlog wat in 1812 uitgebreek het. Die Britse aanvallers is drie jaar later deur die Amerikaanse generaal Andrew Jackson verslaan.
In die volgende vier dekades het New Orleans tot Amerika se vernaamste uitvoerhawe vir katoen gegroei. Steeds meer stoombote het die plaaslike hawe aangedoen en reeds in 1835 'n jaarlikse omset van $35 miljoen verseker. Slegs vyf jaar later was New Orleans die vierde besigste seehawe ter wêreld. Die tweede helfte van die 19de eeu is deur ongekende tegnologiese en ekonomiese vooruitgang gekenmerk. 'n Moderne openbare vervoerstelsel met tremlyne het ontstaan, en danksy nuwe pomptegnologie kon uitgestrekte gebiede, wat benede seevlak geleë was, drooggelê en as woonbuurte vir die snel groeiende bevolking ontsluit word. Natuurrampe soos orkane was 'n konstante bedreiging vir die Golfmetropool, maar kon sy groei nie noemenswaardig belemmer nie.
Terwyl ander Amerikaanse metropole New Orleans gaandeweg as ekonomiese en finansiële spilpunte verbygesteek het, het die plaaslike kultuur 'n bloeitydperk beleef waarvan New Orleansse jazzmusiek een glanspunt geword het. Hierdie musiekstyl, wat in plaaslike kroeë en danssale gebore is, het sy oorsprong in die tradisionele musiek van slawe uit Afrika suid van die Sahara gehad. Hoe meer Europese klanke en Afrika-ritmes met mekaar versmelt het, hoe makliker het jazzmusiek uit sy oorspronklike ghetto van slawevergaderings en swart kerkmusiek uitgebreek om eers die Amerikaanse en later die internasionale musieklewe te verower.
Vandag is New Orleans 'n belangrike kulturele en nywerheidsentrum en 'n gesogte toeristebestemming. Sy hawe, wat die Mississippirivier met die Golf van Meksiko verbind, is die belangrikste uitvoerhawe van die suidelike VSA-state. Die grootskaalse oorstromings, wat die stad as gevolg van die orkaan Katrina op 29 Augustus 2005 getref het, het 'n groot gedeelte van New Orleans verwoes en talle menselewens geëis.
Geografie
wysig
Die stad lê in die rivierdelta van die Mississippi en het 'n oppervlak van 907,0 vierkante kilometer (waarvan 439,4 vierkante kilometer of 48,3 persent water). Die land van die delta is oor 'n tydperk van 2 500 jaar deur afsaksel van die Mississippi gevorm en bestaan hoofsaaklik uit 'n moeras, wat enkele honderd meter diep is. Die moeras verdig soveel dat dit deur sy eie neerdrukkende gewig benede die seevlak begin sink, tensy daar nie nuwe afsaksel bykom nie.
Tydens die stigting van New Orleans het die Franse setlaars die eerste geboue in 'n gebied opgerig wat effens hoër geleë was as die omgewing (die "French Quarter" of "Franse buurt"). In 1718 het New Orleans se seehawe ontstaan. Sowel die stadsgebied asook die hawe is deur middel van oewerwalle, sogenaamde levée's met 'n hoogte van sowat nege meter in die suide en vyf tot ses meter in die noorde, teen die watermassa's van die Mississippi en die Pontchartrainmeer beskerm.
Weens die gebrek aan nuwe afsaksel sink New Orleans en sy omgewing nou jaarliks ag millimeter en word steeds meer land deur die see verswelg. Tans lê sewentig persent van die stad sowat twee meter benede die seevlak. Toe orkaan Katrina die kusgebied van New Orleans getref het, is een oewerwal – dié van die Sewende Straat-kanaal – oorstroom. Groot hoeveelhede water het in die laagliggende stadsgebied ingestroom en vier vyfdes van New Orleans oorstroom.
A. Baldwin Wood het in 1910 'n stelsel van pompe opgerig wat New Orleans droog gelê en nuwe landwinning moontlik gemaak het. Die huidige stadsgebied het die vorm van 'n sekel sodat na New Orleans dikwels as die "Sekelstad" verwys word.
Klimaat
wysig
Bron: Nasionale Oseaniese en Atmosferiese Administrasie (NOAA)
New Orleans het 'n vogtige subtropiese klimaat met kort en in die algemeen gematigde winters, en baie warm en bedompige somers. Die gemiddelde maandelikse dagtemperature wissel van 11,9 °C in Januarie tot 28,5 °C in Julie en Augustus. Die laagste temperatuur, wat ooit aangeteken is, was -14 °C op 13 Februarie 1899, die hoogste 40 °C op 24 Junie 2009. Opvallend is die relatief hoë doupunte in die somermaande wat tussen 21,7 °C en 23,0 °C beloop.
Die kwil styg op 'n gemiddeld van 77 dae per jaar bo 32 °C en styg op 8,1 winterdae nie hoër as 10 °C nie. Op 'n gemiddeld van 8 dae daal die kwik snags benede vriespunt. In 'n tipiese jaar word in die koudste nag temperature van -1 °C gemeet. Maar oor die algemeen styg die kwik nouliks bo 38 °C of daal temperature benede -4 °C.
Nogtans val die somermaande vir die toerismebedryf weens die baie warm temperature en hoë vlakke van humiditeit buite die hoofseisoen. Daarnaas sak swaar donderbuie byna daagliks oor die stad uit.
Die gemiddelde jaarlikse reënval is 1 590 mm. Gewoonlik is die somermaande die natste maande van die jaar, terwyl Oktober die droogste maand is. In die winter sak reënbuie gewoonlik neer wanneer kouefronte suidwaarts beweeg.
New Orleans lê in die orkaansone van die Verenigde State. Orkane ontstaan gereeld in die maande tussen Mei en Oktober oor die Atlantiese Oseaan. Hierdie kragtige en dikwels vernietigende stormstelsels hou 'n besondere bedreiging vir New Orleans in vanweë sy laagliggende terrein en sy langsaam dalende kusgebied. Die stad word daarnaas in die noorde, ooste en suide deur waterliggame omring. So word New Orleans deur die Federale Rampbeheeragentskap (Federal Emergency Management Agency) as die Verenigde State se kwesbaarste stad vir orkaanskade geklassifiseer.
Dele van Groter New Orleans is verskeie kere oorstroom – soos byvoorbeeld deur die Grand Isle-orkaan in 1909, die New Orleans-orkaan in 1915, die Fort Lauderdale-orkaan in 1947, orkaan Flossy in 1956, orkaan Betsy in 1965, orkaan Georges in 1998, die orkane Katrina en Rita in 2005 en orkaan Gustav in 2008. Die oorstromings, wat deur Betsy veroorsaak is, is in sommige woonbuurte as ernstig gekategoriseer, terwyl Katrina gepaard gegaan het met vernietigende oorstromings in die meeste stadsdele van New Orleans. Historiese kwartiere in die middestad het gespaar gebly. Die geweldige orkaan Katrina, wat die deelstate Louisiana, Mississippi en Alabama op 29 Augustus 2005 getref het, het in New Orleans meer as 1 400 menselewens geëis nadat damwalle gebreek het. Oorstromings het die ontruiming van hele stadsdele noodsaaklik gemaak.
Geskiedenis
wysigSmeltkroes van kulture
wysig
New Orleans, wat by 'n rivierdraai van die Mississippi sowat 100 km van sy monding af geleë is, is reeds sedert die vroeë 18de eeu die grootste stad in Louisiana en die besigste noordelike seehawe in die Golf van Mexiko. Die stad se wisselvallige geskiedenis as 'n oorspronklik Franse nedersetting wat in die tweede helfte van die 18de eeu vier dekades lank deur Spanje geadministreer en daarna in 1803 aan die Verenigde State verkoop is, het van New Orleans 'n unieke smeltkroes van kulture gemaak.
Toe die Amerikaanse regering Louisiana met die sogenaamde Louisiana Purchase van 1803 van Frankryk oorgeneem het, het sy bewoners reeds in 'n mengelmoes van tale geleef. Die nuwe deelstaat, wat in 1812 tot die Unie toegelaat is, en meer nog New Orleans as die by verre grootste nedersetting in dié Suidstaat, is deur 'n ingewikkelde kultuur en leefstyl gekenmerk waarin sowel Afrika deur duisende van slawe, wat na die gebied vervoer is, asook Frankryk en Spanje met hul Kreoolse bevolking diep spore gelaat het. Dié spore laat New Orleans steeds merkbaar verskil van ander Amerikaanse stede.
In 1812 het een skrywer na New Orleans verwys as die "markplein van al die rykdomme in die Westerse wêreld".[2] Op dié tydstip was New Orleans reeds die spilpunt van kommunikasielyne en handelstrome wat die Mississippi-waterskeiding, die Golfkus, die Atlantiese kusstreke, die Karibiese Seegebied, Wes-Europa (en hier veral Frankryk en Spanje) en verskeie gebiede van Wes- en Sentraal-Afrika met mekaar verbind het.[2]
New Orleans was, binne 'n relatief kort tydperk in sy geskiedenis, blootgestel aan drie verskillende koloniale regerings wat almal hul eie Europese taal, kultuur, tradisies en regstelsel saamgebring het. Dit was die raamwerk waarin die blanke Kreoolse – en later Anglo-Amerikaanse – bevolking moes beweeg.
Vir die meeste swart Louisianers was daar 'n alternatiewe, en in elk geval vernederende, geskiedenis as al drie bewindhebbers hul eie stelsel van slawerny geïnstalleer, maar ook nuwe golwe van swart etniese groepe uit Wes- en Sentraal-Afrika saamgebring het. Bambara, Bakongo en ander opeenvolgende swart etniese groepe het deel geword en versmelt met New Orleans se kosmopolitiese swart kultuur en beskawing.
Gedurende die Anglo-Amerikaanse Oorlog van 1812 en die Amerikaanse Burgeroorlog (1861–1865) is beslissende slagte om New Orleans gevoer. Vanaf die vroeë 20ste eeu het die stadsregering en bewoners 'n voortdurende stryd teen sosiale wantoestande soos armoede en rassegeskille en meedoënlose natuurgeweld (orkane, oorstromings en New Orleans se langsaam, maar seker dalende landmassa) gevoer.
Franse kolonie
wysigAan die beginpunt van die moderne geskiedenis van Louisiana, en so ook dié van New Orleans, staan die aanvanklik ambisieuse, maar uiteindelik halfhartige en kortstondige projek van 'n Franse kolonie teen die Mississippi-monding.
New Orleans is op 7 Mei 1718 deur Jean Baptiste LeMoyne, Sieur de Bienville, onder die Franse naam La Nouvelle-Orléans gestig ('n verwysing na die stad Orléans in Frankryk). Vier jaar later het dit die administratiewe setel van Louisiana se koloniale administrasie geword. Straatname is in 1724 ingevoer.
Spaanse bewind
wysig
Die kolonie het in 1763 volgens die Verdrag van San Ildefonso onder Spaanse bewind gekom, alhoewel die Spanjaarde aanvanklik drie jaar lank geen goewerneur benoem het nie. Die Spanjaarde se koloniale bwind was van relatief kort duur – net twee generasies lank was die gebied onder Spaanse beheer: teoreties en volgens politieke ooreenkomste tussen 1762 en 1800, in werklikheid tussen 1769 en 1803.
Die Spanjaarde het die kolonie in 'n tyd van groot politieke omwentelinge geadministreer. Drie rewolusies – die Amerikaanse, Franse en Haïtiaanse Rewolusie val in dié historiese tydperk. New Orleans se grootste omwenteling in dié periode was ekonomies van aard. Vir die eerste keer in sy geskiedenis het sy seehawe groot strategiese betekenis gekry weens die handelsbetrekkinge met Kuba. Die seeroete na en vanaf die Kubaanse hoofstad Havana anderkant die Golf van Meksiko sou sowat 190 jaar lank 'n sentrale rol in New Orleans se ekonomiese lewe speel.
Ironies genoeg was die algehele embargo, wat president John F. Kennedy in 1962 op die handel met die rewolusionêre Kuba onder Fidel Castro geplaas het, effektief ook 'n handelsboikot teen New Orleans wat die stad van sy belangrikste handelsvennoot ontneem en die plaaslike ekonomie, net soos dié van die hele Amerikaanse Golfkus, nadelig geraak het.[2]
Ondanks sy kort duur was die Spaanse bewind, waartydens die Spaanse goewerneur van Louisiana direk verantwoordelik was aan die Spaanse kaptein-generaal in Havana, 'n beslissende periode vir die ontwikkeling van Louisiana se Afro-Amerikaanse kultuur en leefstyl. Al het ook die Spanjaarde hul slawe in die algemeen sleg behandel, het die oorname van Spaanse reëlings ten opsigte van slawe ook enkele nuwe vryhede beteken. Aan slawe in die kolonie is 'n reg toegestaan waarvan hul lotgenote in die Verenigde State nie eens durf droom het nie – die reg om hulself vry te koop. In elk geval was daar in dié tyd al 'n relatief groot aantal vrye swart inwoners.
In 1795 het Spanje die "Reg op vestiging" aan burgers van die Verenigde State verleen, en die Amerikaners is ook toegestaan om die hawe te gebruik. Frankryk het Louisiana in 1801 met Napoléon Bonaparte se verowering van Spanje herwin, tog het hy Louisiana slegs twee jaar later teen 15 miljoen dollar aan die VSA verkoop. New Orleans se bevolking is in hierdie tydperk op sowat 10 000 beraam.
Amerikaanse bewind
wysig
Die bevolking verdubbel in die dertiger- en veertigerjare van die 19de eeu, en New Orleans groei tot die grootste stad in die Amerikaanse suide buite die Atlantiese seekus. Tot 1842 en in die tydperk tussen 1865 en 1882 dien dit as die hoofstad van Louisiana.
Die hawe is veral belangrik vir die slawehandel, alhoewel New Orleans destyds gelyktydig die grootste swart bevolking van alle Amerikaanse stede het.
Tydens die Amerikaanse Burgeroorlog verower federale troepe die stad sonder geveg, die historiese geboue van New Orleans bly dus bewaar tot vandag. Die boustyl getuig nog steeds van die 19de eeuse rykdom.
Aan die begin van die 20ste eeu word New Orleans met die Kreoolse en voodoo-kultuur vereenselwig, in die twintigerjare is dit die bakermat van die jazz-musiek. Die sterk invloede van die Frans-Spaanse kultuur en die katolisisme staan in kontras met die vervelende puritaanse leefwyse in ander dele van die VSA en skep 'n lewendige kultuur wat vermaak, dans en musiek bevorder.
In die laat 20ste eeu word die Franse buurt die belangrikste besienswaardigheid van die stad.
Die orkane "Betsy" en "Katrina" verwoes in 1965 en 2005 groot dele van New Orleans. Selfs een jaar ná die ramp het net sowat die helfte van die bewoners na New Orleans teruggekeer, aangesien die vloedskade in baie stadswyke nog steeds nie herstel is nie.
Demografie
wysig
As gevolg van die orkaan "Katrina" is in Augustus en September 2005 meer as 400 000 inwoners uit die stad ontruim. Die inwonertal het as gevolg van die natuurramp gedaal nadat nie alle ontruimde bewoners na New Orleans teruggekeer het nie.
Die bevolkingsdigtheid voor die oorstromings het 989 inwoners per vierkante kilometer beloop. Van die bevolking is 28 persent blankes, 67,3 persent Afro-Amerikaners, 3,1 persent Latyns-Amerikaners, 2,3 persent Asiate en 0,2 persent lede van die Eerste Nasies.
Die oorspronklike Franse taal word vandag nog nouliks gepraat, en net 'n klein aantal ou mense is nog steeds die inheemse Cajun-Frans magtig. Desondanks speel die Franse taal en kultuur 'n groot rol by die bemarking van die plaaslike toerismebedryf.
Ekonomie
wysig
New Orleans is 'n belangrike handel-, vervoer- en nywerheidsentrum en danksy die groot voorkoms van ru-olie in die Golf van Meksiko huisves die stad net soos Houston, Texas die hoofkwartiere van talle oliemaatskappye soos BP, Chevron, Conoco Phillips en Royal Dutch Shell. Die Hawe van Suid-Louisiana (Port of South Louisiana), wat New Orleans se hawefasiliteite insluit, is volgens tonnemaat die vierde grootste ter wêreld. Dit is een van die belangrikste invoerhawens vir koffiebone, wat in groot nywerhede in die omgewing gerooster en verder verwerk word.
Ook die federale regering en militêre instellings, by name NASA en die Amerikaanse Vloot, is belangrike werkverskaffers in die metropolitaanse gebied van New Orleans. Michoud het 'n monteerplaas in die oostelike deel van die parogie opgerig, terwyl Lockheed-Martin eksterne tenks vir ruimtependeltuie hier vervaardig.
Openbare vervoer
wysigTremnetwerk
wysig
Trems vorm al sedert die eerste helfte van die 19de eeu 'n integrale bestanddeel van New Orleans se openbare vervoernetwerk. Die langste tremlyn, St. Charles Avenue-lyn, is die oudste tremroete ter wêreld wat steeds in bedryf is (al is dit tydelik ontwrig deur die skade wat orkaan Katrina in Augustus 2005 berokken het). Tremlyne word tans deur New Orleans se openbare vervoeronderneming, New Orleans Regional Transit Authority (RTA), bedryf.
Naas dié op St. Charles Avenue is daar tans nog drie ander tremlyne: Riverfront Line, Canal Street Line en Loyola Avenue Line. Alle ander lyne is in die tydperk tussen die laat 1940's en die vroeë 1960's deur busroetes vervang. Bewaringsvoorstanders het destyds nie daarin geslaag om die tremlyn op Canal Street te red nie, maar kon die stadsregering uiteindelik oorreed om historiese monumentstatus aan die St. Charles Avenue-lyn toe te ken en dit sodoende te bewaar.
In die laat 20ste eeu het spoorvervoer 'n herlewing ervaar. 'n Verkorte Riverfront-tremdiens is in 1988 herstel, en in 2004 is tremvervoer ook op Canal Street hervat – vier dekades nadat dit gestaak is.
Verwysings
wysig- ↑ World Population Review: New Orleans, Louisiana Population 2020. Besoek op 22 Junie 2020
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Ned Sublette: The World That Made New Orleans. From Spanish Silver To Congo Square. Chicago: Lawrence Hill Books 2008, bl. 4
Eksterne skakels
wysig- Wiki-webtuistes
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie New Orleans.- (en) Toerisme-inligting oor New Orleans op Wikivoyage
- Amptelike webtuiste
- Toerisme