Tsjagatai-khanaat

Die Tsjagatai-khanaat (Mongools: Цагадайн Хаант Улс, Tsagadain Chaant Oels) was ’n Mongoolse wegbreek-khanaat wat deur Tsjagatai Khan en sy afstammelinge en opvolgers regeer is. Tsjagatai was die tweede oudste seun van Djengis Khan.

Цагадайн Хаант Улс
Tsagadain Khaant Uls
Tsjagatai-khanaat

←

1225 – 1340's

→

Vlag

Die Tsjagatai-khanaat (in groen) omstreeks 1300.

Hoofstad

Almaliq, Qarshi

Taal/Tale

Middel-Mongools

Godsdiens

Sjamanisme, Islam, Boeddhisme, Christendom

Regering

Monargie

Khan

- 1225–1242

Tsjagatai Khan

Wetgewer

Kurultai

Historiese tydperk

Middeleeue

- Stigting

1225

Oppervlakte

- 1310

1 000 000 km²
386 102 sq mi

- 1350

3 500 000 km²
1 351 358 sq mi

Geldeenheid

Munte (dirhams, Kebek, en pūl-munte)

Geskiedenis

Oorhoofse geskiedenis

Die khanaat was aanvanklik deel van die Mongoolse Ryk, maar het later onafhanklik geword toe die Yuan-dinastie in die laat 14de eeu omvergewerp is. Die Tsjagatai-khans self het die opperheerskappy van die Mongoolse khagans tussen 1206 en 1270 en weer tussen 1304 en 1368 erken.^[1]

Toe dit in die laat 13de eeu op sy grootste was, het die khanaat van suid van die Aralsee tot aan die Altaigebergte op die grens van die hedendaagse Mongolië en China gestrek.^[2]

Dit het in die een of ander vorm bestaan van die 1220's tot in die laat 17de eeu, hoewel die westelike helfte in die 1360's aan Timoer (Tamerlane) afgestaan is. Die oorblywende oostelike deel onder die Tsjagatai-khans was daarna óf in ’n oorlog met Timoer se opvolgers gewikkel óf hul bondgenote. Dit is eindelik deur naburige volke oorgeneem.

Vroeë geskiedenis

Ná die dood van Djengis Khan in 1227 is die land wat hy verower het, verdeel tussen sy drie oorlewende seuns: Tsjagatai, Ögedei en Toloei. Die erfgename Batu, Orda en Siban van sy oorlede seun Djotsji het Rusland en Siberië gedeel. Tsjagatai kry groot dele van Sentraal-Asië, Ögedei word khagans en kry dele van China en Toloei was 'n geruime tyd regent en het beheer oor Mongolië gehad. Die Tsjagatai-khanaat was dus in die middel van die Mongoolse Ryk. Tsjagatai het die Tsjagatai-khanaat van 1226 tot 1242 geregeer, die jaar wat hy sowel as Ögedei gesterf het.

Baie van die daaropvolgende geskiedenis van die Tsjagatai-khanaat is verbind met die geskiedenis van die erfenis van die mag van die khagan in Mongolië. Tradisioneel het die stamgroepe gegroepeer in groepe van twee: die stam van Djotsji met die stam van Toloei en die stam van Tsjagatai met dié van Ögedei. Dit het te make met die verskillende redes om mekaar te ondersteun by die keuse van die eerste khagan, waaronder Tsjagatai Djotsji nooit sou kies nie, terwyl hy wel ten gunste van Ögedei was.

Die opvolger van Tsjagatai was Qara Hülëgü, wie nie verwar moet word met sy oom Hulegu nie. Hy is genomineer deur Ögedei om hom op te volg en word deur diens die finale opvolger en sy seun Güyük van mag verwyder en deur Jaü Möngke vervang, wie nie met sy oom Möngke verwar word nie. Na die dood van Güyük het 'n tyd van onrus uitgebreek, wat deur die vyande van Güyük gebruik is om mag te bekom. Möngke het Khagan geword en het Qara Hülëgü aangestel as khan van die Tsjagatai-khanaat.

Qara Hülëgü is opgevolg deur sy seun Mubarak Shah. Hy was in beheer van 1252 tot 1260, met sy moeder Orghina wat regent was. Qara Hülëgü is egter deur die khagan-troonaanspraakmaker Ariq Boke afgesit, wat sy vaassal Alghu benoem het. Die Tsjagatai-khanaat het betrokke geraak by 'n burgeroorlog en uiteindelik het baie van die gebied onder die beheer van Alghu gekom. Alghu, wat ook 'n afstammeling van Tsjagatai was, het by Koeblai Khan aangesluit en teen Ariq Boke gedraai en oorlog teen hom verklaar. Hy het ook 'n oorlog teen Kaidu, 'n ander khagan-aanspraakmaker van die troon, verklaar. Hy het hom as 'n vyand van Koeblai opgestel. Om hierdie stryd te wen, het hy die hulp van Berke Khan van die Blou Horde, ingeroep, wat hom van 'n leër en geld voorsien het. Alghu het die stryd gewen, maar het gesterf voordat hy in 1266 uiteindelik iets kon bereik.

Orghina het haar seun Mubarak Shah weer in 1266 gekroon, maar hy word deur Koeblai afgesit omdat hy 'n vyand van Alghu was. Daarbenewens ondersteun Koeblai die eise van Baraq, wat 'n staatsgreep gepleeg het ná die afsetting van Mubarak Shah. Baraq het gou 'n reputasie as leier met 'n bestendige hand gevestig en die gesante van Koeblai uit sy gebied verban. Daarna het hy 'n leër van Koeblai verslaan en sommige gebiede in sy ryk vernietig. Hy het egter vrede met Koeblai gemaak omdat hy hulle kwytskelding gegee het vir sy optrede, en daarom het hy 'n behoefte gehad aan Baraq om Kaidu te verslaan. Om dié rede moes Baraq, met 'n baie goed toegeruste weermag, Koeblai help om Kaidu te klop. Die leër van Baraq is verslaan en Kaidu se koninkryk op die vlug tuis geplunder, sodat Kaidu nog steeds vrede moes maak met Baraq. Bronne verskil oor die datum van hierdie, maar dit word vermoed dat dit tussen 1267 en 1269 was.

Hierdie vrede bly egter gespanne en Baraq het die verdrag herhaaldelik oortree om die grondgebied te herwin wat verlore geraak het. Saam met Kaidu het hy besluit om die Ilkhanaat in 1270 binne te val. Dit het goed gegaan totdat die militêre magte van Baraq teen hom gedraai het en teruggekeer het na Kaidu. Kaidu het vrede gemaak met die Ilkhan en Baraq is in die struwelinge wat gevolg het, vewond. Hy het later gesterf, waarskynlik van vergiftiging, moontlik van sy wonde. Kaidu het homself as 'n Khan van die Tsjagatai-khanaat gekroon, en die volgende dertig jaar het hy sy strooimanne op die troon gesit. Baraq se opvolgers het egter steeds teen Kaidu en sy opvolgers geveg.

Latere geskiedenis

Die eerste Kaidu-strooiman was Negübei. Hy het egter gou gerebelleer, moontlik in 'n alliansie met die kinders van Baraq en Alghu. Hy het slegs van 1271 tot 1272 geregeer omdat hy deur die nuwe leier, Buqa Temür, vermoor is. Hy het sowat tien jaar lank geregeer, maar was nie bestand teen die seuns van Alghu en Baraq en die Ilkhans wat die mag oor die Tsjagatai-khanaat wou oorneem nie. Buqa Temür is vervang deur sy meester Kaidu, wie hom te swak gevind het. Hy het Duwa as nuwe leier aangestel. Hy het met Kaidu geveg teen die Yuan-dinastie en die Ilkhans. Hy het daarin geslaag om homself tot die dood van Kaidu in 1301 te handhaaf, waarna hy tweedrag in Kaidu se familie gesaai het deur 'n ander opvolger van Kaidu te ondersteun as wat hy self aangestel het. Duwa ondersteun Kaidu se oudste seun, Chapar, in plaas van sy jongste seun, Orus. Hy het Chapar as teen-khagan gekroon, die teenpool van die opvolgers van Koeblai. Duwa het egter gou vrede met Chengzong gemaak en met hom die koninkryk van Chapar verower.

In die 1340's het die Kanaat in chaos verval en opgehou om te bestaan as 'n aparte politieke entiteit van sy eie. Die nuwe politieke entiteite is die sogenaamde Wes-Kanaat van Tsjagatai en 'n Kanaat oos daarvan, bekend in die geskiedenis as Moghulistan.

Verwysings

↑ Dai Matsui – A Mongolian Decree from the Chaghataid Khanate Discovered at Dunhuang. Aspects of Research into Central Asian Buddhism, 2008, bl. 159-178
↑ See Barnes, Parekh and Hudson, bl. 87; Barraclough, bl. 127; Historical Maps on File, bl. 2.27

Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Tsjagatai-khanaat.
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia

[1] Dai Matsui – A Mongolian Decree from the Chaghataid Khanate Discovered at Dunhuang. Aspects of Research into Central Asian Buddhism, 2008, bl. 159-178

[2] See Barnes, Parekh and Hudson, bl. 87; Barraclough, bl. 127; Historical Maps on File, bl. 2.27

[1]

[2]