Suid-Afrikaanse heraldiek
Heraldiek floreer in Suid-Afrika vir meer as 350 jaar. Wapens word deur individuë, amptelike instansies, plaaslike owerhede, militêre eenhede, en 'n verskeidenheid organisasies gevoer. Sedert 1963 beskik Suid-Afrika oor sy eie heraldiese owerheid, wat hoë standaarde van heraldiese praktyk bevorder en wapens registreer om regsbeskerming aan hulle te verleen.
.svg)
Herkoms en geskiedenis
wysigDie eerste wapen wat in Suid-Afrika vertoon is was die Portugese koninklike wapen, op die pilare (padraos) wat Bartolommeo Dias op verskeie plekke langs die kus tydens sy seevaart in 1488 opgerig het.[1] Sommige daarvan bestaan nog.
17de-18de eeue
wysigDit was die Nederlanders wat heraldiek in Suid-Afrika gevestig het, toe hulle die kolonie aan Kaap die Goeie Hoop in 1652 gestig het.[1] Volgens die Romeins-Hollandse regsstelsel het almal die reg om 'n wapen aan te neem en te voer, en baie setlaars het dus wapens gehad. Sommige word nog vandag deur hulle nasate gevoer.[2][3][4]
Die Nederlandse rykswapen, en die wapen van die Verenigde Oost Indische Compagnie wat die kolonie regeer het, is ook gebruik.[1] Daar blyk nie enige ander korporatiewe wapens uit daardie tyd te wees nie, maar daar is wel bewys van die gebruik van (heraldiese) wapens deur militêre eenhede in die 1780's.[5] Die eerste munisipale wapens is in 1804 ingestel.[6]
19de eeu
wysigBritise krysgmagte het die Kaap tydens die Napoleontiese Oorloë beset, en in 1814 het Nederland die kolonie permanent aan Groot-Brittanje oorhandig. Daarna kon die burgers wapentoekennings van die Engelse, Skotse of Ierse owerhede verkry as hulle wou. Volgens Britse reg is 'n wapen 'n eerbewys wat deur een van hierdie instansies toegeken of erken moet wees,[7] maar aangesien die Romeins-Hollandse reg in Suid-Afrika behou is, kon burgers voortgaan om wapens self te skep en aan te neem.
Soos in die geval van taal, musiek, en ander aspekte van die kultuur, het die Britse en Afrikaanse heraldiek dan sy aan sy bestaan en nie saamgesmelt nie. Dit is nog steeds die geval, alhoewel kruisbestuiwing wel gedurende die afgelope halfeeu plaasgevind het.
Die kolonies en Boererepublieke wat later in die 19de eeu gestig is het mettertyd hul eie landswapens aangeneem.[1][8]
20ste-21ste eeue
wysigIn 1910 het die kolonies saamgesmelt om die Unie van Suid-Afrika te vorm. Met die geleidelike ontwikkeling van onafhanklikheid oor die volgende dekades, het die regering aandag aan heraldiese aangeleenthede begin gee.
In 1935 het die Unieregering 'n sisteem ingestel waarin verenigings en inrigtings soos skole en klubs hulle wapens as 'kentekens' by die Departement van Binnelandse Sake kon registreer om hulle teen misbruik te beskerm.[6] Die Departement van Onderwys, Kuns en Wetenskap het in 1959 die registrasiefunksie oorgeneem.[9]
Die opkoms van Afrikaner nasionalisme gedurende die 1930's en 1940's het die kulturele erfenis na vore gebring, en verskeie boeke en artikels oor Afrikaner families en wapens is gedurende daardie tyd gepubliseer. Ongelukkig was die heraldiese publikasies nie betroubaar nie.[2][4]
Nadat die Nasionale Party in 1948 aan bewind gekom het, is stappe gedoen om die heraldiek op 'n beter grondslag te plaas. Tussen 1949 en 1953 het die vier provinsiale administrasies 'n sisteem daargestel om munisipale wapens teen misbruik te beskerm.[6] In 1954 het die Suid-Afrikaanse Weermag sy eie heraldiese afdeling gestig.[10] In 1955 het 'n inter-departementele konferensie die stiging van 'n sentrale heraldiese owerheid aanbeveel, en in 1956 het 'n komitee aanbeveel dat dit op die Sweedse lees geskoei moet word.[3] Die Heraldiese Genootskap van Suid-Afrika is in 1953 gestig.
Gedurende die 1950's is 'n ongekende getal Engelse en Skotse wapentoekennings aan Suid-Afrikaners en Suid-Afrikaanse munisipaliteite, regspersone, en die Anglikaanse bisdomme gemaak.[11]
In 1961 het Suid-Afrika 'n republiek geword en die Statebond verlaat. 'n Heraldiekwet[12] is in 1962 goedgekeur, en die Buro vir Heraldiek en Heraldiekraad is in 1963 in die lewe geroep.[6] Die Buro het by die Departement van Onderwys, Kuns en Wetenskap en die provinsiale administrasies as heraldiese registrateur oorgeneem, en bo en behalwe korporatiewe en munisipale wapens registreer hy ook amptelike en persoonlike wapens. Wapens moet heraldies korrek wees om kragtens die Heraldiekwet geregistreer te wees. Registrasie bly vrywillig.[13] Herregistrasie (matrikulasie) van persoonlike wapens vir die kinders van die oorspronklike eienaars is in 1969 ingestel.[14]
Van 1963 tot 1969 het die Heraldiekwet ook voorsiening gemaak vir die toekenning van wapens deur die staatspresident en die provinsiale administrateurs aan onderskeidelik amptelike instansies en plaaslike owerhede. Toekennings moes eers deur die Heraldiekraad goedgekeur word, en is daarna deur die Buro geregistreer.[12] (Die Buro is nooit magtiging verleen om wapens self toe te ken nie, maar slegs om hulle te registreer).
Sedert 1963 het die Buro heelwat dekoratiewe lyne en wapenfigure ontwerp wat deur Suid-Afrikaanse diere, plante, en argitektuur geïnspireer is. In die 1970's het die Buro 'n hoogs gestileerde Fins-geïnspireerde kunsstyl ontwikkel.[6][15][16]
Provinsies
wysig- Hoofartikel: Wapens van provinsies van Suid-Afrika.
Gebruik van wapens
wysigAangesien die Romeins-Hollandse reg almal toelaat om wapens te voer, solank hulle nie ander se regte oorskry nie, het sosiale status of diens aan die land geen betrekking daarop nie. Wapens word dus deur 'n wye verskeidenheid mense en instansies ingevoer, insluitend:
- individuele persone
- nasionale en provinsiale regerings
- plaaslike owerhede, b.v. munisipaliteite, Metropolitaanse munisipaliteite, stadsrade en distriksmunisipaliteite.
- staatsdepartemente en -agentskappe (maar nie meer nie, want die huidige beleid is om slegs die landswapen te gebruik)[17]
- weermageenhede (leër, lugmag, vloot, geneeskundige diens)[18]
- korporasies
- hospitale
- kerke (veral die Anglikaanse en Rooms-Katolieke)
- beroepsverenigings
- skole, kolleges, technikons, en universiteite
- sosiale en sportklubs.
Regulering
wysigDaar is min regulering van heraldise praktyk in Suid-Afrika. 'n Wapen wat by die Buro geregistreer is word beskerm deurdat die eienaar regsstappe kragtens die Heraldiekwet kan neem teen enigiemand wat sy wapen misbruik. In die geval van die wapens van die nasionale en provinsiale regerings, weermageenhede, en plaaslike owerhede, kan oortreders vervolg en beboet word.[12] Minagting van die landswapen is met 'n boete of tronkstraf strafbaar.[19]
Registrasie van wapens is heeltemaal vrywillig.[13]
Kenmerkende eienskappe
wysigSuid-Afrikaanse heraldiek het verskeie kenmerkende eienskappe:[6][16]
- die gebruik van inheemse diere, voëls, vissoorte, bome en blomme as wapenfigure
- die gebruik van tradisionele Swart wapens, hutte en hooftooisels as wapenfigure
- die toenemende gebruik van tradisionele Swart skilde, veral in munisipale wapens
- die gebruik van kleure soos bruin, oker en oranje wat in Europese heraldiek ongewoon is
- die gebruik van 'n ossevel ontwerp
- 'n standaard formaat vir die wapens van familiebonde
- standaard formate vir die wapens van verskeie soorte militêre eenhede
- die gebruik van drieblare en geklawerde lyne in die wapens van opvoedkundige inrigtings om die rol van die student, die ouers en die onderwysers in die onderwys te simboliseer
- die Buro vir Heraldiek se kenmerkende kunsstyl
- die kreatiewe gebruik van verdelingslyne om spesiale effekte te skep
- die ontwikkeling van nuwe lyne, b.v. die 'gegewelde" lyn gebaseer op Kaaps-Hollandse gewels, en 'n lyn wat Tafelberg suggereer
- die ontwikkeling van Afrikaanse heraldiese terminologie.
Sien ook
wysigBronnelys
wysig- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Pama, C.L. (1965). Lions and Virgins
- ↑ 2,0 2,1 Pama, C. (1959). Wapens van die Ou Afrikaanse Families
- ↑ 3,0 3,1 Pama, C. e.a. (1975). Families, Familiename en Familiewapens
- ↑ 4,0 4,1 Pama, C. (1983). Die Groot Afrikaanse Familienaamboek
- ↑ Welz, S. (1976) Cape Silver and Silversmiths
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 Brownell, F.G. (1984). 'Heraldry in South Africa' in Optima
- ↑ Friar, S. (1987) A New Dictionary of Heraldry
- ↑ Brownell, F.G. (1993). Nasionale en Provinsiale Simbole
- ↑ Jaarverslag van die Departement van Onderwys, Kuns en Wetenskap (1961–1962)
- ↑ Calitz, G. (1995) 'A Short Chronicle of Military Heraldry in South Africa' in SAMHIC Newsletter
- ↑ Brownell, F.G. (2002). Heraldry in the Church of the Province of Southern Africa
- ↑ 12,0 12,1 12,2 Heraldiekwet (Nr 18 van 1962)
- ↑ 13,0 13,1 Buro vir Heraldiek. (c2002). General Information and Instructions to Applicants
- ↑ Heraldiek Wysigingswet (Nr 54 vsn 1969)
- ↑ Brownell, F.G. (1986) 'Finnish Influence on South African Heraldry' in Arma
- ↑ 16,0 16,1 Nasionale Argief van Suid-Afrika se webwerf[dooie skakel]
- ↑ SA Government Communication & Information Services (2004). Coat of Arms Corporate Identity Guidelines
- ↑ Buro vir Heraldiek (2000). Alphabetical Index to SANDF Heraldic Representations Registered with the Bureau of Heraldry
- ↑ Heraldiek Wysigingswet (Nr 22 van 1982)
Eksterne skakels
wysig- Basson, Jenny: Die Suid-Afrikaanse argiefwese vier eeufees. In: Lantern. Tydskrif vir Kennis en Kultuur. Jaargang 26, nr. 2, Desember 1976
- Pillman, Naka: Lewende Heraldiek. In: Lantern. Tydskrif vir Kennis en Kultuur. Jaargang 33, nr. 1, Januarie 1984
- Armoria webwerf
- Nasionale Argief van Suid-Afrika se webwerf
- South African Heraldry Website Geargiveer 31 Maart 2013 op Wayback Machine