Stoomenjin: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Gallerei by te voeg |
taalverbetering |
||
Lyn 3:
==Konsep==
[[Lêer:Newcomen atmospheric engine animation.gif|duimnael|250px|Beginsel van Newcomen se stoomenjin]]
Die idee om
Ontwikkelings wat daarop gevolg het, het die energie van stoom wat onder druk geplaas is gebruik deur dit om te skakel na roterende beweging. Dit het die aandrywing van vervaardigingsmasjinerie verbreed, en die bedryf daarvan in staat gestel om enige plek waar [[water]] en [[hout]]- of [[steenkool]][[brandstof|brandstowwe]] verkry kon word. Voorheen was dit beperk tot die ligging van [[waterwiel]]e of [[windmeul]]e. Hierdie kragbron sou later toegepas word in hoofaandryfmasjiene, beweegbare toestelle soos stoomtrekkers en spoorweg [[lokomotief|lokomotiewe]]. Moderne stoomturbines genereer omtrent 80% van die [[elektriese krag]] in die wêreld deur 'n verskeidenheid hittebronne te gebruik.
Lyn 12:
In die algemene taalgebruik kan "stoomenjin" verwys na geïntegreerde stoomaanlegte soos spoorweg [[stoomlokomotief|stoomlokomotiewe]] en draagbare enjins, of selfs die masjien alleen, soos in balkenjins en stasionêre stoomenjins. Gespesialiseerde toestelle soos stoomhammers en stoom[[heimasjien]]e is afhanklik van 'n stoomvoorraad vanaf 'n aparte stoomketel.
'n Stoomenjin is 'n kragwerktuig waarin die warmte-energie van stoom in bewegingsenergie omgesit word. In die suierstoomenjin oefen die stoom 'n krag op 'n suier uit en laat dit heen en weer beweeg. Die beweging van die suier word dan deur middel van 'n as met 'n vliegwiel in 'n draaibeweging omgesit. Die stoomenjin is in die [[17de
Voor die uitvinding van die binnebrandenjin was die stoomenjin die belangrikste meganiese kragbron. Reeds in die [[1ste eeu v.C.|1e eeu]] n.C. het Heron van Alexandrië in sy ''Pneumatica'' ʼn primitiewe stoomenjin beskryf, waarby stoom in 'n hol sfeer ingelei is en dit deur geboë pypies Iangs die omtrek verlaat het. Die bol het gedraai as gevolg van die reaksiekrag van die stoom wat uitgeblaas is. ▼
▲Voor die uitvinding van die binnebrandenjin was die stoomenjin die belangrikste meganiese kragbron. Reeds in die
==Stilstaande stoomenjins==
Line 23 ⟶ 22:
In omstreeks [[1711]] is Newcomen se stoomenjin by myne in gebruik geneem en dit is oor die algemeen as waterpomp gebruik. [[James Watt]] (1736-1819) het die stoomenjin verbeter en in [[1769]] ʼn doeltreffender enjin gepatenteer. Hy het ook 'n [[reëlaar]] ('n baltoestel) ontwerp waarmee die enjin se toere outomaties konstant gehou is. In [[1765]] het [[Nicolas Joseph Cugnot]] (1725-1804) 'n stoomaangedrewe motor gebou en in [[1798]] het [[Richard Trevithick]] (1771 -1827) 'n stoomenjin bekend gestel waarin die stoom afwisselend na albei kante van die suier gevoer is. Die enjin is ook gebruik vir die aandrywing van voertuie.
<
File:Engine House (3452966818).jpg|Werkreplika van 'n Newcomen Beam Engine (1712) wat 'n pomp aangedryf het - die helfte binne die gebou en die helfte daarbuite.
File:Steam engine Zeche Muttental.jpg|Horisontale stoommasjien (1887) word gebruik om roterende krag vir 'n
</gallery>
==
Trevithick het in [[1803]] begin met die ontwikkeling van 'n stoomwa vir spoorvervoer. In 1829 het [[George Stephenson]] (1781-1848) sy ''Rocket'' gedemonstreer en daarmee die plek van die stoomenjin in spoorverkeer verseker. Intussen het die Amerikaner [[John Fitch]] (1743-1798) die eerste stoomboot gebou. Dit was toegerus met 2 skepwiele waarmee Fitch in 1790 oor die [[Delaware]] gevaar het. [[Robert Fulton]] (1765- 1815) het in 1807 met sy stoomskip van 100 ton, die ''SS North River'' (ook die ''Clermont'' genoem), in 36 uur ʼn afstand van 200 km op die [[Hudsonrivier]] afgelê. In [[1819]] het die ''SS Savannah'', ʼn seilskip wat met 'n stoomenjin toegerus was, die [[Atlantiese Oseaan]] oorgesteek.
Die vaart het 29 dae geduur. Dit sou nog 'n ruk duur voordat die stoomskip die seilskip heeltemal sou verdring. In die [[19de eeu|19e eeu]] is die stoomenjin heelwat verbeter. Daar is byvoorbeeld van steeds hoër stoomdrukke en suiersnelhede gebruik gemaak, waardeur die doeltreffendheid verhoog en die werkverrigting verbeter is. In die sewentigerjare van die vorige eeu is 'n enjin met 3 silinders ontwikkel, wat veral in stoomskepe gebruik is. Selfs viersilinderenjins is gebou, maar intussen het die stoomturbine sy verskyning gemaak en meer aftrek begin kry.
<
File:AvelingPorter R10 SteamRoller rhs.jpg|Aveling & Porter tipe R10 stoomroller (1901)
File:SY Gondola, Coniston Water.jpg|Stoomplesierboot op Consistonmeer (1859)
File:Titanic in color.png|RMS Titanic (1912), destyds die grootse skip in die wêreld
File:Class GMAM 4122 (4-8-2+2-8-4) a.JPG|Suid-Afrikaanse Klas GMA (4-8-2+2-8-4) stoomlokomotief (1953)
</
== Die suierstoomenjin ==
Die meeste suierstoomenjins is dubbelwerkend, dit wil sê die stoom word afwisselend aan weerskante van die suier ingelaat. Die toevoer en afvoer van die stoom word met behulp van 'n dubbelwerkende stoomklep beheer. Die heen-en-weer-beweging van die suier word deur middel van ʼn krukstang oorgedra op 'n vliegwiel, wat die [[Motor|enjin]] se omwentelings gelykmatig hou, Die toevoer van die stoom vind plaas deur middel van 'n reëlklep wat in 'n vaste tempo oop- en toemaak.
Die [[stoom]] word dikwels na 'n tweede of 'n derde silinder gevoer, waardeur 'n hoër wringkrag verkry kan word. Die stoomenjin het 'n lae toeretal (tussen 100 en 500 omwentelings per minuut) en is nie baie doeltreffend nie. Nietemin word dit nog dikwels as kragbron in walse, skepe, myne en lokomotiewe gebruik. Die doeltreffendheid van die stoomenjin is 15 tot 20 %, in vergelyking met die ongeveer 40 % van die binnebrandenjin. 'n Moderne hoësnelheidstoomenjin kan tot 6 silinders hê, en by
== Die stoomturbine ==
In 'n stoomturbine word die potensiële energie (druk) van die stoom omgesit in die kinetiese energie ([[Draaias|rotasie]]) van
By die oordrukturbine sit die stoom uit en word die snelheid verhoog. In moderne stoomturbines word die stoom dikwels na agtereenvolgende turbinewiele gelei (meertrapturbine) om die turbine se vermoë te verhoog. Die verskillende wiele kan of in een turbinehuls, of in verskillende hulse geplaas word. Die stoomturbine is vroeg in die [[19de
Die eerste industriële stoomturbine is in 1831 deur die Amerikaner [[William Avery]] gebou en is veral in houtsaagmeulens en houtbewerkingsmasjinerie gebruik. Die prototipe van die moderne stoomturbine is in die tagtigerjare van die vorige eeu ontwikkel deur die Brit [[Charles A. Parsons]] (1854- 1931) en die Sweed [[Carl Gustav de Laval]] (1845-1913). Vroeg in die [[20ste
== Bronnelys ==
| |||