Tikal
Tikal ([tiˈkäl], Tik’al in moderne Maya-ortografie) is een van die grootste argeologiese vindplekke en stedelike gebiede van die Voor-Colombiaanse Maya-beskawing met merkwaardige ziggoerate. Dit is in die argeologiese streek van die Petén-bekken in die noorde van die huidige Guatemala geleë. Tikal lê in die department El Petén, maak deel uit van Guatemala se Nasionale Park Tikal en is in 1979 deur UNESCO as wêrelderfenisgebied gelys. Die historiese naam van die stad was vermoedelik Mutal, maar die presiese vertaling is onduidelik, moontlik kan dit met "blom" vertaal word.[2]
| Nasionale Park van Tikal* | |
|---|---|
| Unesco-wêrelderfenisterrein | |
| |
| Tikal se Tempel I | |
  Tikal |
|
| Koördinate: 17°13′20″N 89°37′25″W / 17.22222°N 89.62361°W | |
| Lande |  Guatemala
|
| Tipe | Verskeie |
| Kriteria | i, iii, iv, ix, x |
| Verwysings | 64 |
| Streek† | Noord-Amerika |
| Inskripsiegeskiedenis | |
| Inskripsie | 1979 (3de Sessie) |
| * Naam soos dit in die Wêrelderfenislys verskyn. † Streek soos deur Unesco geklassifiseer. | |
.png)
Tikal was die hoofstad van 'n verower-staat, wat die nabygeleë kleinstate verower het en een van die mees magtigste koninkryke van die antieke Maya geword het. Daarmee het Tikal in 'n intensiewe wedywering met Calakmul begin, wat met die latere verowering van Calakmul geëindig het. Hoewel monumentale argitektuur op die terrein so ver as die 4de eeu v.C. terug dateer, het Tikal sy hoogtepunt tydens die Klassieke periode bereik, wat ca. tussen 200 en 900 n.C. geduur het. Gedurende hierdie tyd, het die stad baie van die Maya-streek polities, ekonomies en in militêre oorheers, terwyl dit kontakte gehad het met gebiede in Meso-Amerika soos die groot metropool van Teotihuacan in die verre vallei van Meksiko. Daar is bewyse dat Tikal in die 4de eeu n.C. deur Teotihuacan verower is. Na die einde van die Laat-Klassieke tydperk is geen nuwe groot monumente in Tikal gebou nie en daar is bewyse dat die paleise van die elite verbrand is. Saam met 'n geleidelike afname van die bevolking het dit uitgeloop tot die plek se oorgawe aan die einde van die 10de eeu.
Tikal is een van die mees ondersoekte Maya-stede, met 'n lang dinastiese leierlys, die ontdekking van die grafte van baie van die leiers op die lys en die ondersoek van hul monumente, tempels en paleise.
Leiers
wysigDie dinastiese linie van Tikal, gestig in die vroeë 1ste eeu n.C., het oor 800 jare gestrek en 33 leiers ingesluit.[3]
| Naam (of bynaam)[4][5] | Regeer | Dinastiese opvolging no. |
Alternatiewe name | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Yax Ehb' Xook | c. 90 | 1 | Yax Moch Xok, Yax Chakte'l Xok, Eerste Steierplanke-haai[6] | ||
| Gefolieerde Jaguar | c. 292 | ? | – | ||
| Dier-hooftooisel | ? | 10? | Kinich Ehb'? | ||
| Siyaj Chan K'awiil I | c. 307 | 11 | – | ||
| Dame Une' B'alam | c. 317 | 12? | – | ||
| K'inich Muwaan Jol I | ? –359 | 13 | Mahk'ina Voëlskedel, Veerskedel | ||
| Chak Tok Ich'aak I | 360–378 | 14 | Jaguar-poot, Groot poot, Groot Jaguar-poot | ||
| Yax Nuun Ayiin I | 379 –404? | 15 | Krul snoet, Krul neus | ||
| Siyaj Chan K'awiil II | 411–456 | 16 | Stormagtige hemel, Mannetjie gesplete hemel | ||
| Kan Chitam | 458–c. 486 | 17 | Kan Boar, K'an Ak | ||
| Chak Tok Ich'aak II | c. 486–508 | 18 | Jaguar Poot II, Jaguar Poot-skedel | ||
| Dame van Tikal | Kaloomte' B'alam | c. 511–527+ | 19 | Krul kop | |
| Voël-klou | ? | 20? | Dier-skedel I | ||
| Wak Chan K'awiil | 537?–562 | 21 | Dubbele voël | ||
| Dier-skedel | c. 593–628 | 22 | – | ||
| K'inich Muwaan Jol II | c. 628–650 | 23 or 24 | – | ||
| Nuun Ujol Chaak | c. 650–679 | 25 | Skild-skedel, Nun Bak Chak | ||
| Jasaw Chan K'awiil I | 682–734 | 26 | Leier A, Ah Cacao | ||
| Yik'in Chan K'awiil | 734–c. 766 | 27 | Leier B, Yaxkin Caan Chac, Son-hemel-reën | ||
| Leier 28 | c. 766–768 | 28 | – | ||
| Yax Nuun Ayiin II | 768–c. 794 | 29 | – | ||
| Nuun Ujol K'inich | c. 800? | 30? | – | ||
| Donker son | –810+ | 31? | – | ||
| Jewel K'awiil | –849+ | ? | – | ||
| Jasaw Chan K'awiil II | –869+ | ? | – | ||
Verwysings
wysig- ↑ (en) Miller, Mary Ellen (1999). Maya Art and Architecture. London and New York: Thames & Hudson. p. 97. ISBN 0-500-20327-X. OCLC 41659173.
- ↑ (en) Peter D. Harrison: The Lords of Tikal. Rulers of an Ancient Maya City. Thames & Hudson, Londen 2000, ISBN 0-500-28129-7, bl. 30.
- ↑ (en) Martin, Simon; Nikolai Grube (2000). Chronicle of the Maya Kings and Queens: Deciphering the Dynasties of the Ancient Maya. London and New York: Thames & Hudson. p. 25. ISBN 0-500-05103-8. OCLC 47358325.
- ↑ (en) Sharer, Robert J.; Loa P. Traxler (2006). The Ancient Maya (6de uitg.). Stanford, CA: Stanford University Press. pp. 310–2. ISBN 0-8047-4817-9. OCLC 57577446.
- ↑ (en) Martin, Simon; Nikolai Grube (2000). Chronicle of the Maya Kings and Queens: Deciphering the Dynasties of the Ancient Maya. London and New York: Thames & Hudson. pp. 26–52. ISBN 0-500-05103-8. OCLC 47358325.
- ↑ (en) Drew, David (1999). The Lost Chronicles of the Mayan Kings. Los Angeles: University of California Press. p. 187.
Eksterne skakels
wysig
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Tikal.
