NG gemeente Drieankerbaai

NG gemeente Drieankerbaai is 'n gemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk wat op 10 Maart 1880 van die Groote Kerk afgestig het en wat op Sondag 14 Maart 2010 sy 130-jarige bestaan gevier het. Dit is die 90ste gemeente wat in die destydse Kaapkolonie gestig is en naas die moedergemeente, Wynberg en Durbanville die oudste NG gemeente in die metropolitaanse gebied van Kaapstad. Die naam van die gemeente is ontleen aan 'n klein voorstadjie van enkele straatblokke tussen Groenpunt en Seepunt, wat in 1965 bekend geword het toe die digteres Ingrid Jonker hier in die see gestap en haar lewe geneem het.

Die Drieankerbaai-kerkgebou.

Die Drieankerbaai-kerkgebou is op 9 Julie 1879 ingewy, agt maande voor die gemeente gestig is.

Ds. Edmund Zacharias Johannes de Beer, eerste leraar, 1880 tot 1898, en in 1859 een van die eerste vier studente aan die Stellenbosse Kweekskool.

Johannes Andries Bam (1830 - 1903), lid van die wetgewende vergadering van die Kaapkolonie en 'n stigter van die gemeente. Sy seun, sir Pieter Bam, was ook lid van die Kaapse laerhuis en 'n groot bevorderaar van die plaaslike landbou.

Ds. Andrew Murray McGregor, 1914 tot 1939.

Dr. Louis Viljoen Rex, 1939 tot 1941.

In teenstelling met die gemiddelde bywoning van eredienste in die hele NG Kerk van skaars 40%, teken Drieankerbaai gereeld 60% en meer bywoning tydens die oggenddiens aan, soos hier op Sondag 28 November 2010.

Ds. Frederic John Berning Malan, 1941 tot 1943.

Die drie vensters agter die preekstoel met gebrandskilderde glas.

Hierdie foto het in April 1960 in Die Voorligter verskyn ter illustrasie van 'n artikel oor huisbesoek in die stad. Die onderskrif lui: 'n Stadspredikant is vandag voorwaar baie gelukkig as hy 'n gesin met huisbesoek so bymekaar vind soos hierdie gelukkige groepie in Drieankerbaai, Kaapstad. Binne die grense van hierdie gemeente woon ongeveer tagtigduisend mense waarvan net vyfhonderd lidmate van die N.G. Kerk is. Die gemeente strek vanaf Groenpunt tot Clifton. Dis die Skiereiland se mees kosmopolitiese deel. Dis 'n woonstelgemeente. Afrikaanssprekendes is 'n klein minderheid. Hulle woon versprei. Om lede van die kerk op te spoor is geen gemaklike taak nie. Die leraar, ds. E.H. Botha, luister dikwels op die bus of mense Afrikaans praat en knoop dan met hulle 'n geselsie aan. Op dié manier het hy al baie mense opgespoor. Of hy blaai soms in die telefoongids en bel mense in die wyk met Afrikaanse vanne op. Ook dit werp vrugte af. Heel links op die foto sit ouderling G.J.B. Cronjé van Groenpunt en langs hom (met die Bybel), ds. E.H. Botha, albei van gemeente Drieankerbaai. Ds. Botha het vertel dat hy lankal uit die meeste kommissies bedank het om meer aandag aan sy gemeente te kan wy. "Sonder aktiewe huisbesoek kan 'n predikant maar oppak."

In die konsistorie hang portrette van vorige leraars en van die gemeente se stigsters.

Ds. George de Coligny (Colin) Murray, 1943 tot 1950, en sy vrou.

Ds. Eduard Hauman Botha, 1956 tot 1966.

Ds. Pieter du Toit, 1967 tot 1989.

Ds. Martin Steyn, 2009 tot 2018, daarna NG gemeente Citrusdal.

Eerste treë

Die gemeente se ontstaan was 'n regstreeks gevolg van 'n reeks evangeliedienste wat 'n voormalige Britse offisier, majoor Malan, aan die begin van 1876 in die Groote Kerk gehou het. Een van die ouderlinge van die Kaapstadse gemeente, mnr. I.P.H. van der Poel, is so begeester dat hy besluit het om 'n reeks bidure in sy huis in Drieankerbaai te hou. Daar ontstaan toe 'n behoefte aan 'n meer sentrale aanbiddingsplek in Seepunt, omdat die dienste in 'n klein kapel daar dikwels so vol was, dat aanbidders in die voorportaal moes staan. Sondagskoolkinders moes boonop elke Sondagmiddag stad toe gaan vir onderrig.

Op 25 Julie 1877 word twee planne aan 'n vergadering in die Seepuntse kapel onder leiding van ds. Georg Stegmann jr. van die moedergemeente voorgelê. Die een was die vergroting van die kapel, die ander die oprigting van 'n nuwe kerkgebou. Die tweede is aanvaar, maar daar was meningsverskil oor waar dit moes wees. 'n Latere vergadering aanvaar met 'n geringe meerderheid om die perseel aan te koop waar die kerkgebou vandag in Drieankerbaai staan. Die kerkraad van die Groote Kerk het vergeefs probeer eenparigheid kry, want sommige lidmate van Seepunt het tot in die dekade na 1920 nog aanhou aanbid in die klein kapel. Dit is toe afgebreek om plek te maak vir 'n vertoonkamer van die munisipaliteit, wat vandag as toeristeburo op die hoek van Queen- en Regentweg dien. Die afsonderlike wyksgemeente het toe in 'n gebou in Arthurweg aanbid, wat in die dekade na 1930 verkoop en 'n sinagoge geword het.

Die eerste boukomitee is op 28 Augustus 1877 aangestel, maar die kerkraad van die Groote Kerk het geen verantwoordelikheid vir die befondsing van die kerkgebou aanvaar nie. Lidmate van Drieankerbaai moes self die fondse insamel. Die oorspronklike raming was £1 500, maar uiteindelik het die boukoste £2 100 beloop.

Hoeksteenlegging

Die hoeksteen van die kerkgebou is op 12 Februarie 1878 gelê deur sir David Tennant, lid van die Kaapse Wetgewende Vergadering, die destydse koloniale parlement. Sir David het die steen goed met 'n hamer en versilwerde troffel gelê, wat hy later as geskenk ontvang het, maar dit het deur die jare tydens verbouings verlore gegaan. Hy het die groot gehoor in Hollands en Engels toegespreek en gesê: "Bou nie net die Kerk nie, maar vul dit ook met gelowiges. Laat die kerkbesoek gereeld, aanhoudend en ernstig wees. Laat gebede opstyg en danksegging altyd gehoor word binne die portale van hierdie Huis van God. So sal Christus verheerlik word, sondaars gewen en gelowiges opgebou word." Saam met die hoeksteen het ook 'n fles verlore geraak. Daarin was 'n afskrif van daardie dag se uitgawes van De Zuid-Afrikaan, die Het Volksblad, Cape Times en Cape Argus, asook 'n program van die verrigtinge.

Die vroue van die te stigte gemeente het die voortou geneem om die fondse vir die steeds toenemende boukoste in te samel. In Augustus 1878 hou hulle in die stad 'n basaar onder beskerming van die goewerneur, sir Bartle Frere se vrou, lady Frere. 'n Anderhalfuur na die deure geopen het, het hulle reeds £125 geïn. Die komitee moes egter £950 van ondersteuners leen. Dit is eers in 1900 afbetaal omdat die gemeente in die begin jare skaars 50 lidmate gehad het.

Inwyding

Nog voor die gebou ingewy is, het die Groote Kerk se kerkraad besluit om 'n oggenddiens in Hollands en 'n aanddiens in Engels te hou. Die gebruik het tot 1950 voortgeduur.

Op Woensdag 9 Julie 1879 het die Tramway-maatskappy spesiale tremritte uit die middestad gereël om al die belangstellendes by die erediens ter inwyding van die kerkgebou te kry. 'n Optog het die kerkgebou teen halfdrie bereik en toe ds. A.D. Lückhoff die deur oopsluit, het die gemeente die gebou met die sing van Psalm 100 binnegegaan: "Gaan deur sy poorte in met lof, met lofsang in sy tempelhof!"

Ds. Andrew Murray het die inwydingsdiens behartig. Vier dae later het prof. John Murray van die Teologiese Seminarium op Stellenbosch die eerste twee Sondagdienste gelei.

Gemeentestigting

Voor die gemeente gestig is, moes die boukomitee die leiding neem. Hulle eerste stap was die stigting van 'n Sondagskool op Sondag 20 Julie 1879 met sowat 60 leerders. Daar was 'n Hollandse sowel as 'n Engelse afdeling.

Skaars twee maande na die kerkgebou ingewy is, nooi die boukomitee die gemeente na 'n deurslaggewende vergadering in die kerkgebou, wat uit die staanspoor as skool- sowel as kerkgebou moes dien. Hoewel die lidmate nog deel van die Groote Kerk was, maar hulle moes na hulleself omsien, omdat die moedergemeente nie verantwoordelikheid vir Drieankerbaai wou aanvaar nie. Die vergadering besluit eenparig om 'n nuwe gemeente af te stig en stel 'n komitee aan om dit uit te voer. Twee maande later, op 30 Oktober 1879, rig die komitee 'n brief aan die moedergemeente se kerkraad waarin hy goedkeuring vir die afstigting versoek. Die Groote Kerk se raad antwoord op 16 Desember: "De Kerkeraad geeft zijn toestemming tot de stichting van eene nieuwe gemeente te Drieankerbaai, met dien verstande dat – tot de aanstelling van eenen lereer voor de gemeente – geen leraar van de Kaapstadse gemeente zorg als konsulent van de nieuwe gemeente op zich zal hebben te nemen, en dat er voor de nieuwe gemeente bepaalde grenslijnen gemaakt worden." Die onderhandelinge oor die grenslyne sou, met tussenposes, nog baie jare daarna voortduur.

Lidmate van die klein Ronde Kerk was nie vir die afstigting te vinde nie en die ringskommissie, onder voorsitterskap van ds. Andrew Murray, besluit om 'n vergadering van die Ring van Kaapstad vir 10 Maart 1880 in die Drieankerbaai-kerkgebou te belê. Ná 'n soms warm bespreking stel dr. P.E. Faure van die NG gemeente Wynberg voor dat 'n afsonderlike gemeente in Drieankerbaai gestig word. Die voorstel word sonder teenstem aanvaar, maar vier afgevaardigdes bly buite stemming.

Die ring het ook drie verdere besluite geneem. Die gemeente sou sonder bepaalde grense gestig word om dit moontlik te maak vir ontevrede lidmate om in die Groote Kerk of die Ronde Kerk te bly. Die ring besluit ook om die gemeente se eerste kerkraad aan te stel en benoem ds. E.Z.J. de Beer van Simonstad as konsulent. 'n Koerantverslag oor die spesiale ringsvergadering lui: "Ds. de Beer zeide, dat de gemeente alhier voorseker klein zul zijn – de kleinste in onze Kerk. Maar was er ooit een gemeente, die het salaris van zijn predikant niet betaalde? (Een stem: 'Simonstad?' – gelach.) Wel, Simonstad was klein, maar betaalde zijn salaris maadelijks gereedelijk!" Snaaks genoeg het dit juis tydens die depressie van 1885 en daarna gebeur dat die gemeente nie die einste ds. De Beer, wat die eerste leraar geword het, se salaris kon betaal nie. Eers teen 1893 is dit herstel.

Aankondiging van stigting

Die kalender van 1880 het nes dié van 2010 met die gemeente se 130-jarige viering daar uitgesien, sodat 14 Maart ook op 'n Sondag geval het. Daardie oggend kondig dr. P.E. Faure voor 'n groot gehoor die stigting van die nuwe gemeente aan. Sy teks was uit Johannes 19:30: "Het is volbracht," wat die gemeente se leuse sou word en wat ook op Sondag 14 Maart 2010 tydens die 130-jarige viering voorgelees is. Sedert die stigting die eerste keer ter sprake gekom het, het die aantal lidmate wat die nuwe weg wou volg, aansienlik gekrimp omdat heelwat eerder in Seepunt se kapel wou aanbid of lidmate van die Groote Kerk wou bly.

Die kerkraad het op Maandag 5 April 1880 die eerste keer vergader. Hulle bespreek die gemeente se moontlike naam en besluit op NG gemeente van Groenpunt, wat eers deur 'n kerkraadsbeluit van 1903 na "Drieankerbaai" verander is. Hierna besluit die kerkraad tydens 'n vergadering op 5 Julie 1880 om ds. Edmund de Beer (26 Februarie 1841 - 25 Mei 1918) een van die eerste vier studente van die Teologise Seminarium op Stellenbosch toe dit in 1859 geopen het), wat die konsulent was en predikant van Simonstad, as eerste leraar te beroep. Hy aanvaar die beroep op 22 Augustus. De Beer is op 8 Oktober 1880 deur dr. P.E. Faure bevestig. Tydens sy tydperk van 17 jaar, het die 40 lidmate met net vyf aangegroei.

Die gemeente het tydens die depressie van die middel jare tagtig van die 19de eeu dit moeilik gevind om die leraar se salaris te betaal. Hy doen die ongewone stap deur aan te bied om sonder vergoeding te werk. 'n Kollektebus is aan die kerkdeur geplaas met die woorde: "VOOR DEN LERAAR, DIE GEEN SALARIS ONTVANGT" – "FOR THE MINISTER, WHO RECEIVES NO SALARY" daarop aangebring. Hy het self die sleutel by hom gehou sodat niemand sou weet wat die toedrag van die kollekte was nie. Die depressie het lank aangehou en toe die kerkraad in 1889 en weer in 1889 besluit om sy salaris te herstel, het hy dit van die hand gewys. Pleks van die £300 wat hy veronderstel was om te kry, het die kollektebus vir die jaar 1890/'91 slegs £96 9s. 5d. opgelewer. Eers in 1893 stem De Beer in om weer sy salaris te ontvang.

Drie gebrandskilderde vensters

Seker die mees opvallende kenmerk van Drieankerbaai se kerkgebou is die gebrandskilderde vensters, waarvan die drie oorspronklikes op Sondag 15 Maart 1885 onthul is. Die vensters is deur mnr. J.A. Bam, lid van die Wetgewende Vergadering, geskenk ter herinnering aan die dood in Hannover, Duitsland, van twee van sy drie dogters. Maria is op 22 Desember 1882 oorlede en Minnie 16 dae later op 7 Januarie 1883. Hulle was onderskeidelik 17 en 18 jaar oud. Die ruite is spesiaal vervaardig deur Alexander Gibbs van Londen.

Tydens die onthulling het ds. De Beer tydens elk van die drie eredienste (daar was in daardie stadium soggens 'n Hollandse diens en soggens sowel as saans 'n Engelse diens) een van elk van die onderwerpe van die vensters behandel.

Verdere verwikkelinge

De Beer aanvaar in 1898 'n beroep na Barberton en word opgevolg deur ds. Nicholaas Johannes Brummer, wat die gemeente dien van 6 Januarie 1899 tot 4 Januarie 1911, toe hy hoogleraar in wysbegeerte aan die Victoria Kollege op Stellenbosch word. Die derde predikant, ds. George Stephanus Malan, wat van 5 Mei 1911 in die gemeente staan tot hy sy demissie op 1 Januarie 1913 aanvaar om redakteur van De Kerkbode te word. Drie maande ná Brummer se bevestiging, word aangekondig dat 'n moeder van die gemeente £1 000 aan die kerk sou leen vir die bou van 'n pastorie langsaan die kerk. Toe die skenker twee jaar later oorlede is, word dit bekend dat sy mev. J.A. Bam, vrou van die skenker van die gebrandskilderde vensters, was en dat haar lening met haar afsterwe 'n bemaking aan die gemeente geword het. Die pastorie is daarom "Blommestein" genoem, omdat sy 'n nooi Van Blommestein was.

Die gemeente se vierde predikant, ds. Andrew Murray McGregor, het die gemeente 'n kwarteeu van 9 Januarie 1914 tot 28 Julie 1939 gedien.

Die ou orrel met sy 531 pype is in die sestigerjare vervang. Die Morawiese gemeente op Elim het dit in Februarie 1964 teen R2 000 van die firma R. Muller Orrelbouers in Kaapstad aangekoop, wat dit ook op in Elim se kerk ingebou het.

Groei

Mettertyd het die sowat 45 lidmate van die eerste 20 jaar van die gemeente se bestaan gestadig aangegroei, sodat daar in 1933 244 lidmate en 115 Sondagskoolkinders was. Selfs in daardie jare het die NG gemeente Kaapstad steeds 'n leraar, ds. F.X. Roome, in diens gehad vir die inwoners van Seepunt wat deel van die moedergemeente wou bly.

Die gemeente se lidmaattal bereik in sy eeufeesjaar (1980) 'n hoogtepunt van 649, wat destyds as "beskeie" binne die ring van Kaapstad beskou is. In die gedenkboek van daardie jaar skryf die skrywer, Etienne G. Malan, van die lidmate: "Hulle is dun gesaai in 'n grotendeels anderstalige gemeenskap van 80 000 wat woon in 'n gebied wat vir elf kilometers langs die Atlantiese kus strek. Daar is nie 'n Afrikaanse skool om gesinne te trek nie, en minder as een uit vyf van die inwonende gemeentelede is lid van 'n gesin met kinders. Meer as tagtig persent – vier uit elke vyf – van die lidmate woon in woonstelle. Dit bring dan ook mee dat meer as een derde van die gemeentelede per jaar van woonplek verwissel. 'n Aansienlike meerderheid van die lidmate is van die vroulike geslag."

Huidige stand

Op 1 November 2009 volg ds. Martin Steyn vir ds. Frans Burger as leraar op. Die gemeente se lidmate het in die 30 jaar sedert die eeufeesviering algaande afgeneem tot sowat 100, sodat die Sondagskool doodgeloop het en die pastorie tot einde Maart 2010 aan 'n charismatiese gemeente verhuur was, wat ook Sondae eredienste in die kerkgebou gehou het. Ná die ooreenkoms met die charismatiese gemeente beëindig is, kon Drieankerbaai se leraar uiteindelik weer sy intrek (op 1 April 2010) in "Blommestein" neem. Sedertdien beleef die gemeente 'n oplewing met nuwe lidmate, veral jonger mense met kinders, wat gereeld aansluit, die finansies wat die eerste keer in jare goed lyk en babas wat gereeld gedoop word. Sedert ds. Steyn leraar geword het, het die inkomste van die jaarlikse basaar ook die hoogte ingeskiet.

Ds. Steyn is in 2019 opgevolg deur ds. Andries Cilliers, voorheen van die NG Gemeente Sonstraal in Durbanville. In sy tyd het die gemeente steeds aanhou groei sodat hier volgens die NG Kerk se 2021-Jaarboek toe 324 belydende en 104 dooplidmate was.

Leraars

1. Edmund Zacharias Johannes de Beer, 1880 tot 1898
2. Nicolaas Johannes Brümmer, 1899 tot 1911 (waarna professor aan Kweekskool)
3. George Stephanus Malan, 1911 tot 1913
4. Andrew Murray McGregor, 1914 tot 1939
5. Dr. Louis Viljoen Rex, 1939 tot 1941
6. Frederic John Berning Malan, 1941 tot 1943
7. George de Coligny (Colin) Murray, 1943 tot 1950
8. Gideon Johannes Kotzé, 1950 tot 1956
9. Eduard Hauman Botha, 1956 tot 1966 (in amp oorlede)
10. Piet du Toit, 1967 tot 1989 (in amp oorlede)
11. Dr. William Edward Potgieter, 10 Desember 1989 tot 1992
12. Frans Albertus Burger, 1992 tot 2008 (demissie), waarna kontrakpos NG gemeente Pearston
13. Martin Steyn, 2009 tot 2018
14. Andries Cilliers, 2018 tot hede

Bronne

• (af) Malan, Etienne G. 1980. Die kerk teen Seinheuwel: Drieankerbaai 1880 tot 1980. Kaapstad: NG gemeente Drieankerbaai.
• (af) Van Renen, Adri-Louise (red.). 2008. Jaarboek van die Nederduitse Gereformeerde Kerke 2009. Wellington: Tydskriftemaatskappy (Tm).
• (af) Olivier, ds. P.L. 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.