Suid-Afrikaanse akademiese heraldiek
Die term akademiese heraldiek verwys na die wapens wat deur universiteite, kolleges, skole, en ander opvoedkundige instellings gevoer word. In Wes-Europa floreer hierdie tradisie sedert die Middeleeue. In Suid-Afrika word akademiese wapens slegs sedert die 19de eeu gebruik, maar dit het 'n sterk tradisie geword en daar bestaan nou honderde, miskien duisende, wapens van hierdie aard in die land.
Oorsig
wysig
Die gebruik van heraldiese wapens deur skole en kolleges in Suid-Afrika het blykbaar in die 1850's begin. Die destydse South African College (voorganger van die Universiteit van Kaapstad en die South African College School) het in 1859 'n wapen deur Charles Bell laat ontwerp, maar dit eers sowat dertig jaar later in gebruik geneem.[1] Ook in 1859 het die destydse Kaapse goewerneur sir George Grey toestemming aan die Grey Institute in Port Elizabeth verleen om sy persoonlike wapen te gebruik.[2]
Die meeste skole het self hulle eie wapens aangeneem. In 1903 het die Universiteit van die Kaap de Goede Hoop 'n wapen deur koning Edward VII aan hom laat verleen.[3] 'n Paar ander universiteite en hoërskole, veral in Oos-Kaapland en Natal, het later hierdie voorbeeld gevolg.
Opvoedkundige instellings kan sedert 1935 hulle wapens teen misbruik beskerm deur hulle vrywillig te registreer. Vanaf 1935 tot 1963 kon hulle die wapens as 'kentekens' kragtens die Wet op die Beskerming van Name, Uniforms en Kentekens registreer.[4] Sedert 1963 word die wapens kragtens die Heraldiekwet geregistreer, maar slegs as hulle heraldies korrek is.[5]
Wapens
wysigOntwerp
wysigGewoonlik bestaan 'n akademiese instelling se wapen uit slegs 'n skild en 'n slagspreuk. 'n Helm met dekklede en wrong, en 'n helmteken, is redelik skaars. Sommige meisiesskole, bv Afrikaans Hoër Meisieskool Pretoria, gebruik ruitvormige skilde, wat tradisioneel vir dames se wapens is (al is die skole self, as instellings, nie vroulik nie).
Sommige wapens is nie oorspronklik nie, bv beide die Grey-kollege (Bloemfontein) en die Hoërskool Grey (Port Elizabeth) gebruik sir George Grey se familiewapen, Selborne College (Oos-Londen) gebruik die graaf van Selborne se wapen, die Oranje Meisieskool (Bloemfontein) gebruik president Steyn se familiewapen,[6] en die destydse Victoria College het aanvanklik Stellenbosch se dorpswapen gebruik. Baie skole wat deur die Dominikaanse orde bestuur word gebruik die orde se wapen.
Ander is verwerkings van bestaande wapens, bv die Hoërskool Jan van Riebeeck (Kaapstad) se wapen is op Jan van Riebeeck s'n gegrond, en die Natal University College (voorganger van die Universiteit van KwaZulu-Natal se wapen was 'n gedifferensieerde weergawe van die Natalse provinsiale wapen.
Die meeste wapens is wel oorspronklik. Die artistieke en heraldiese gehalte wissel van skynheraldiese ontwerpe deur onderwysers en leerders na professionele ontwerpe deur die Britse heraldiese owerhede, die Buro vir Heraldiek, en ander kundiges.
In basie gevalle word simbole van opvoeding op wapens vertoon. Hulle sluit in:
- 'n ope boek, soms met 'n leuse daarop
- 'n brandende lamp
- 'n brandende fakkel (veral by Afrikaanse skole)
- 'n sleutel (om kennis mee oop te sluit)
- 'n triquetra of ander drieledige simbool wat die leerder, onderwyser, en ouer verteenwoordig.
Die wapens van tegniese kolleges sluit dikwels 'n tandrat in. In die laat 1970's het die Buro vir Heraldiek 'n wapenfiguur bestaande uit 'n halwe tandrat met tande in die vorm van drieblare vir hierdie kolleges ontwerp. Voorbeelde hiervan is die wapens van die Durbanse Tegniese Kollege en die voormalige Tegniese Kollege SA.
Die wapens van landbouskole of -kolleges sluit dikwels wapenfigure soos 'n ploeg of 'n koringgerf, of 'n mielie, of 'n tros druiwe in. Voorbeelde hiervan is die wapens van die Elsenburg Landboukollege en die Hoër Landbouskool Boland.
Die Buro vir Heraldiek verkies dat 'n skoolwapen eenvoudig is, sodat dit maklik is om dit as 'n sakwapen te vervaardig[7]
Gebruik
wysigDie wapen behoort aan die opvoedkundige instelling as sulks. Dit word tipies op geboue, skryfbehoeftes, diplomas en sertifikate, skooluniforms en sportdrag, en webwerwe vertoon. Personeellede en leerders mag die wapen toon om hulle affilisie tot die instelling aan te dui, maar hulle mag dit nie as 'n persoonlike wapen voer nie.
Sommige skole se oudstudenteverenigings gebruik ook die skool se wapen, of miskien 'n variant daarvan. 'n Paar, soos dié van die Hoër Seunsskool Pretoria en die Rondebosch Boys High School (Kaapstad) het hulle eie wapens.
Sien ook
wysigEksterne skakels
wysig- Data of the Bureau of Heraldry on registered heraldic representations[dooie skakel]
- South African Heraldry Website Geargiveer 31 Maart 2013 op Wayback Machine
Verwysings
wysig- Alberts, P. (1991). 'Technikonwapens en hul Simboliek' in Opvoeding en Kultuur (Junie 1991).
- Basson, J.A. (1976). 'SA Argiefwese Vier Eeufees' in Lantern (Desember 1976).
- Brownell, F.G. (1978). 'Symbolism in the Coats of Arms of Special Schools for the Cerebral Palsied' in Education and Culture (Junie 1978).
- Brownell, F.G. (1984). 'Finnish Influence on SA Heraldic Design' in Arma (1984).
- Buro vir Heraldiek. Die Suid-Afrikaanse Wapenboek (9 dele).
- Nieuwoudt, G.J. (1986) Transvaalse Skoolwapens - 'n Heraldiese Studie.
Bronnelys
wysig- ↑ Brooke Simons, P. (1998). Charles Davidson Bell.
- ↑ Bodill, T.S. (1984) The Armorial Bearings of the Right Honourable Sir George Grey KCB' in Looking Back (Augustus 1984).
- ↑ Boucher, M. (1973). Spes in Arduis.
- ↑ Wet nr 24 van 1935.
- ↑ Wet nr 18 van 1962, soos gewysig.
- ↑ [1]
- ↑ Brownell, F.G. (1984). 'Finnish Influence on SA Heraldic Design' in Arma (1984)