Suid-Afrikaanse munisipale heraldiek

Die term munisipale heraldiek behels die wapens van plaaslike owerhede soos stadsrade, dorpsbesture, graafskapsrade, afdelingsrade ens. In Wes-Europa floreer hierdie tradisie sedert die Middeleeue. In Suid-Afrika word munisipale wapens slegs sedert 1804 gebruik, maar dit het 'n sterk tradisie geword en daar bestaan nou honderde, wapens van hierdie aard in die land.

Pietermaritzburg (1861)

Port Elizabeth (1878)

Bloemfontein (1882)

Durban (1892)

Kaapstad (1899)

Pretoria (1907)

KwaNonzame (1990)

Johannesburg (1997)

Oorsig

Die gebruik van heraldiese wapens deur plaaslike owerhede het in 1804 begin, toe die destydse Bataafse administrasie aan die Kaap die Goeie Hoop die Kaapstadse 'Raad der Gemeente' toestemming verleen het om die wapen van Jan van Riebeeck te voer. Toestemming is ook aan die drostdye verleen om die wapens van die goewerneurs na wie hulle vernoem is te gebruik, maar die Britse owerhede het in 1814 besluit dat hulle eerder die Britse ampswapen moet gebruik.

Plaaslike owerhede is in die tweede helfde van die 19de eeu ook in Natal, die Oranje-Vrystaat, en die Suid-Afrikaanse Republiek op die been gebring, en sommige het hulle eie wapens aangeneem. Onder hulle was Pietermaritzburg (1861), Bloemfontein (1882), Kimberley, Durban (1892), en Oos-Londen (1892).

In die Britse kolonies kon munisipaliteite ook wapenverlenings van die Engelse of Skotse heraldiese owerhede verkry as hulle wou. Kaapstad (1899), Johannesburg (1907), en Pretoria (1907) was die eerste drie wat so gemaak het.

Na die Tweede Wêreldoorlog het die provinsiale owerhede aandag aan munisipale heraldiek begin bestee. Die Kaapse Provinsiale Administrasie het sy munisipaliteite aangeraai om seker te maak dat hulle wapens heraldies korrek is en, indien nodig, hulle te laat herontwerp. Vanaf 1949 kon plaaslike owerhede in Natal hulle wapens in die provinsie se Offisiële Koerant publiseer om hulle teen misbruik te beskerm. Hierdie stelsel is tussen 1951 en 1953 na die ander drie provinsies uitgebrei.

As gevolg hiervan is verskeie nuwe wapens ontwerp deur o.a. Ivan Mitford-Barberton en Schalk Pienaar. Na die stigting van die Heraldiese Genootskap van Suid-Afrika in 1953, het die genootskap ook verskeie wapens ontwerp. Sommige owerhede soos Grahamstad (1950), Paarl (1951), Stellenbosch (1952), Vereeniging (1955), Oudtshoorn (1960), en Louis Trichardt (1960), het wapenverlenings van die College of Arms in Engeland verkry.

Sedert 1963 word munisipale wapens by die Buro vir Heraldiek geregistreer om hulle landwyd te beskerm. Vanaf 1963 tot 1969 kon die munisipaliteite die wapens eers deur die provinsiale administrateur laat toeken voordat hulle geregistreer is.

Sedert 1963 het die Buro honderde wapens ontwerp en geregistreer. Baie het as gevolg van die herorganisasie van plaaslike regering tussen 1996 en 2000 verval, maar sedert 2002 het die Buro wapens vir dosyne van die nuwe plaaslike en distriksmunisipaliteite ontwerp. Sommige owerhede, bv die Nelson Mandelabaai Metropolitaanse Munisipaliteit, Buffalo City, en Ekurhuleni, het verkies om skynheraldiese 'wapens' eerder as heraldies korrek wapens te gebruik.

Wapens

Ontwerp

Gewoonlik bestaan 'n munisipale wapen uit 'n skild, 'n helm met dekklede en wrong, 'n helmteken, en 'n wapenspreuk. Volgens die Buro vir Heraldiek se beleid word skildhouers tot stede, afdelingsrade, en distriksmunisipaliteite (voorheen streeksdiensterade) beperk.

As 'n dorp na 'n persoon vernoem is, word die wapen soms op daardie persoon se familiewapen gebaseer.

Munisipaliteite in landelike gebiede toon dikwels bulle, skape, vrugte, mielies, koringgerwe, en ander toepaslike simbole op hulle wapens.

Mynstede en -dorpe se wapens toon gewoonlik simbole van die mynwese, soos mynskagte, pikstele en grawe, tandratte, of goue pennings.

Muurkrone maak dikwels deel van die helmteken uit, en in sommige wapens neem hulle die helmteken se plek in. Die Buro het verskeie patrone muurkroon ontwerp om verskeie tipes plaaslike owerheid aan te dui, bv die metaal kroon met drie uitkomende torings wat vir streekdiensterade se wapens ontwerp is.

Gebruik

Die wapen behoort aan die plaaslike owerheid as sulks. Dit word tipies op geboue, voertuie, dokumente, uniforms, en webwerwe vertoon.

'n Geregistreerde wapen word kragtens die Heraldiekwet teen misbruik beskerm. Iemand wat 'n geregistreerde munisipale wapen misbruik kan vervolg en by skuldigvinding beboet word. Die munisipaliteit kan ook 'n interdik kry om die ongemagtigde gebruik stop te sit.

Sien ook

• Buro vir Heraldiek
• Suid-Afrikaanse heraldiek
• Wapens van Stede van Suid-Afrika

Eksterne skakels

• Data of the Bureau of Heraldry on registered heraldic representations^{[dooie skakel]}
• South African Heraldry Website Geargiveer 31 Maart 2013 op Wayback Machine

Verwysings

• Brownell, F.G. (1984). 'Finnish Influence on SA Heraldic Design' in Arma (1984).
• Brownell, F.G. (1996). The Evolution of a Distinct SA Heraldic Idiom.
• Buro vir Heraldiek. Die Suid-Afrikaanse Wapenboek (9 dele).
• Dawes, M. (1951) 'Ons Dorpe en Stede Spog met Vals Wapens' in Huisgenoot (26 Okt 1951).
• Friedmann, S. (1973); Coats of Arms of the Municipalities of the Transvaal.
• Mitford-Barberton, I.G. (1956) 'Heraldry and the Municipality' in SA Municipal Magazine (Julie 1956)
• Smith, C. de J. (1997). SA Munisipale Wapens - 'n Kultuurhistoriese Studie.