Stefaan du Toit
Dr. Stefanus Jakobus (Stefaan) du Toit (Aliwal-Noord, 31 Augustus 1919 – Knysna, 19 Oktober 2005) was die eerste Afrikaanssprekende wat ’n doktorsgraad in kernfisika behaal het.
Dr. Daan Reitman, voormalige direkteur van die Nasionale Versnellersentrum te Faure naby Somerset-Wes, het ten tyde van sy dood gesê Du Toit kan met reg die vader van kernfisika in Suid-Afrika genoem word. Bykans al die ouer geslag kernfisici het in die een of ander stadium saam met Du Toit gewerk.
Herkoms
wysigDu Toit is op 31 Augustus 1919 op Aliwal-Noord in Noordoos-Kaapland as die oudste seun van die Gereformeerde predikant ds. C.W.M. du Toit en Maria Elizabeth du Plessis gebore. Sy moeder (noemnaam Batta) was afkomstig van die plaas Renosterfontein, distrik De Aar. Sy vader was die halfbroer van Totius en 'n seun van ds. S.J. du Toit. Stefaan was ongeveer 18 maande oud toe hy polio gehad het, wat veroorsaak het dat sy een been 10 cm korter as die ander een was en hy lewenslank 'n swaar opgeboude skoen mos dra. Hy matrikuleer in 1936 aan die Hoërskool Boshof in die tyd toe sy vader van 1930 tot 1943 Volksraadslid van die Nasionale Party was.
Opleiding
wysig
Du Toit het sy naskoolse studie in 1937 aan die PUK vir CHO begin. Van Februarie 1943, nadat hy die vorige jaar sy M.Sc. in Fisika aan die Universiteit van Stellenbosch behaal het, was hy lektor in Fisika en Toegepaste Wiskunde aan die destydse Potchefstroomse Universiteitskollege vir CHO. Hier hy begin navorsing doen oor kosmiese strale, wat later aan dié universiteit verder ontwikkel het onder proff. Stoker, Meyer en De Beer.
Loopbaan
wysig
Hy het in 1947 by die pas gestigte WNNR begin werk en was die eerste hoof van die afdeling kernfisika van die Nasionale Fisika-navorsingslaboratorium. Du Toit het in die laat veertigerjare voorgestel dat Suid-Afrika se eerste kernfisikaprogram ’n siklotron as deeltjieversneller moet kry. Volgens die WAT is ’n siklotron ’n versneller “waarin gelaaide sub-atomiese deeltjies versnel word deur hulle herhaaldelik aan 'n periodies wisselende elektriese veld bloot te stel, en waarby 'n konstante magneetveld, loodreg op die elektriese veld, die deeltjies aanvanklik in vergrotende sirkelvormige wentelbane binne twee hol D-vormige elektrodes hou”.
Dit is in die vyftigerjare plaaslik gebou, in 1956 in gebruik geneem en begin twee jaar later met produksie. Hierdie siklotron was op daardie stadium die eerste in die Suidelike Halfrond. Du Toit het begaafde kernfisici uit Europa laat kom om die land se eerste groep kernfisici op te lei. In die vroeë sestigerjare het hy die eerste direkteur van die nuut gestigte Raad op Atoomkrag geword, waar hy verantwoordelik was vir die totstandkoming van ’n eksperimentele kernfisikanavorsingsprogram asook ’n teoretiese kernfisikaprogram en rekensentrum.
’n Interessante onderbreking in Du Toit se loopbaan kom toe hy in 1969 by die Suid-Afrikaanse Buro vir Standaarde (SABS) aangestel word met die opdrag om metrisering in Suid-Afrika te voltooi. Die formidabele taak waarvoor 15 jaar vir voltooiing begroot is, handel hy binne vyf jaar af waarna hy ’n pos aanvaar by die Uraanverrykingskorporasie (UKOR) in Pretoria.
Gesinslewe en oorlye
wysig
Elma, sy vrou, skryf intussen by Unisa in en verwerf in 1978 haar B.Mus. In 1979 tree hy af as direkteur fisika by UKOR, en hy en Elma verhuis na Plettenbergbaai, waar hulle 11 jaar gewoon het. Daarna trek hulle na Belvidere Park in Knysna. Daar is hy in Oktober 2005 in die ouderdom van 86 jaar oorlede ná ’n beroerteaanval sowat drie weke vantevore.
Ten tyde van sy dood het die Kaapse dagblad Die Burger berig Du Toit se seun Jan (gebore 1951) het hom onthou as ’n “stil maar kragtige en sjarmante mens”. Hy is oorleef deur sy vrou, Elma, ’n nooi Basson van Moorreesburg met wie hy in 1943 getroud is, nog ’n seun, Charl (1946 – 4 Mei 2018), en sy dogter, Johannatjie (1944), wat getroud is met dr. Frans van der Walt, emeritus predikant van die Gereformeerde kerk Bellville-Oos.