Rachel Isabella Steyn

Rachel Isabella (Tibbie) Steyn (Philippolis, 5 Maart 1865 – Bloemfontein, 3 Januarie 1955) aan Colin McKenzie Fraser en Isabella Gordon Fraser (née Paterson). Sy was ’n Suid-Afrikaanse vroueleier en eggenote van die laaste president van die Oranje-Vrystaat, Marthinus Theunis Steyn. Hoewel sy van Skotse herkoms was aan sowel moeders- as vaderskant, het sy haar veral vanaf die Anglo-Boereoorlog ten volle vereenselwig met wat sy self as die "Boerevolk" beskryf het en kry dan ook sodoende die eretitel "volksmoeder".

Rachel Steyn
Gebore	Rachel Isabella Fraser 5 Maart 1865 Philippolis
Sterf	3 Januarie 1955 (op 89) Bloemfontein
Eggenoot	Pres. M.T. Steyn
Kinders	Colin Fraser Steyn Cecilia Johanna Steyn Gladys Evelyn Steyn Isabella Gordon Steyn Emeline Johanna Steyn
Handtekening

Herkoms

Mev. Steyn, ’n skets van 1905 deur Jan Toorop.

Steyn was die dogter van ds. Colin McKenzie Fraser, leraar van die NG gemeente Philippolis van 1863 tot 1907, en ’n kleindogter van ds. Colin Fraser, tweede leraar van die NG gemeente Beaufort-Wes van 1824 tot 1862. Hy was een van die eerste Skotse predikante wat in die 19de eeu na Suid-Afrika gekom het om die tekort aan leraars in die NG Kerk te verlig en goewerneur lord Charles Somerset se poging aan te help om die Hollandse bevolking te verengels. Haar oom was sir John Fraser, voorsitter van die Vrystaatse Volksraad, verloorder in die Vrystaatse presidentsverkiesing van 1896 waarin M.T. Steyn verkies is, en van Uniewording in 1910 tot 1920 ’n senator vir die Suid-Afrikaanse Party. Tibbie Steyn was aan sowel moeders- as vaderskant van Skotse herkoms en het in die pastorie op Philippolis grootgeword. Haar lewe lank was sy ’n toegewyde Christen.

Opleiding en vroeë lewe

Haar skoolopleiding ontvang sy aan die indertydse Damesinstituut, vandag die Hoërskool Eunice, in Bloemfontein. In 1887 trou sy met M.T. Steyn, destyds ’n jong advokaat. Van 1896 was sy die vrou van die man wat die laaste president van die Oranje-Vrystaat sou word. Volgens M.C.E. van Schoor het sy "besondere grasie verleen aan die waardigheid van haar man se hoë amp. Lewenslank is sy besonder hooggeag deur die hele volk, wat na haar opgesien het as die laaste skakel met die heldhaftige verlede, die simbool van wat die edelste en beste is in die Afrikanervrou."

Tydens die krisisjare in die aanloop tot die Anglo-Boereoorlog was Tibbie Steyn haar man se getroue bystand. Ná die val van Bloemfontein in 1900 het sy voor die Britse troepe gevlug en ondanks swak gesondheid geweier om na Europa te ontsnap. Later is sy teruggestuur na Bloemfontein waar sy as krygsgevangene ’n voorbeeld gestel het van stille moed, geduld en deursettingsvermoë. Ná die Vrede van Vereeniging het sy haar man na Europa vergesel, waar sy hom getrou versorg het tydens sy langdurige siekte. In 1905 keer hulle terug en gaan woon op Onze Rust, hul plaas buite die Vrystaatse hoofstad.

Kinders

Hulle kinders was dr. Colin Steyn, ’n politikus, kabinetsminister en regsgeleerde; Hannah, wat getrou het met Everard Fichardt, advokaat en skrywer; Gladys Steyn, wat in 1922 die eerste vroulike advokaat in Suid-Afrika geword het; Isabella (Tibbie), wat getrou het met dr. N.J. van der Merwe, haar pa se biograaf, en ná sy dood dr. C.F. Visser, en wat ’n senator geword het wat die Vrystaat vir die Nasionale Party verteenwoordig het; en Emeline (Emmie), wat getrou het met dr. J.S. du Toit, ’n vooraanstaande oftalmoloog.

Ná die Oorlog

Die Steyn-egpaar besoek Versailles kort ná die Anglo-Boereoorlog.

Die Steyn-gesin kom kort na die Anglo-Boereoorlog op die stasie in Bad Reichenhall in Beiere aan.

Die egpaar Steyn in Dordrecht, Nederland, omstreeks 1903.

Tibbie Steyn hervat haar openbare loopbaan in 1907 as voorsitter van die pasgestigte vroueliga, die Oranje-Vrouevereniging. Op 16 Desember 1913 onthul sy die Vrouemonument in Bloemfontein namens Emily Hobhouse, wat spesiaal van Engeland af gekom het vir geleentheid, maar te siek was om verder as Beaufort-Wes te reis. Twintig duisend mense het die onthulling bygewoon, onder wie oudpres. M.T. Steyn, wie se gesondheid ook nie meer na wense was nie

Ná haar man se dood (28 November 1916) het sy haar toenemend met die strewe van die Afrikaners vereenselwig en op haar eie sagte manier groot invloed uitgeoefen. Uit dankbaarheid vir wat Emily Hobhouse tydens die Anglo-Boereoorlog vir die Boerevolk beteken het, het Steyn die leiding geneem om reëlings te tref vir haar aftrede. Sonder Hobhouse se medewete het Steyn in 1921 die bedrag van £2 300 deur middel van halfkroon-kollektelyste ingesamel. Dit is aan Hobhouse gestuur met die uitdruklike versoek dat sy ’n huisie iewers aan die kus van Cornwall, waar sy so graag wou wees, moes koop. Hobhouse se geldnood was sodanig dat sy selfs sonder die basiese moes klaarkom en dit glad nie sou kon oorweeg om ’n huis te koop nie. In ’n bedankingsbrief in Mei 1921 skryf sy haar eerste gedagte was om geen geskenk te aanvaar nie of om dan die geld aan die een of ander openbare saak te skenk. "Maar nadat ek u brief gelees en nogeens gelees het, het ek besluit om u geskenk te aanvaar in dieselfde eenvoudige en liefdevolle wyse waarop dit aan my gestuur is".

In 1923 wy Steyn haar daaraan toe om geld in te samel vir die sukkelende Duitse volk en uit dankbaarheid hiervoor ken Heidelberg in 1925 ereburgerskap aan haar toe. In 1938 het sy die fakkel aangesteek by die Van Riebeeck-standbeeld in Kaapstad aan die begin van die Simboliese Ossewatrek na Pretoria, waar die hoeksteen van die Voortrekkermonument gelê sou word.

Volgens Van Schoor is die kroon op ’n leeftyd van "waardigheid, selfloosheid, verdraagsaamheid en diens" gespan toe sy in 1948 gekies is om Suid-Afrika te verteenwoordig by die goue jubileum van koningin Wilhelmina van Nederland. Steyn is aan die voet van die Vrouemonument begrawe tydens ’n staatsbegrafnis

Boodskap aan gemeente Beaufort-Wes

Die opstal op Onze Rust, die Steyns se plaas buite Bloemfontein.

Met die viering van die NG gemeente Beaufort-Wes se 125ste bestaansjaar het Tibbie Steyn ’n spesiale boodskap vir die gemeente se gedenkboek geskryf:

As kleinkind van ds. Colin Fraser, sr., en in herinnering aan die aangename besoeke van my kinderjare in die groot familiekring daar deurgebring, verheug dit my dat ek ook ’n paar woorde vir die Feesalbum van die gemeente Beaufort-Wes kan skrywe. Wat ’n voorreg om nog steeds terug te mag dink aan die bediening van Gods Woord, wat ons Boerevolk destyds tot sulke treffende feesdae opgeroep het. Ons Boerenasie was groot in sy eenvoud, gasvryheid en godsdiens.

Van harte wens ek die gemeente Beaufort-Wes geluk met die viering van sy honderd-vyf-en-twintigste jubileum, en saam met die gemeente hef ek my oë op na die berge vanwaar ons hulp kom. Ons kan nie anders as met beklemde gemoed die tydgees gadeslaan nie. Dit dreig om Gods Woord en godsdiens uit ons volkslewe te verdring. Mag die gelowige gebede ook in hierdie dae kragtig wees, sodat "Hy weer Sy wette in ons verstand sal gee en dit op ons harte sal skrywe".

Onze Rust, 18 Julie 1944

Biografieë

Mev. Steyn in 1944.

Tibbie Steyn het nie haar eie lewensverhaal neergeskryf nie, maar met die jare het daar al heelwat boeke deels en geheel en al oor haar lewe die lig gesien. Anna de Villiers beskryf in haar Vrouegalery (Nasionale Boekhandel, 1962) die lewe en werk van ’n aantal groot vroue in Suid-Afrika, onder meer Maria van Riebeeck, lady Anne Barnard, Marie Koopmans-De Wet, Olive Schreiner, Emily Hobhouse en Rachel Isabella Steyn, wat sy ook ’n "volksmoeder" noem.

In 1983 verskyn In Liefde En Trou: Die Lewe Van President M.T. Steyn En Mevrou Tibbie Steyn Met ’n Keuse Uit Hulle Korrespondensie deur Karel Schoeman by die uitgewery Human & Rousseau. In 1997 kom ’n baie volledige biografie, Tibbie, Rachel Isabella Steyn 1865–1955. Haar lewe was haar boodskap deur Elbie Truter aan die beurt. Truter was ook verantwoordelik vir Die lewe van Rachel Isabella Steyn in die Oranje-Vrystaat, 1865–1905 en Rachel Isabella Steyn, 1905–1955.

Bronne

• Olivier, ds. P.L., Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers, 1952.
• Dreyer, eerw. A. 1924. Eeuwfeest-Album van de Nederduits Gereformeerde-Kerk in Zuid-Afrika 1824–1924. Kaapstad: Publikatie-kommissie van de Z.A. Bijbelvereniging.
• Van Schoor, M.C.E. 1974. STEYN, Rachel Isabella. Potgieter, D.J. (hoofred.) 1974. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasou Limited.

Eksterne skakels

• Mev. Steyn vier haar 74ste verjaardag in Seepunt, Kaapstad.
• Sy onthul die Vrouemonument namens Emily Hobhouse.
• Haar biografie deur Elbie Truter te koop op bidorbuy.co.za.
• Haar biografie deur Nellie Kruger.
• Foto van ’n borsbeeld van haar geskep in 2001.
• Besonderhede oor die Steyn-versameling van kosbare dokumente en briewe.
• Besonderhede oor die toneelstuk Dear Mrs Steyn.