St. Moritz

St. Moritz (Duitse afkorting van Sankt Moritz, Retoromaans: San Murezzan, ; Frans: Saint-Maurice; Italiaans: San Maurizio) is 'n dorp in Oberengadin in die administratiewe distrik Maloja van die Switserse kanton Groubunderland. St. Moritz is een van die bekendste vakansiedorpe en skioorde in die Alpe en het as die gasheerdorp van die IIde Olimpiese Winterspele in 1928 en die Vde Olimpiese Winterspele in 1948 opgetree. Ondanks sy kosmopolitiese karakter het die dorp net 'n permanente bevolking van sowat 5 200. Die dorp is langs die Innrivier geleë.

St. Moritz San Murezzan
Kaart	Wapen
	Vlag
Land	Switserland
Kanton	Groubunderland
Distrik	Maloja
Koördinate	46°29′N 09°50′O
Stigting	-
Oppervlakte:
- Totaal	28,69 vk km
Hoogte bo seevlak	1 822 m
Bevolking:
- Totaal (31 Desember 2010)	5 202
- Bevolkingsdigtheid	181,3/vk km
Tydsone	UTC +1 (MET)
Amptelike Webwerf	www.stmoritz.ch

Geskiedenis

Die leunende toring van die St. Mauritiuskerk. Die kerkskip is lankal afgebreek

Ondanks die gebrek aan argeologiese vondse was die gebied van St. Moritz in die Romeinse tydperk bewoon of het tenminste paaie deur die streek geloop. In die 9de eeu was Oberengadin 'n leengebied van ene Richpert en is later aan die grawe van Gamertingen oorgedra. Die grawe het hul besittings tussen S-chanf en Champfèr, waaronder ook St. Moritz, tussen 1137 en 1139 aan die biskop van Chur verkoop.

Nog omstreeks 1300 het St. Moritz nie as 'n nedersetting bestaan nie; historiese dokumente verwys na 'n aantal plase wat rondom die Mauritiuskerk geleë was. In die laat Middeleeue het St. Moritz deel uitgemaak van die gemeenskaplike weigebied en regsgebied van Oberengadin wat in 1367 by die sogenaamde Godshuisbond (Duits: Gotteshausbund) aangesluit het. Toe die regsgebied van Oberengadin in 1462 in die geregshowe van Suot en Sur Funtauna Merla verdeel is, het St. Moritz deel van die laasgenoemde geword. Ter geleentheid van die verdeling van Oberengadin in verskillende gebiede het St. Moritz tussen 1536 en 1538 sy eie dorpsgebied gekry.

St. Mauritius was naas St. Luzi in Zuoz en St. Peter in Samedan een van die drie hoofkerke in die vallei; sy parogie het die boonste deel van die vallei van St. Moritz tot by Sils behels. Slegs die Romaanse kerktoring het van die kerkgebou in die vallei bewaar gebly. Nadat die helling, waarop die kerk ontstaan het, begin afgly het, het dit 'n leunende toring geword.

In 1577 was St. Moritz een van die laaste kerkgemeentes in die Engadin wat die Reformasie deurgevoer het. Die gereformeerde dorpskerk is in 1787 opgerig, terwyl die Nieu-Gotiese toring in 1897 ontstaan het. In 1867 is die Rooms-Katolieke parogiekerk St. Mauritius gebou; latere kerkgeboue was die Rooms-Katolieke badkerk St. Karl Borromäus (1889), die Engelse kerk (1871) en die Franse kerk (1877).

Die mineraalbaddens en toerismebedryf van St. Moritz

Badrutt se Paleishotel

Die kabelspoorstasie van Corviglia

Paracelsus het reeds in 1537 na 'n mineraalbron in St. Moritz verwys, en in die volgende eeue is 'n groot aantal geneeskundige en geografiese afhandelings oor die bron gepubliseer wat in die 17de en 18de eeu deur Italiaanse badgaste besoek is, waaronder die hertoë van Parma en Savoie. Die eerste chemiese analise van die mineraalbron is in 1674 geneem.

Die eerste badhotel is in 1832 geopen, alhoewel daar destyds nog geen hotelle, kroeë of restourante beskikbaar was nie. Eers in 1856 het die eerste dergelike geriewe ontstaan. Die nuwe Kurhaus (badhotel), wat volgens planne van Felix Wilhelm Kubly gebou en in 1864 ingewy is, het St. Moritz tot 'n gewilde bestemming vir badgaste begin ontwikkel. Die Mauritiusbron is in die jare 1853, 1907 en 1937, die Paracelsusbron in 1853 van moderne geriewe voorsien. In 1976 is 'n nuwe badkompleks geopen.

Die plaaslike hotelbedryf het vanaf die middel van die 19de eeu begin ontwikkel toe Johannes Badrutt sy Kulm-hotel in die dorpsgebied van St. Moritz geopen het. Dit het vinnig tot 'n leidende luukse hotel ontwikkel en was in 1879 die eerste wat van elektriese beligting voorsien is. Groot luukse hotelle het vanaf 1875 ook in St. Moritz-Bad, in die dorpsgebied en in Suvretta ontstaan, naas 'n groot aantal kleiner hotelle en herberge. St. Moritz het in die periode tussen die 1870's en die Eerste Wêreldoorlog geleidelik tot 'n "stad in die hooggebergte" ontwikkel. In 1906 is die plaaslike bouwet afgekondig.

Engelse toeriste het in die 1880's verskeie wintersportsoorte soos ysbal (curling), skeleton en bobslee ingevoer. In 1890 is die eerste natuurys-bobsleebaan geopen, en St. Moritz het 'n gewilde wintersportbestemming geword wat in 1928 en 1948 ook as gasheerstad van die Olimpiese Winterspele opgetree het. Sportaktiwiteite sluit sedert 1907 perdewedrenne op die bevrore St. Moritzmeer in. Nogtans het baie luukse hotelle in die tyd ná die Eerste Wêreldoorlog moeilike tye beleef, en sommige is selfs enkele jare lank gesluit. Die ekonomiese opswaai, wat in die 1920's begin het, het tot in die tydperk net voor die Groot Depressie en die Tweede Wêreldoorlog voortgeduur.

Die vinnige ekonomiese herlewing en groeiende aantal toeriste het in die 1950's met grootskaalse bouprojekte gepaard gegaan. In 2004 het St. Moritz se hotelle oor 5 642 beddens beskik, terwyl 'n bykomende 3 500 beddens in die parahotelbedryf en 4 000 in woonstelle beskikbaar was.

Die huidige toeristetrekpleisters en sportgeriewe sluit 'n bergoefensentrum vir atlete (sedert 1967), die Engadin-museum (1906) en die Segantini-museum (1908) in.

Vervoer

'n Nagaansig van St. Moritz

Sedert 1906 is St. Moritz die terminus van die Retiese Spoorlyn. Die Bernina-spoorlyn loop sedert 1910 deur St. Moritz. Die elektriese tremlyn, wat in 1896 gebou is, is in 1932 weer gestaak. Kabeltreine verbind St. Moritz met die bergwêreld van die omgewing; bekende lyne loop onder meer tussen St. Moritz en Chantarella (sedert 1912) en tussen Chantarella en Corviglia (sedert 1928).

Demografie

Aangesien St. Moritz as die belangrikste diensteverskaffer in Oberengadin fungeer, was in 2000 reeds meer as vier vyfdes van die beroepsbevolking in die tersiêre sektor werksaam.

Die grootskaalse germanisering van St. Moritz, wat oorspronklik in 'n Retoromaanssprekende taalgebied geleë was, het in die tweede helfte van die 19de eeu begin. In 2000 het 67 persent van die inwoners Duits en net 5,4 persent Retoromaans as huistaal gepraat.

Bronne en verwysings

• Historisches Lexikon der Schweiz: Sankt Moritz Geargiveer 17 Februarie 2010 op Wayback Machine

Eksterne skakels

• (en) Toerisme-inligting oor St. Moritz op Wikivoyage
• (de) Amptelike webwerf
• (en) "Saint-Moritz". Encyclopædia Britannica. Besoek op 8 Maart 2019.