Colin Fraser

Ds. Colin Alexander Fraser (Killernan, Rosshire, Skotland, 28 November 1796 - Beaufort-Wes, 25 September, 1870) was een van die Skotse predikante wat goewerneur lord Charles Somerset na Suid-Afrika laat kom het om die tekort aan predikante in die Nederduitse Gereformeerde Kerk te verlig, maar veral om die lidmate te verengels.

Ds. Colin Fraser.

Ds. Colin Fraser en sy tweede vrou, 'n nooi Sieberhagen.

Hy was die seun van Alexander Fraser en Lilian McDonald en het die lewenslig op Killernan in die graafskap Ross in Skotland aanskou. Nadat hy die M.A.-graad aan die King's College in Aberdeen behaal het, het hy sy studie in die godgeleerdheid aan dieselfde universiteit sowel as Marischal College voortgesit en voltooi. In Junie 1824 is hy deur die Presbytery of Chanonny geëksamineer en bevorder tot kandidaat in die heilige diens. Kort tevore het goewerneur lord Charles Somerset juis vir dr. George Thom, predikant van Caledon, na Skotland gestuur om predikante en sendelinge vir die Kerk te verkry. Een van die jong manne wat op sy aandrang hom bereid verklaar het om na Suid-Afrika te kom, was Colin Fraser. Nadat hy 'n paar maande Utrecht vertoef het om kennis van die Hollandse taal op te doen, het hy skeepgegaan te Inverness en het op 18 Desember 1824 voet aan wal gesit in Tafelbaai. Op aandrang van die destydse Britse Sekretaris van Kolonies, graaf Bathurst, het goewerneur Somerset hom dadelik aangestel as predikant van die toe reeds twaalf maande lange vakante NG gemeente Beaufort-Wes, waar hy dan ook op 19 Januarie 1825 deur ds. Andrew Murray van die NG gemeente Graaff-Reinet bevestig is. Dit was sowat twee jaar nadat Murray in diens getree het van die gemeente wat hy sy lewe lank sou bearbei. Fraser was die tweede leraar van die NG gemeente Beaufort-Wes, die opvolger van ds. John Taylor, eweneens 'n Skot.

Op Beaufort

Ds. Fraser woon sy eerste kerkraadsvergadering in Februarie 1825 by toe daar besluit is om 'n versoek aan die goewerneur te stuur en hom te vra om 'n kerk op Beaufort te bou met bystand van 10 000 riksdaalder omdat voorlopige kerk omtrent 80 mense kan bevat en met Nagmaal baie mense verhinder word om in te kom en buite die kerk moet bly. Die goewerneur kon dit nie toestaan nie aangesien die fondse van die Weeskamer ontoereikend was. Die kerkraad verkry toe toestemming van landdros Andries Stockenström van Graaff-Reinet om 'n kollekte vir die bou van 'n kerk te hou. Teen Desember van daardie jaar het die rondgaande kollektebrief, wat aan elkeen van die veldkornette gestuur is, reeds 3 227 riksdaalders opgelewer. Tesame met 'n bedrag in die kerkkas was daar nou 7 522 riksdaalders (sowat £578 12s.) beskikbaar en die goewerneur het dadelik toestemming verleen dat hulle maar kon begin bou. Eers het die kerkraad geskat dat die som genoegsaam sou wees, maar later het fyner berekening laat blyk die gekollekteerde bedrag was te min om 'n kerk van voldoende grootte te bou.

Nadat die gemeentes Kaapstad en Tulbagh se kerkraad nie bereid was om Beaufort met 'n lening van tussen vyf en agt duisend riksdaalders te help nie, is in Maart 1826 besluit om 'n tweede kollektetoer deur die gemeente te onderneem "voor vee als gereed geld". Op 'n gemeentevergadering enkele maande later het verskeie manslidmate hul naam op 'n intekenlys gesit ten behoewe van die kerkboufonds. Ds. Fraser het bereken die kerk sou sowat 13 150 riksdaalders (sowat £1011 10s.) kos. Hoewel die boufonds toe nog nie dié bedrag bereik het nie, het die kerkraad in Julie 1826 besluit om solank tenders te vra vir die lewering van klippe en gebakte stene. Die grondplan van die argitek C. Stritch is aanvaar en die diens van baasmesselaar Sandelands is bekom teen sowat £10 per maand met gratis huisvesting. Gerhardus du Toit moes namens die kerkraad toesig hou.

Beaufort-Wes se eerste NG kerkgebou, ingewy in 1831, in gebruik tot 1892, toe deels afgebreek.

Eerste kerk vir Beaufort

Op 16 Oktober 1826 is die hoeksteen plegtig gelê deur sir Andries Stockenström, landdros van Graaff-Reinet. Tydens sy toespraak, soos berig in Het Nederduitsch Zuid-Afrikaansch Tydschrift van September tot Oktober 1826, het die landdros die menigte se aandag gevestig op die sigbare verandering wat in die inwoners se sedes ingetree het danksy die invloed van die godsdiens. Ds. Andrew Murray sr., wat die geleentheid kon bywoon omdat hy juis onderweg na Kaapstad was, het 'n preek gelewer en ná die sing van Psalm 132:3.

'n Geskikte timmerman kon nie gevind word nie en daarom moes die kerkraad afsien van die plan om die deure en vensters in 'n Gotiese styl te vervaardig. Dit is toe maar op die "gewoone wyze" uitgevoer deur timmerman W. Strümpher. Die gebou is van drie vlerke voorsien. Kort voor lank was die kontantgeld op en teen Desember 1827 was die kerkraad verplig om die bouery te staak en die goewerneur weer om geldelike steun te vra. Sy Eksellensie weier eers, maar in Oktober die volgende jaar staan hy 'n lening toe van 2 000 riksdaalders om die kerk te voltooi. Eers in 1830 kon die bouery afgehandel word. Geen rekord bestaan van die inwyding nie. Met die haelstorm op Goeie Vrydag 1831 is nie minder nie as 210 vensterruite van die nuwe kerk stukkend geslaan en het die kerkraad daartoe oorgegaan om die vensters deur die aanbring van hortjies te beskerm. Vyf jaar later is die nuwe preekstoel teen 'n koste van 1 000 riksdaalders in die kerk aangebring en die vensters van gordyne voorsien. Die argitek, C. Stritch, het die kerk in 1838 met 'n geskenk van drie lampe verryk.

Die kerkraad dit ernstig oorweeg om 'n toring aan te bou, maar toe dit blyk dat dit oor die 11 000 riksdaalders sou kos, en die kerkkas nie eers die rente op dié bedrag sou kon bekostig nie, is in Maart 1839 van dié idee afgesien. In 1843 het die kerk wel nuwe banke gekry en die nok van die dak, wat origens van strooi was, van sink voorsien. Die volgende jaar wou die kerkraad baie graag die gebou van 'n steen- of plankvloer voorsien, maar weereens het 'n gebrek aan fondse 'n stok in die wiel gesteek en die gemeente moes maar tevrede wees met die ou grondvloer.

Uitgestrektheid van gemeente

Voor die wyk Swartberg in 1843 as die gemeente Prins Albert afgestig is, het die gemeente 'n gebied van sowat 52 000 km² beslaan, nagenoeg 40% so groot soos die huidige provinsie Wes-Kaap. Sover wes as die latere Prieska moes ds. Fraser sy kudde opsoek. Die noordelike grens was so te sê aan die Oranjerivier, maar hoe ylbevolk die gebied destyds nog was, blyk daaruit dat hier in 1850 maar nog net 800 lidmate en 3 000 siele was. Daar was geen paaie nie, net voetpaadjies of waspore. Ds. Fraser en 'n ouderling het gewoonlik saam te perd vertrek met 'n agterryer, wat 'n perd met die hand gelei het waarop daar 'n paksaal was met hul beddegoed, klere, togas en Nagmaalsbord, asook padkos. Die gemeente is in tien wyke (veldkornetskappe) verdeel, wat dan om die beurt besoek is en waar in die mees bevolkte dele buitedienste gehou, kinders gedoop, katkisasie geleer en geëksamineer, huwelike voltrek en die afgeleë gesinne besoek is. Ds. Fraser het baie mense teëgekom wat nog nooit 'n predikant gesien het nie en vir hom die hasepad gekies het. Hy en die ouderlinge het meer as een nou ontkoming met vol riviere, wildediere en giftige slange gehad. Die hele afstand van honderde kilometer moes hulle te perd aflê. Eers later, toe daar meer rybare paaie was, is van die ossewa of perdekar of kar gebruik gemaak.

Op die dorp moes ds. Fraser elke Sondag 'n oggend- en middagdiens waarneem. Sondagaand is daar "oefeninge" vir die ongedooptes (slawe en ander kleurlinge) gehou. Die namiddagdiens in die kerk is meesal gewy aan onderwys uit die Heidelbergse Kategismus. Volgens die oudste bestaande godsdiensverslag (1838), wat van tyd tot aan die Ring gestuur is, was die bywoning van die eredienste "zeer aanmoedigend" en het dit geblyk dat die huisgodsdiens by vele aan die toeneem was. Destyds was daar reeds twee maandelikse wyksbidure, op Swartberg en in die Nuweveld, sowel as 'n weeklikse biduur op die dorp. Droogte, masels en die wegtrek van baie saam met die Groot Trek, het in 1839 'n mate van verkoeling in die gemeente laat intree. Teen die middel 1840's was daar egter vyf bidure in die gemeente, wat elkeen onder die toesig van 'n kerkraadslid gestaan het en was die bywoning van die eredienste weer bevredigend.

Die eerste Sondagskool in die NG Kerk is in 1844 in die NG gemeente Kaapstad gestig. Enkele jare daarna moes die eerste Sondagskool op Beaufort begin het, want die godsdiensverslag van 1850 maak melding van 'n toe reeds gevestigde Sondagskool vir in die kerk vir die blanke kinders en in die "Gesticht" (oudste sendingsaal) vir kleurlingkinders.

Die herlewing (1860-'61)

In 1860 kla die godsdiensverslag oor die gemeente se geestelike doodsheid en vormlikheid (veral in die bidure) en word daar uitgesien na 'n herlewing. Kort daarna kom daar 'n oplewing in die Paarl, Wellington, Montagu, Calvinia en baie ander gemeentes van die NG Kerk wat lei tot die instelling van die jaarlikse Pinksterbidure. Dié opwekking het ook deurgedring tot alle lidmate van die Beaufortse gemeente, soos blyk 'n uittreksel van die godsdiensverslag wat ds. Fraser in 1861 by die Ring ingedien het: "In die opwekking in ander gemeentes in die land het ons gemeente blykbaar gedeel ... nie alleen op ons dorp en naburige plase nie, maar in die Koup en Nuweveld en van Skilpadkop tot aan die Dwyka tref ons spore aan van die werk van die Heilige Gees ... Die bidure word op die dorp en elders waargeneem, soms elke dag van die week en gereeld vier maal weekliks en op die dag van die Here word bidure oraloor gehou (vertaal uit die Hollands)."

Ds. Fraser se aftrede

Ds. Fraser in sy later jare.

Ongelukkig moes ds. Fraser weens ouderdomswakheid in 1862 aftree en het die vakature byna twee jaar geduur totdat ds. Albert Zinn dit kon kom vul. Dit is miskien een van die vernaamste redes vir die afkoeling wat daarna weer begin het. So moes daar in die godsdiensverslag van 1865 weer gekla word oor "onverskilligheid omtrent die diens van die Here en gelykvormigheid aan die wêreld". Toe ds. Fraser se se akte van demissie op 12 Januarie 1863 in die teenwoordigheid van die volle kerkraad in die pastorie aan hom oorhandig word, het die konsulent, ds. W.A. Krige van Victoria-Wes, hom 'n aangename rus toegewens.

'n Rus van agt jaar is hom op Beaufort-Wes gegun, in watter tyd hy nog soms voor die gemeente opgetree het. Ná verskeie beroerte-aanvalle is hy op Sondag 25 September 1870 in die ouderdom van 74 jaar op die dorp oorlede. Twee dae later is hy die kerk begrawe waarin hy sowat 38 jaar lank die Woord bedien het. 'n Groot skare het die begrafnis bygewoon. Ds. W.P. de Villiers, Beaufort se vierde leraar, het die lykrede uitgespreek en eerw. Gething van die Engelse Kerk het die woord by die graf gevoer. Ná sy dood is daar 'n gedenksteen op sy graf, binne die destydse ringmuur van die kerk, geplaas: "Opgerigt as een blyk van achting en liefde jegens hunnen voormalige vriend en herder, door de leden dezer gemeente en anderen in wier midden hy gedurende 38 jaren het H. Evangelie bediend heeft."

Persoonlike lewe

Ds. Fraser was twee keer getroud. Sy eerste vrou was Anna Amalia Muller van Graaff-Reinet met hy in Februarie 1828 getroud is. Sy is betreklik jonk dood toe sy hom ontval in September 1838. Sy het sewe kinders agtergelaat. In Februarie 1840 is hy toe op Beaufort weer getroud, dié keer met Maria Elizabeth Sieberhagen, 'n dogter van die plaas Tafelberg in die Beaufortse distrik, waar haar ouers toe geboer het. Soos al die Sieberhagens is sy van Duitse afkoms, die dogter van Johan George Sieberhagen en Juliana Schryber wat in 1811 uit Hesse-Cassel in Suid-Afrika aangekom en hul eers op Swellendam gaan vestig het. Sy was 'n knap en energieke vrou en het die lewe aan nege seuns geskenk. Sy is in 1862 oorlede. 'n Tablet ter ere van haar is vandag nog in die kerk op Beaufort-Wes te sien. Haar graf en dié van haar man se eerste vrou was in die noordelike hoek van die ou kerkhof. Behalwe twee dogters uit die eerste huwelik, wat later op Beaufort onderwys gegee het, verdien veral die name van twee knap seuns uit die tweede huwelik vermelding, naamlik ds. Colin McKenzie Fraser en sir John Fraser, 'n politikus. Colin jr. was die vader van Rachel Isabella Steyn, vrou van pres. M.T. Steyn van die Vrystaat.

Fraserburg is na ds. Fraser en die ouderling Meyburgh genoem. Ander Skotse predikante se naam leef byvoorbeeld voort in Robertson (ds. William Robertson), Sutherland (ds. Henry Sutherland), Murraysburg (ds. Andrew Murray sr.), Pearston (ds. John Pears) en Alexandria (ds. Alexander Smith), McGregor (ds. Andrew McGregor) en Rossville (ds. David Ross).

Bronne

• Dreyer, eerw. A. 1924. Eeuwfeest-Album van de Nederduits Gereformeerde-Kerk in Zuid-Afrika 1824 - 1924. Kaapstad: Publikatie-kommissie van de Z.A. Bijbelvereniging.
• Hofmeyr, George (hoofred.), 2002. NG Kerk 350. Wellington: Lux Verbi.BM.
• Olivier, ds. P.L. (samesteller), 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.