Nasionale Vrouemonument
Die Nasionale Vrouemonument in Bloemfontein is 'n monument ter herinnering aan die tragedie van ontbering wat vroue en kinders getref het tydens die Tweede Vryheidsoorlog. Ongeveer 27 000 Boere vroue en -kinders het tydens die oorlog in Britse konsentrasiekampe gesterf.
Die ontwerp van die monument is gedoen deur Frans Soff en die beeldhouwerk deur Anton van Wouw. Emily Hobhouse het die sentrale beeldegroep geskets. Hierdie beeldegroep verleen uiting aan die persoonlike belewenis van Emily Hobhouse op 15 Mei 1901, verbonde aan 'n toneel van gebroke vroue en 'n sterwende kind in Springfontein se konsentrasiekamp.
Die beeld is onthul op 16 Desember 1913, tydens 'n geleentheid waar sowat 20 000 mense vanoor die hele Suid-Afrika saamgetrek het om die verrigtinge te volg.
Ontstaan
wysig
Die gedagte om 'n monument op te rig, is uitgespreek deur M.T. Steyn, destydse president van die Vrystaatse Republiek, tydens mediese behandeling in Europa na afloop van die Tweede Vryheidsoorlog. Sy vrou, Tibbie Steyn, het hierin gedeel, veral omdat sy 'n aantal familie en vriende wat in konsentrasiekampe aangehou is, aan die dood afgestaan het. Sy had ook 'n noue verbintenis met Emily Hobhouse.
Loodskomitee
wysigTerug in Suid-Afrika het Steyn die gedagte verder gevoer. Sy loodskomitee het 'n praktiese alternatief bedink, naamlik om 'n skool of hospitaal op te rig. Steyn se standpunt was dat die hoë koste van bedryf van so 'n alternatief die monumentmotief moontlik sal stroop van die element van inspirasie wat eerstens tot die oprigting daarvan aanleiding moes gee. Verdere konsultasie met verskeie Afrikanerorganisasies lei tot die besluit om 'n monument op te rig ter herdenking aan vroue, moeders en kinders wat gedurende die oorlog gesterf het.
Befondsing
wysigNadat Steyn se loodswerk suksesvol verloop en deur sy komitee aanvaar is, het die koste met 'n teikenbedrag van £10 000 prioriteit geniet. Die komitee het die openbare belangstelling geprikkel en kollektelyste ingestel. Versoeke tot bydraes is gerig aan kerke, kulturele en vroue-organisasies. Bydraes is ontvang van alle lae van die Afrikanerbevolking en Steyn het persoonlik ontvangs van elke bydrae erken. Na verloop van 4 jaar tot 1911 is die bedrag byeengebring en kon uitvoering aan die werk begin.
Teenstand
wysigIn 1912 is oprigting van die monument langdurig voorafgegaan deur uitgesproke bedenkinge onder oorwegend Engelssprekende lede van die Bloemfontein stadsraad, naamlik dat dit negatief sou reflekteer op Groot-Brittanje en by implikasie op plaaslike inwoners van die Vrystaatse hoofstad, wat die Britse oorlogpoging teen Suid-Afrika gesteun het. Nadat heftige debat oor hierdie gevoeligheid gevoer is, is toestemming uiteindelik tog verleen en kon oprigting voortgaan.
Hierdie gebeure is gevolg deur tweespalt in Afrikanergeledere, vroeg in 1913, die jaar waarin die monument onthul sou word. Eerste minister Louis Botha het 'n sentrale rol vervul in die poging om verskeie groepering na die oorlog in versoening te bring met Brittanje. Botha het ook reeds in 1907 in destydse Transvaal teenstand uitgespreek dat die saak ter oprigting van 'n Vrouemonument tydens politieke byeenkomste bevorder is. Hy was begaan oor die skadelike uitwerking wat gedenkwaardighede verbonde aan konsentrasiekampe op versoeningspolitiek sou hê.
Hierdie verwikkelinge is merkwaardig met inagneming van die uitwerking wat dit gehad het op die oprigting, onthulling en status van die monument. Wat aanvanklik as 'n nasionale gebeurtenis bestempel is, is skielik gehul in omstredenheid op plaaslike vlak, maar met uitwerking op die nasionale front. Selfs Emily Hobhouse moes toetree met 'n pleidooi dat die strydbyl onder die 'Vrouwe-Monument' begrawe moes word.
Ligging
wysig
Die monument is sowat 3 kilometer suid van sentrale Bloemfontein opgerig. Teen die agtergrond van omliggende heuwels smelt die konstruksie goed saam met 'n landelikheid wat onderliggend is tot die tuiste en bedrywighede van die destydse boere-samelewing. Die monument het oor die plat Vrystaatse omgewing en omliggende koppies gewaak. Uit 'n liriese oogpunt sou gesê kon word dat die monument 'n veelseggende boodskap aan sy omgewing uitstuur.
Sedertdien het uitbreiding die omgewing van die monument verstedelik, maar is 'n oopte behou waarbinne die infrastruktuur van die terrein 'n landelikheid verteenwoordig. Die terrein word begrens deur Monumentweg en Curielaan.
Uitleg van die monument
wysig
'n Sirkelvormige beskutting (skermmuur) omring die monument wat aan die voet van 'n gedenknaald, wat 35 meter hoog strek, aangebring is.
Beeldegroep
wysigDie beeldegroep bestaan uit 'n vrou sonder kappie, met haar uitgeteerde sterwende kind op haar skoot. 'n Tweede vrou tuur na die verte, terwyl sy die Here aanroep om die tragedie te aanskou.
Die inspirasie vir hierdie toneel is op aangrypende wyse deur Emily Hobhouse beskryf, deur te verwys na die toneel in Springfontein waar die moeder nie na haar sterwende kind kyk nie, maar 'n smart beleef wat verder was as alle trane. 'n Tweede boodskap spreek uit hierdie vrou se oë: haar kind is dood, maar sy sal nie geheel en al uitsterwe nie, haar volk sal nie uitgeroei word nie.
Hobhouse ('n vrou van vele talente en bekwaamhede) het Van Wouw as beeldhouer nie hoog geag nie en kritiek uitgespreek op die eindproduk. Die beelde het volgens haar nie reg laat geskied aan die jammerlike toneel wat dit bedoel was om te verbeeld nie. Sy verwys na die kinderbeeld wat slaap, eerder as om dodelik siek te wees.
Betekenis
wysigDie Vrouemonument het groot aftrek geniet, maar is uiteindelik oorskadu deur die aanskoulike Voortrekkermonument wat as nasionale simbool 36 jaar later op 16 Desember 1949 te Pretoria onthul is. Die Voortrekkermonument is onthul in die jaar nadat die Nasionale Party in 1948 triomfantlik politieke beheer in Suid-Afrika verwerf het en het saamgeval met die eeufeesherdenking van die Groot Trek. Daarteenoor is die voorafgaande omstredenheid verbonde aan die oprigting en onthulling van die Vrouemonument deels rede vir die traagheid waarmee dit as nasionale monument erken word.
Gebruike by die monument
wysig
Die leerlinge van die C & N Meisieskool Oranje in Bloemfontein besoek jaarliks die monument om die nagedagtenis van president M.T. Steyn en historiese gebeure in herinnering te roep. Die besoek is per staptog vanaf die skool en strek oor 'n afstand van 10 kilometer. 'n Kranslegging by die graf van M. T .Steyn word gehou, en verskeie verrigtinge volg om die leerlinge bewus te maak van hul potensiaal om met deursettingsvermoë die tradisies van hul Afrikanervoorsate voort te sit as Christengelowiges en toekomstige leiers in die samelewing.
Grafte by die monument
wysig- Pres M.T. Steyn 1916
- Emily Hobhouse 1926
- Generaal Christiaan de Wet 1922
- Eerwaarde J.D. Kestell 1941
- Tibbie Steyn 1955
Latere verwikkeling
wysig
Die estetiese aard van die monument het met verloop van tyd verbreed. Aanvanklik is die manlike geslag uitgesluit, maar met die begrafnis van M.T. Steyn aan die voet van die suil, is 'n nuwe tydvak van herdenking ingelui en is selfs ten dele 'n oorlogsherdenking aan die monument gekoppel.
Tibbie Steyn het haar bekommernis uitgespreek oor die moontlikheid dat die gebied rondom die monument as begraafplaas vir Afrikanerhelde sou dien, omdat so 'n neiging die aanvanklike fokus op leed en sterftes van vroue en kinders sou verwater. In weerwil van haar eie wense, is Tibbie Steyn in 1955 op aandrang van dr D.F. Malan, destydse Eerste Minister tot 1954, in 'n graf langs haar man begrawe. Malan het sy aandrang gebaseer op die standpunt dat mev Steyn die laaste skakel was met die destydse Boererepublieke.
Sedert die jare 1960 is verskeie aandenkings uit die Tweede Vryheidsoorlog op die terrein van die Vrouemonument aangebring. Dit het die indruk verder gevestig dat die monument 'n oorlogsherdenkingsterrein verteenwoordig. Kulturele instansies se bronne is aangewend om die omringende terrein in te rig met standbeelde wat burgers, wat opruk na die oorlog, krygsgevangenes en bittereinders, uitbeeld.
Uit die aard van die saak is hierdie toevoegsels komplementerend tot die wesensontstaan van 'n Vrouemonument, maar inderwaarheid bevestiging van die feit dat die fokus verskuif het.
Falliese simbool
wysigTeenoor die beeldegroep met veelseggende simbole wat verwys na die lydsame vrou, sterwende kind en met spesifieke geskiedkundige ondertone, het moderne uitsprake ook onlangs in 2006 geneig om die monument tot falliese simbool te diskrediteer.
- Volgens hierdie denkwyse is die estetiese aspek verbonde aan 'n historiese tragedie wat moet dien as inspirasie tot idealisme onder die nasate van 'n verslane boerevolk, ondergeskik gestel aan manlike chauvinisme wat aan die monument toegeskryf word.
- Uiteindelik is enige denkrigting onder hierdie betrokke opskrif daaraan onderworpe dat 'n vrou in die persoon van Emily Hobhouse 'n prominente rol vervul het in die ontwerp van die monument. Hierdie feit slaan enige, veral simplistiese, stelling dat manlike oorlegpleging met beweerde ondergeskikstellende motiewe tot die ontstaan van die monument aanleiding gegee het, in die wind.
Ander instellings
wysig
Die Anglo-Boereoorlogmuseum is permanent gevestig op dieselfde perseel.
Literatuur
wysig- (en) Albert Grundlingh: The National Women's Monument. The Making and Mutation of Meaning in Afrikaner Memory of the South African War. In: Gregor Cuthbertson, Albert M. Grundlingh u. Mary-Lynn Suttie (Hrsg.): Writing a Wider War. Rethinking Gender, Race, and Identity in the South African War, 1899–1902. Ohio University Press, Athens, OH 2002, bl. 18–36.
- (en) Sabine Marschall: Serving Male Agendas. Two National Women's Monuments in South Africa. In: Women's Studies 33 (2004), bl. 1009–1033.
Bronne en eksterne skakels
wysig| Wikimedia Commons bevat media in verband met Women's Memorial, Bloemfontein. |