Andrew McGregor

Ds. Andrew McGregor (Golspie, Skotland, 10 Mei 1829 - Kaapstad, 17 Junie 1918) was die tweede predikant van die NG gemeente Robertson, sy enigste gemeente, en 'n produktiewe skrywer van Christelike lektuur. Kort ná sy aftrede is 'n gemeente op die Wes-Kaapse dorpie Lady Grey van Robertson afgestig en kry die naam McGregor ter ere van ds. McGregor.

Andrew McGregor
Ds. McGregor
Naam	Andrew McGregor
Geboorte	10 Mei 1829 Wynberg, Kaapkolonie
Sterfte	17 Junie 1918 Tamboerskloof, Kaapstad
Kerkverband	Nederduits Gereformeerd
Gemeente(s)	Robertson
Jare aktief	1862-1902

Ds. McGregor se koms na Suid-Afrika was te danke aan die geslaagde sending van dr. William Robertson om predikante en onderwysers vir dieNG Kerk in Europa te vind. Hy moes 12 predikante soek en het gevind, benewens 'n aantal sendelinge en 'n paar onderwysers wat gewillig was om na Suid-Afrika te kom. Onder hulle was Andrew McGregor, wat 40 jaar op Robertson sou arbei.

Opleiding

Andrew McGregor is op 10 Mei 1829 op die dorp Golspie in die graafskap Sutherland in Skotland gebore. Sy ouers was vrome mense en die atmosfeer in hul huis was godsdienstig. Tot sy 15de jaar gaan hy in Golspie skool, en is toe na Edinburg gestuur waar hy 'n baie deeglike opvoeding ontvang. Hy was 'n knap student en het in meer as een vak onderskeiding behaal. Sy opleiding vir die evangeliebediening het hy aan die New College van die Vrye Kerk van Skotland ontvang, en in Augustus 1858 is hy in Blairgowrie deur die Ring van Meigle gelegitimeer. Nadat hy sy studie voltooi het, wou hy as sendeling na China gaan. Weens die feit dat sy horlosie vyf minute agter was, kon hy egter nie die brief waarin hy hom definitief vir die werk aangebied het, betyds pos nie. Hierin sien hy die hand van die Here, en hy pos dus nooit die brief nie.

Predikant in Skotland

Ds. McGregor op nagenoeg 25-jarige leeftyd.

Ná sy ordening arbei hy 'n tyd lank as hulpprediker in Blairgowrie; daarna 'n paar maande in Kingswallis in Aberdeenshire; en word dan in Oktober 1859 beroep na die Tolbooth-Kerk in Edinburg as hulpprediker van die beroemde dr. Tweedie. Hy het later self die volgende aangaande sy werk daar vertel: "Het deel van de parochie dat aan mij toevertrouwd was, bestond, wat ruimte betreft, uit slechts 600 yards, naast aan het Kasteel van de stad. Doch in die ruimte, waar de meeste huiste 8 verdiepingen hoog waren, woonden 4,000 zielen. In een van die huizen telde ik 200 menschen. Mijn werk was om behalve dageliks huisbezoek, tweemaal elke Zondag te preken en een maal gedurende de week bidstond te houden. Er waren echter 12 dames der gemeente die alle deelen van de parochie bezochten, traktaten uitdeelden en bidstonden belegden. Iedere maand kwamen de dames bijeen, en onder mijn voorzitterschap leverden ze informeel rapport van hun werk, wisselden zij gedachten en verruilden ze traktaten, die niet geheel vrij weggegeven werden, waarna Gods zegen op de werkzaamheden afgesmeekt werd ... Onder de middelen die gebruikt werden om reddingswerk te doen bestond er ook een dagschool die door ruim 400 kinderen bijgewoond werd en die ik verwacht werd dikwels te bezoeken."

Aangesien hy vroeër tydens sy studentejare gedurende sy vakansies dikwels skoolgehou het en ook vakopleiding geniet het, kon hy die onderwysers by geleentheid van die informele inspeksies waardevolle advies gee. Oor die waarde van sy arbeid in hierdie werkkring kon Dr. Tweedie die beste oordeel, en hy skryf in 'n brief aan McGregor nadat hy ingewillig het om na Suid-Afrika te gaan, onder meer: "The assiduity and zeal with which you have laboured here since October 1859, when you came among us; your readiness at all times and in every proper way to promote the great word of reclaiming the wandering and raising up the fallen, by the divinely appointed means, the truth, with the very considerable measure of success, in the Goodness of God, has accompanied your endeavours, all tend to deepen our regret. But as your mind was fully made up in terms of your letter, nothing remains for us but to acquiesce, and to pray that the blessing of the Gracious One may accompany you to your far off home, and crown your labours there with abundant success."

In sy afskeidspreek aan die einde van sy veertigjarige bediening te Robertson het hy later self vertel hoe dit gebeur het dat hy besluit het om na Suid-Afrika te kom. Op 'n Maandagoggend het een van sy gewese onderwyseresse van die skool wat hy gereeld moes besoek, hom vertel dat dr. Robertson wat tussen 30 en 40 jaar tevore gereeld bidure in dié buurt gehou het, in dr. Tweedie se kerk gepreek het. Op haar versoek nooi ds. McGregor hom toe om vir hulle te kom preek. "Ik vond dr. Robertson – maakte aan hem het doel van mijn bezoek bekend, – waarop zijn antwoord was: 'Wilt gij naar Zuid-Afrika gaan?' Meer dan een jaar later bevond ik mij in dit land — en kort daarna uit drie beroepen die ik ontvangen had, heb ik het eerste aangenomen — dat naar Robertson."

Op pad na Suid-Afrika

Om Hollands te leer vertoef hy vervolgens 'n tyd lank aan die Universiteit van Utrecht. Van dié tyd in sy lewe het een van sy medestudente aldaar, ds. A.I. Steytler, later vertel: "Ik kan het mij nog duidelik voorstellen hoe McGregor er uit zag toen hij naar Holland kwam om de Hollandse taal aan te leeren. Hij was een forsche, gebouwde man in de kracht van zijn leven, met een vriendelik aangezicht, dat altijd helder straalde. Hij maakte een zeer gunstigen indruk op ons Kaapsche studenten, en hij gevoelde zich aanstonds onder ons tehuis. Vragen omtrent de Kolonie, hare inwoners, hare Kerk, haar zending-werk, ens., vloeiden gedurig over zijne lippen. Hij wilde zoo gaarne alles weten van het land, waarheen hij gaan zou. Hij legde zich met groot enthusiasme toe op de kennis van de Hollandsche taal, waarvan hij nog geen woord kende, en waarin hij het heerlijke evangelie zou moeten verkondigen. Hij verloor geen tjd, die was hem te kostbaar om te worden verbeuzeld. Hij wilde zoo spoedig mogelijk zich bekwamen voor den werkkring waartoe hij geroepen zou worden ... Het heeft mij dikwijls verbaasd, dat hij zich zoo goed en juist in de Hollandsche taal kon uitdrukken, aangezien hij eerst op gevorderde leeftijd ... die taal is begonnen te leeren."

Ongetwyfeld was dit veral later van tyd waar, alhoewel hy, na beweer word, altyd maar 'n paar eienaardigheidjies in sy uitspraak behou het. Voordat hy na Suid-Afrika afgereis het, het hy eers sy familiebetrekkinge in Skotland gaan groet. Hy sou met die Engelse skip The Valleyfield reis. Toe al sy goedere insluitende sy boekery alreeds aan boord was, besluit hy om liewer met die Hollandse brik Reinhardt te reis, want dit sou hom die geleentheid bied om meer oefening in die praat van Nederlands te kry. Met toestemming van die kaptein van The Valleyfield laat hy sy goedere op dié skip bly.

Sy aankoms in Suid-Afrika

Op Sondag 15 Junie 1862 kom hy ná 'n vermoeiende reis van drie maande in Kaapstad aan. Toevallig het The Valleyfield laat op dieselfde dag in die nabyheid van die Groenpuntse vuurtoring op die rotse geloop en met nege uit die agttien lede van die bemanning vergaan. Toe McGregor verneem dat 'n skip gestrand het, stap hy van die huis waar hy tuis was in Groenpunt na die toneel van die skipbreuk om uit te vind watter skip dit was. Toe hy by die plek kom, val sy oog op 'n boek wat op die strand lê. Hy tel dit op en sien dat dit een van sy eie boeke was. So vind hy uit dat die gestrande vaartuig die een was waarin al sy besittings vervoer is en waarin hy aanvanklik self sou gereis het. Na 'n paar dae in Kaapstad waar hy gelegitimeer word en in die Presbiteriaanse Kerk St. Andrew preek, gaan hy na Swellendam om dr. Robertson te raadpleeg in verband met sekere sake. Daar lewer hy op 29 Junie sy eerste preek in Hollands; en op 13 Julie tree hy twee keer op Robertson op "tot algemeen genoegen", en word elf dae later as leraar van die gemeente beroep.

Predikant van Robertson

Ds. McGregor het 40 jaar lank die Woord verkondig in die vorige NG kerk op Robertson. Die hoeksteen is op 16 September 1853 gelê, dis ingewy op 29 Oktober 1856 en gesloop en deur die huidige kerkgebou vervang in 1905, drie jaar nadat ds. McGregor sy emeritaat aanvaar het. Die nuwe kerk se hoeksteen is op 11 Januarie 1905 gelê en dis ingewy op 19 Oktober dieselfde jaar.

Hy neem die beroep aan, gaan terug na Swellendam en trou daar op 3 September 1862 met dr. Robertson se oudste dogter, Elizabeth Augusta, op wie hy tydens sy vorige besoek verlief geraak het, en kom dan terug na Robertson waar hy op Donderdag, 11 September 1862 bevestig word. Dit was 'n blye dag vir die gemeente, en 'n beriggewer skryf dan ook aan De Volksvriend onder meer: "Eindelijk is de gelukkige dag aangebroken, waarop deze gemeente zich op nieuw verheugen mag in de geregelde bediening door haar eigenen leeraar. Zij, die bij ondervinding weten, wat het zegt zoo lang beroofd te zijn van de wekelijksche verkondiging des Evangelies, en dat na gewoon te zijn aan de diensten van een getrouwen en vromen herder, zijn alleen in staat ten volle de gevoelens te beseffen, die velen bezielden toen zij weder haren eigen leeraar in hun midden mogten aanschouwen."

Die jong egpaar is reeds die vorige dag omtrent ses myl buite die dorp ingewag en in 'n optog deur omtrent dertig rytuie na die huis van die vrederegter, J.W. van Zijl, geleide gedoen. Die bevestigingsrede is deur ds. Andrew Murray gelewer na aanleiding van die teks "Die u ontvangt, ontvangt mij, en die mij ontvangt, ontvangt Hem die mij gezonden heeft," en dr. Robertson het die inseëning waargeneem. In die namiddag het ds. McGregor sy intreepreek gehou na aanleiding van 2 Kor. 4:2. By die geleentheid is nege kinders gedoop, naamlik Jan Matthijs Willem le Roux (gebore 29 Julie 1862), Jan Sebastiaan Petrus Bernardus Viljoen (29 Julie), Jacobus Johannes de Wet (22 Junie), Magaretha Magdalena Susanna Wessels (7 Mei)Frederik Jacobus Viljoen (13 Julie), Jakob Francois i4uller (9 Augustus), Johanna Sophia Visser (15 Junie), Johanna Sophia Crous (25 Junie) en Anna Alizabeth de Witt (30 Mei). Toe hy veertig jaar later aftree, is Jan Sebastiaan Viljoen se dogter gedoop Elizabeth Augusta McGregor na mev. McGregor.

In sy afskeidspreek het hy die een en ander omtrent sy bediening meegedeel, waaruit ons die volgende aanhaal: "Ons doel — en hierin sluit ik mijn dierbare echtgenote in — was dag en nacht de gemeente tot zegen te zijn. Ons gemak hebben wij nooit gezocht. Wij hebben getracht te doen wat wij konden. Somtijds hebben wij getracht te doen meer dan het lichaam verduren kon!"

Eerw. Andries Dreyer, gewese Kerkargivaris, vertel in die Jubileum-Nommer van Die Kindervriend (April 1931) wat hoofsaaklik gewy was aan ds. McGregor as oprigter en jare lange redakteur van die blad, onder meer die volgende oor sy arbeid op Robertson. "Die geseënde bediening ... was versier met 'n wandel waardig die evangelie waarin liefde tot sy Heer openbaar geword het in liefde tot die siele aan sy sorg toevertrou. Hy was dan ook by uitnemendheid 'n sielsoeker, en het dan ook seker baie siele gewen. Op bekering het hy dit steeds aangestuur in sy prediking. Daarby was hy 'n onvermoeide werker. Dit was sy lus en lewe om steeds arbeidsaam te wees. Om vermoeienis het hy nie gegee nie en van moeg word nie gepraat nie. Hy het student gebly tot aan die end van sy lewe, en was altyd baie getrou in die voorbereiding van sy preke, wat hy gewoonlik (die eerste jare altans) vol uitgeskryf het, hoewel hy hom later, toe hy in Hollands meer geoefend en tuis was, slegs van 'n skets op die preek, stoel bedien het. Met kranke, en huisbesoek was hy baie getrou en sy bestellinge het hy met groot stiptheid en nougesetheid uitgevoer. Bo al was hy 'n ware bidder. In die binnekamer, by die huisgodsdiens en in die gemeentelike bidstonde het hy hom steeds doen ken as 'n voorbidder vir die belange van Gods Koninkryk. Geen wonder dan ook dat daar meer dan eens herlewinge in die gemeente was."

Ds. en mev. McGregor, afgeneem tydens die viering van hul goue bruilof in 1912.

"Ds. McGregor het nie alleen sy gemeente, maar ook die Kerk in die algemeen gedien. Veral op die gebied van onderwys en opvoeding het hy hom laat geld. Hy het baie en goeie skole in sy gemeente opgerig en was lid van die eerste Algemene Opvoedingskommissie deur die Sinode in 1870 benoem. Hy was in 1878 een van die stigters van die Normaalskool in die Kaapstad en kurator van die inrigting gedurende baie jare. Toe die Kerk in elke Ring nog inspekteurs vir sending en opvoeding gehad het, was hy die Inspekteur vir opvoeding in die Ring van Swellendam. Sy rapporte in hierdie verband bevat interessante leesstof wat ons die man laat ken as 'n pedagoog, waartoe hy dan ook besondere opleiding gehad het. As eksaminator in die proponentseksamen het hy ook aan die Kerk goeie dienste bewys. Toe hy emeritus geword het, het die Departement van Onderwys hom openlik vir sy uitnemende dienste bedank.

"Bo alles was ds. McGregor by uitnemendheid 'n kindervriend en dit wel van sy jongelingsjare af. Hiervan getuig sy belangstelling in Sondagskole, waarvan hy 'n uitstekende organiseerder was, en wel so dat Robertson die reputasie gehad het dat hy gedurende sy bediening beskik het oor een van die bes georganiseerde Sondagskole in die Kerk. Jaarliks is daar 'n Sondagskoolfees gehou, waartoe alleen die kinders wat getrou was in die bywoning van die klasse, vrye toegang gekry het. In sy werk onder die kinders en jongmense was sy geliefde eggenote sy regterhand. Sy was 'n ware moeder in Israel en het haar veral aangetrek gevoel na die kleiner kinders, wat sy altyd haar "lammertjies" genoem het.

"Reeds in die 1870's het ds. McGregor Sondagskoollesse in boekvorm uitgegee en in die begin van 1881 het hy „De Kindervriend" gestig. Hy het die verant, woordelike redakteur van die blad gebly tot aan sy dood. In sy redaksiewerk was mev. McGregor sy medewerkster. Terwyl hy altyd verantwoordelik was vir die verklaring van die Sondagskoollesse het sy steeds gesorg vir treffende geskiedenisse en leersame verhale vir die kinders ... Ds. McGregor het die pen van 'n vaardige skrywer gehad. Behalwe De Kindervriend het hy die volgende boeke uitgegee: 'Zondagschoollessen voor een Jaar', 'Zondagschoollessen over het leven van Christus', 'Het Nieuwe Catechisastieboek', 'Afrikaanse Kinderbijbel', 'De Zondag Tehuis' ('n preekbundel), 'Zionsliederen', 'Robert Russell's Verzoeking', 'Beroemde Vrouwen', en twee brosjures: 'De Plymouth Broeders' en 'De Christelijke Sabbat'. Ook het hy as gereelde medewerker van Het Gereformeerd Maandblad' en van De Kerkbode in hierdie blaaie belangrike stukke oor die geskiedenis van die NG Kerk en ander sake gelewer."

Aftrede

Op 72-jarige ouderdom het ds. McGregor, hoewel gesond en selfs nog sterk, besluit om liewer opsy te staan vir 'n jonger man. "De werkzaamheden der gemeente", het hy in sy afskeidspreek verklaar, "vermeerderden elk jaar en de opvoeding der jeugd in zoo 'n gemeente als deze is zoo gewichtig voor het toekomstig heil van Kerk en land, en het kiezen van onderwijzers en onderwijzeressen van zoo groot belang, dat dit alles onvermoeide waakzaamheid en werkzaamheid op den kant van den Leeraar eischte. Om die reden onder anderen meende ik dat het goed was dat de zaak toevertrouwd zou worden aan jongere krachten dan de mijne. Ik wenschte ook om uit te stappen voor dat de gemeente zou beginnen te lijden wegens de toeneming in jaren en de afneming van krachten van den Leeraar."

Onder blyke van groot belangstelling neem hy en sy eggenote wat soveel jare getrou tersy gestaan het, op 11 September 1902 afskeid van sy geliefde gemeente, waarvan hy gesê het: "Wij zouden kunnen zeggen: Snijd in ons hart en gij vindt de gemeente Robertson." Hy het hom nadat hy sy emeritaat aanvaar het, in Kaapstad gevestig. Maar nie om te rus nie; daarvoor was sy gees te bedrywig. So dikwels as hy daartoe versoek is en sy kragte hom dit toegelaat het, het hy gepreek en ook tydelik in die gemeentes Maitland en De Rust waargeneem. Ook was hy 'n paar jaar lank ouderling van die Nieuwe Kerk en kapelaan van die Roelandstraatse gevangenis. Nog altyd het sy vaardige pen nooit gerus nie.

Op 3 September 1912 kon ds. en mev. McGregor hul goue bruilof vier in die pastorie van die Nieuwe Kerk, waarvan sy skoonseun ds. G.J. du Plessis toe leraar was. Al hul kinders was op hierdie heuglike dag aanwesig, naamlik regter A.J. McGregor, ds. A.M. McGregor (destyds leraar van die NG gemeente Oudtshoorn, dr. John Robertson McGregor, mev. M.J. de Villiers, mev. ds. Du Plessis en mej. H. M. McGregor.

Begrafnis

Die dorpie Lady Grey, wat tot in die jaar van ds. McGregor se aftrede deel was die gemeente Robertson, is kort ná die gemeente se stigting hernoem tot McGregor. Dié foto is waarskynlik geneem tydens die kerk op McGregor se inwyding in 1905.

Ses jaar later, op Maandag 17 Junie 1918, is hy ná 'n siekbed van enige maande aan sy woning by Hillsideweg 12, Tamboerskloof, oorlede. Die volgende dag is daar 'n roudiens gehou in die NG kerk Drieankerbaai, waar sy seun ds. A.M. McGregor van 1914 tot 1939 leraar was. Onder die groot gehoor was predikante van die NG Kerk en baie ander Christelike kerke, verteenwoordigers van die Unie-regering en die provinsiale administrasie. Die diens is gelei deur prof. J.I. Marais van die Kweekskool wat tot teks gekies het Psalm 103:1 en 2 en Hebreërs 13:7. Hy het verklaar dat ds. McGregor 'n gawe van God aan die NG Kerk in Suid-Afrika was, en Suid-Afrika moes God dank vir sy lewe. "Zijn naam was Andrew: hij was een ware Andreas; hij was niet een man die zich ooit op de voorgrond drong, maar die anderen bij de hand nam en tot de Heiland leidde." Ook ds. A.I. Steytler, jare lange vriend, het die ontslapene gehuldig en onder meer daarop gewys dat, alhoewel hy 'n Skot van geboorte was, hy hom heeltemal met die Afrikaanssprekendes vereenselwig het en selfs by voorkeur Nederlands gepraat het.

Ná die diens is die lyk per trein na Robertson vervoer, waar die begrafnis die volgende dag plaasgevind het. Die gemeente het in groot getalle opgekom om die laaste eer aan hulle oudleraar te bewys. Om halfdrie die namiddag is die kis by die huis van mnr. Lewis by die stasie afgehaal en na die kerk gevolg deur die weduwee en haar ses kinders en 'n skare van ongeveer tweeduisend mense. 'n Vierhonderdtal leerlinge het aan die voorpunt van die stoet gestap en hulle soos 'n erewag aan weerskante van die straat voor die ingang na die hoofdeur van die kerk opgestel. Die slippedraers was die predikante H.P. van der Merwe en S.J. Perold van Robertson, Weber van McGregor, I.F.A. de Villiers, skriba van die Sinode, en D.P. van Huyssteen en Van der Westhuizen van Montagu en die ouderling C.P. Klopper. As draers het opgetree die ouderlinge P.R.W.J. de Wet, L.A. Wentzel, N.L. Jonker, J.P. Marais en J.A. van Zijl. Ds. H.P. van der Merwe, eerste leraar van Robertson, wat as geleentheidsredenaar opgetree het, is bygestaan deur di. De Villiers, Weber, Perold en Van Huyssteen. As teks het ds. Van der Merwe gekies 2 Konings 2:12: "Mijn Vader, mijn Vader," en daarop gewys dat die ontslapene soos 'n vader geken, geëerbiedig en gelief was. Dit het duidelik gebly uit die kransie wat namens die moderatuur van die NG Kerk gestuur is. "De weeklacht over Elia was niet misplaatst op deze Gemeente. Vader McGregor had de Gemeente geïnspireerd. Dat was nog kenbaar by de ou stock. Het werk van Vader McGregor was onsterflik. De weeklacht kwam uit 'n gemeente vol van waardering. Uit 'n hart dat vol was van eerbied kon het trouwens niet anders wezen."

Bronne

• (nl) Maeder, ds. G.A. en Zinn, Christian. 1917. Ons Kerk Album. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.
• (af) Olivier, ds. P.L. (samesteller). 1052. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.
• (af) Tromp, A.H. 1953. Robertson, 1853-1953. Gedenkboek by geleentheid van die honderdjarige bestaan van die dorp en die N.G. gemeente Robertson. Robertson: Die Eeufeeskomitee van Robertson.