Ds. Andrew Murray (9 Mei 1828 op Graaff-Reinet, Oos-Kaap, tot 18 Januarie 1917 op Wellington, Wes-Kaap) was moontlik die voorste godsdienstige skrywer wat Suid-Afrika tot dusver opgelewer het, 'n predikant en leier in die Nederduitse Gereformeerde Kerk, 'n opwekkingsprediker en die stigter van talle opvoedkundige instellings. Ds. Murray was 'n seun van ds. Andrew Murray sr., een van die vroegste Skotse predikante wat deur lord Charles Somerset na Suid-Afrika gebring is om dié goewerneur se verengelsingsbeleid te help invoer en die tekort aan predikante in die NG Kerk aan te vul.

Dr. Andrew Murray
Dr. Andrew Murray
Andrew Murray

Naam Andrew Murray
Geboorte 9 Mei 1828
Graaff-Reinet, Kaapkolonie
Sterfte 18 Januarie 1917 (op 88)
Wellington, Kaapprovinsie
Kerkverband Nederduits Gereformeerd
Gemeente(s) Bloemfontein, Worcester, Kaapstad, Wellington
Jare aktief 1849–1906
Kweekskool Kweekskool, Stellenbosch

Saam met sy oudste broer, John, is hy op vroeë leeftyd na Skotland om in die teologie te studeer. Hy ontvang in 1845 op 17-jarige leeftyd sy graad van die Universiteit van Aberdeen, keer ná verdere studie terug na Suid-Afrika, en word in 1849 die eerste predikant van die NG gemeente Bloemfontein, die sogenaamde Tweetoringkerk. Hy was vir lank feitlik die enigste predikant van die Hollandse kerke in die Vrystaat, maar help met die opbou van doeltreffende kerkorganisasie om die hele Republiek te dek, selfs ook tot in die latere Transvaal.

Elf jaar later (1860) aanvaar hy 'n beroep na Worcester. Murray het 'n reeks boeke geskryf na aanleiding van sy betrokkenheid by vurige teologiese polemieke oor die beweerde liberale neigings van di. J.J. Kotzé van die NG gemeente Darling en T.F. Burgers, die latere president van Transvaal.

Hy verhuis ná enkele jare in Kaapstad in 1871 na die Bolandse dorp Wellington, waar hy steeds 'n leidende rol in kerksake speel as leraar van die NG gemeente Wellington, onder meer as moderator, en steun verleen aan die stigting van die destydse Hugenote-seminarie en talle ander onderwysinstellings, regstreeks of onregstreeks.

As skrywer het hy 'n groot leserspubliek gehad, veral in Engeland en die Verenigde State, waar Engelse vertalings van sy boeke vandag nog verkoop word. Hy sterf in 1917, op byna 90-jarige ouderdom.

Daar is onder meer 'n standbeeld van hom voor NG kerk op Wellington en die Groote Kerk opgerig. Talle Engelssprekende gemeentes van die NG Kerk dra vandag sy naam, byvoorbeeld die Andrew Murray-gemeente Bloemfontein, die tweetalige Johannesburgse gemeente Andrew Murray Congregation (voorheen die NG gemeente Johannesburg-Noord) en die Andrew Murray-gemeente Pretoria, asook die Engelstalige gedeelte van die NG gemeente Windhoek.

Die kinderhuis op Wellington, Huis Andrew Murray, is ook na hom genoem. Dit het ontstaan uit die nywerheidskool wat ds. Murray omstreeks 1898 gestig het ná 'n reis deur die Karoo, waartydens hy bewus geraak het van die groot aantal dogters wat sonder skoolopleiding of werk op die plase gewoon het. Die eerste gebou is in 1898 in Murraystraat, ook na hom genoem, opgerig en 36 dogters van die Unie en sendelinge vanuit Rhodesië en Njassaland is daar opgelei. In 1937 het die departement van gesondheid en welsyn beheer oor kinderversorging oorgeneem en het die huis 'n semi-staatskinderhuis vir wees en sorgbehoewende kinders geword.

Afkoms wysig

 
Die Murray-gesin. Al vyf seuns van ds. Andrew Murray sr. wat volwassenheid bereik het, John, Andrew, William, George en Charles, het predikant in die NG Kerk geword. Vier dogters het met 'n predikant getrou en twee het ongetroud gebly. Hulle moeder, gebore Maria Stegmann, was die suster van die Lutherse en later NG predikant ds. Georg Stegmann.
 
Ds. Andrew Murray sr. (1794–1866) en sy vrou, Maria (1809–1889), het tot sy dood in Reinethuis, die ou pastorie op Graaff-Reinet, bly woon. Hulle 16 kinders, onder wie Andrew, is almal tussen 1826 en 1855 in dié huis gebore.

Andrew Murray was die tweede seun en tweede kind van die 16 kinders van ds. Andrew Murray sr., predikant van die NG gemeente Graaff-Reinet van 1822 tot 1866, en sy eggenote, Maria Susanna Magdalena Stegmann. Hy is gebore in die geskiedkundige pastorie (tans as die museum Reinethuis bekend) en was 20 maande jonger as sy broer John Murray, die latere hoogleraar in die teologie aan die Kweekskool op Stellenbosch. Nog drie van hul broers het predikant geword: William, Charles en George, terwyl vier van hul susters met 'n predikant getrou het: Maria met ds. J.H. Neethling, Jemima (1836–1904) met ds. Andries Adriaan Louw, Isabella (1839–1929) met ds. J.H. Hofmeyr en Elizabeth (1855–1917) met ds. H.L. Neethling. Elkeen van dié swaers van die Murray-broers het manne van betekenis in die NG Kerk geword.[1]

Andrew en sy broer John was van die begin af goeie maats, meer deur aanvulling as deur ooreenstemming; John was meer soos sy vader, ingetoë en terughoudend in woord en daad, en Andrew meer die opgeruimde, wat die bedrywige gees van sy moeder vertoon het. Albei was van huis uit godsdienstig.

Oorsese opleiding wysig

Dit was spoedig duidelik dat twee sulke begaafde seuns nie hul opvoeding in die Kaapkolonie sou kon geniet nie en ná heelwat wik en weeg, is hulle in Julie 1838, toe Andrew net 10 jaar oud was, gestuur van Port Elizabeth, die naaste hawe aan hul geboortedorp, na Aberdeen, Skotland. Hulle het tuisgegaan by hul oom John Murray, die ouer broer van hul vader en leraar van die evangeliese seksie van die Presbiteriaanse staatskerk.

Tydens hul verblyf in Aberdeen het die Vrye Kerk van Skotland in 1843 ontstaan toe ruim ’n derde van die Skotse staatskerk afgeskei het. Thomas Chalmers, R.M. McCheyne en veral die opwekkingsprediker W.C. Burns (wat in 1847 sendeling in China geword het), het 'n leidende aandeel aan die afskeiding gehad, en Burns in besonder wat ’n tydjie saam met hulle gehuisves is, het ’n groot invloed op die jong seuns uitgeoefen.

Eers aan die plaaslike Grammar School en daarna aan die Marischal College het die broers vlytig studeer en veral baie aandag aan Latyn gegee, aangesien albei reeds besluit het om hul lewe aan die evangeliebediening te wy. Ná sewe jaar van getroue studie het hulle saam die M.A.-graad behaal en in Junie 1845 vertrek na Utrecht, Nederland, met die oog op bestudering van die Hollandse taal sowel as teologiese studie. Hul vader, puriteins van lewenspraktyk soos hy was, en van teologiese standpunt streng konserwatief, het dit nodig geag om sy twee seuns te waarsku, nie net teen die gebruik van jenewer en tabak nie, maar ook teen die vrysinnige teologiese denkbeelde wat destyds aan Nederlandse universiteite algemeen was. Hy het hulle aangeraai om hul vriende liewer op tee en koffie te onthaal en by alle ander boeke wat aanbeveel word, seker te wees dat hulle die studie van die Heilige Skrif nie verwaarloos nie. Eerw. Andries Dreyer skryf die jong Andrew het in Utrecht "terstond gewild geword, 'n ruim vriendekring gehad en met buitengewone erns studeer".[2]

Omdat Engels, wat destyds die broers se huistaal was, nie algemeen in hul kring verstaan is nie, is gesprekke aanvanklik in Latyn gevoer, hoewel hulle gou genoeg Nederlands vlot leer gebruik het. In 'n brief het Andrew op 14 November 1845 aan sy vader geskryf: “Ek is gelei om myself geheel op Christus te werp.” Van hierdie tydstip dagteken sy skerper belynde persoonlike belewing, wat in al sy toekomstige boodskappe ingedra sou word.

Dit was 'n tyd van geestelike doodsheid in Nederland en die broers het aansluiting gevind by die kring Sechor Dabar (“Gedenk die Woord”), wat onder die invloed van die Reveil in 1843 gestig is. Grootliks deur hul invloed is die sendingkring Eltheto (laat [U koninkryk] kom), en as uitbreiding hiervan 'n maandelikse tydskrif in die lewe geroep, wat hoofsaaklik uittreksels oor die werk van God in die hele wêreld sou bevat.

Met die lesings in Nederland was Andrew so teleurgesteld dat hy sy vader ernstig gevra het of hy nie onder die vrome Tholuck in Halle, Duitsland, kon gaan studeer nie. Sy vader het egter die groot geestelike nood in Suid-Afrika beklemtoon; al kon hy nie in 'n gemeente staan voor hy 22 jaar oud was nie, kon hy desnoods vroeër oorkant die Oranjerivier onder verwaarloosde lidmate gaan begin. So het dit gebeur dat die broers op Andrew se 20ste verjaardag, in 1848, toegelaat is deur die Haagse kommissie tot die evangeliebediening en hulle ná 'n aandoenlike afskeid van hul “eigene studentenkring” teruggekeer het na hul vaderland.

Terug in Suid-Afrika wysig

By hul aankoms het die goewerneur, sir Harry Smith, John Murray geplaas as predikant van die NG gemeente Burgersdorp, terwyl Andrew opdrag gekry het om buite die Kaapkolonie na Bloemfontein te gaan. Hierdeur is die beswaar dat hy nie van die vereiste ouderdom was nie, te bowe gekom.

Ná elf jaar in die buiteland het die broers die eerste Sondag op hul tuisdorp hul vader se kansel gevul. Die voormiddag was dit die ouer broer met sy helder denkkrag; die aand die jonger broer met sy erns en hartstog wat die stoutste verwagtings van die gemeente op Graaff-Reinet oortref, volgens prof. G.B.A. Gerdener.

Bevestig in Bloemfontein wysig

 
Die eerste NG kerkgebou op Bloemfontein, ingewy omstreeks 1850, kort ná ds. Murray se bevestiging, en gesloop in 1878 om plek te maak vir die Tweetoringkerk.
 
Die ou pastorie in Douglasstraat waarin ds. Murray waarskynlik gewoon het.
 
Die eerste NG kerkie in Bloemfontein.

Op 6 Mei 1849, drie dae voor sy mondigwording, is prop. Andrew Murray op Bloemfontein deur sy vader bevestig, die eerste gevestigde leraar benoorde die Oranje, wat as konsulent van Winburg, Smithfield en Fauresmith feitlik vir die hele gebied tussen die Vaal en Oranje verantwoordelik was. Daarbenewens het die verwaarloosde toestand van die uitgeweke kerklede hom van die begin af ook die oog op Transvaal laat vestig. Veral die uitgestrekte aard van sy arbeidsveld en die gebrekkige geriewe op die lang reise te perd of met die ossewa, het in die beginjare die ywerige jong leraar uitgeput en sy jare op Bloemfontein buitengewoon veeleisend gemaak. Sy eie gebied was 50 000 vierkante myl groot met 12 000 siele, terwyl oorkant die Vaalrivier 7 000 emigrante herderloos rondgetrek het en net deur ds. Murray op besoekreise in sy vakansietye bearbei kon word.

’n Meer veelbewoë dekade as dié wat ds. Murray van 1850 tot 1860 in Transgariep moes deurmaak, is nouliks te bedink. Sowel die Nederduitsch Hervormde Kerk (1853) as die Gereformeerde Kerk (1859) het in daardie jare in Transvaal ontstaan. By albei is ds. Murray persoonlik betrek en die ontstaan van albei het hom diep geraak en bedroef. Sonder sy eie toedoen was sy vierde besoekreis in 1852 dan ook die laaste na die kerklik en politiek vertroebelde Transvaal.

Behalwe kerklike verdeeldheid en algemene geestelike veragtering in die Oorvaalse gebied, was daar ook die sektariese verskynsel van die Jerusalemgangers, wat gemeen het dat hulle die Kanaän van hul bestemming oor land kon bereik en wat in ds. Murray, as aangestelde van die Britse goewerneur, sir Harry Smith, geen ander as die handlanger van die vyand gesien het nie. In sy verslag oor sy ontmoeting met hierdie mense, het ds. Murray geskryf dit het hom leed gedoen om hulle in “ingebeelde veiligheid en heiligheid die weg na die verderf te sien bewandel, omdat hulle letterlik hul saligheid soek in hul teenstand teen die Antichris”.

In 1852 het ds. Murray ’n vierde en laaste besoek aan Transvaal afgelê, nadat hy al tevore twee maal baie dringend daarheen beroep is. In geselskap van sy swaer ds. J.H. Neethling het hulle Potchefstroom, Soutpansberg en Lydenburg in die reisplan opgeneem. Hulle is oral met ope arms ontvang en was dit nie dat hy van niemand geweet het om sy plek op Bloemfontein in te neem nie, sou ds. Murray stellig na Transvaal gegaan het. Dit was op hierdie lang reise dat hy in briewe aan sy vader sy behoefte aan meer studie en gebed betreur en geskryf het: “Ek besef nou hoe treurig my lewe is.”

Politieke betrokkenheid wysig

 
Die Kweekskool op Stellenbosch is in 1859 in die voormalige Drosdy gestig, net twee jaar nadat ds. Murray tydens die Kaapse Sinode van 1857 vuriglik vir die stigting daarvan gepleit het. Die gebou het 'n barokgewel van 1767 gehad totdat dit in 1868 'n verdiepinggebou geword het volgens planne opgestel deur Carl Otto Hager. Die platdak van daardie jaar het later plek gemaak vir 'n staandak, soos op dié foto gesien kan word.
 
Ds. Murray.

Ook op staatkundige gebied was daar weerskante van die Vaal vloeibaarheid en beroering en word die jong leraar se raad telkens ingeroep. In Transvaal was daar tussen A.W.J. Pretorius en Andries Hendrik Potgieter meningsverskil oor die land se verhouding tot Brittanje en het die twee partye ál sterker rondom die leiers begin groei. Met albei leiers was ds. Murray goed bevriend en albei het hom genooi om hulle en hul volgelinge te besoek en te bedien.

In die vroeë 1850’s kom sake tot 'n punt toe 'n aantal ingesetenes van die Oranjerivier-Soewereiniteit Pretorius, wat sedert die Slag van Boomplaats in 1848 deur die Britse owerheid voëlvry verklaar is, uit die Transvaal nooi, om orde en vrede in hul land te kom herstel. Die uitnodiging het dus feitlik met rebellie gelykgestaan. Ook die opstandigheid van inboorlingstamme en veral die verhouding van die Basoeto onder Mosjwesjwe teenoor die Britse gesag, sou die vrede ernstig bedreig as Pretorius aan die uitnodiging gehoor gegee het.

Onder hierdie omstandighede het ds. Murray dit sy plig geag om na Transvaal te reis om Pretorius te beweeg om af te sien van sy plan. Daarin het hy geslaag en in Januarie 1852 is nog ’n keerpunt bereik met die sameroeping van 'n konvensie deur die Britse owerheid. Op dié geskiedkundige samekoms van die Britse afgesante met Pretorius en sy elf medeafgevaardigdes uit Transvaal, wat op 17 Januarie 1852 uitgeloop het op die ondertekening van die Sandrivierkonvensie en die erkenning van die onafhanklikheid van Transvaal, was ds. Murray teenwoordig. Hy het as tolk opgetree en kon ook, volgens sy eie getuienis tydens die onderhandelinge, verskillende punte van misverstand uit die weg ruim. Nadat die Britse gesag aan die Oranjerivier-Soewereiniteit onttrek is en die gebied in Februarie 1854 die Republiek Oranje-Vrystaat geword het, het ds. Murray na Brittanje (1854 tot ‘55) gereis met dr. A.J. Frazer in 'n vergeefse poging om die handhawing van die Britse gesag te bepleit. Oor hierdie optrede het ds. Murray. by meer as een onder verdenking gekom.

Op die hoofdorp van Trans-Oranje was destyds maar omtrent veertig huise en net twee Afrikaanse gesinne; die res was Engelssprekendes vir wie ds. Murray ook af en toe 'n diens gehou het. Gevolglik moes die jong dominee meermale lang reise afle, een keer oor die agthonderd myl in ses weke en soms vier keer op 'n Sondag die Nagmaal bedien. Dit het oorvermoeienis tot gevolg het, en daarby 'n keelaandoening.

In 1857 het die ouers met hul oudste dogtertjie na die sinodesitting in Kaapstad gereis waar ds. Murray die onverwylde stigting van ’n teologiese kweekskool vuriglik bepleit en met J.H. Neethling, N.J. Hofmeyr en P.K. Albertyn as eerste buitelandse sendingkommissie van die NG Kerk aangestel is. Die volgende jaar het sy eerste geskrif verskyn, Jezus, de Kindervriend (Kaapstad, 1858), die voorloper van die ongeveer 250 publikasies wat in die volgende 60 jaar van sy hand sou verskyn. Die volgende jaar is in Bloemfontein die Grey-kollege formeel geopen, waarvan ds. Murray tydelik as rektor opgetree en met sy eggenote die koshuis vir seuns behartig het.

Na Worcester wysig

 
Die NG kerk op Worcester, waarvan die sierlike toring, ontwerp deur Charles Freeman, eers lank ná ds. Murray se vertrek aangebou is.

In 1860 verhuis die gesin na Worcester, ds. Murray se tweede gemeente, waar hy op 27 Mei 1860 bevestig is. Ná die 35-jarige bediening van ds. Henry Sutherland in dié Wes-Kaaplandse gemeente, het ds. Murray die teenoorgestelde aangetref van wat hy in Bloemfontein ervaar het: alles is meer gevestig en bedaard. Volgens prof. G.B.A. Gerdener het die leraar “in elk geval al teen dié tyd besef dat hy hom wat, die lewering van sy preke betref, rustiger op die kansel moet gedra, wat dan ook inderdaad gebeur”.

Sy intrek het onmiddellik op 'n gedenkwaardige tussenkerklike konferensie (18 en 19 April 1860) op Worcester gevolg. Op die tweede dag van die samekoms het ds. Murray op ’n uitsluitend NG Kerk-samekoms voorgestel dat iemand oorsee moet gestuur word om leraars, sendelinge en onderwysers te gaan werf, en aangedui dat dr. William Robertson daarvoor die aangewese man was. Deur hierdie sending van Robertson is manne soos ds. Henri Gonin uit Switserland en ds. Alexander MacKidd uit Skotland vir die sendingveld gevind; ds. Murray het hulle later vergesel na Transvaal om vir hulle werkkringe te vind.

Stryd teen die liberalisme wysig

 
Ds. J.J. Kotzé was die hoofwoordvoerder van die liberale in die Kaapse Sinode van 1862, waartydens oudl. H. Loedolff van Malmesbury voorgestel het dat die gemeentes van buite die Kaapkolonie nie langer deel van die Kaapse Kerk mag wees nie.

Gedurende sy bediening op Worcester is die 34-jarige ds. Murray as moderator van die belangrike sinode van 1862 gekies. Die liberale rigting en die verdeling tussen die regsinnige en vrysinnige (“moderne”) partye wat hom in Holland kenbaar gemaak het, het hom in hierdie sinode van die begin af laat merk, en ds. J.J. Kotzé, predikant van die NG gemeente Darling, was die hoof-woordvoerder van die liberale. Die ouderling H. Loedolff van Malmesbury, het in die sitting van 1862 voorgestel dat die afgevaardigdes van benoorde die Oranjerivier uit die Sinode geweer word omdat die Kaapse ordonnansie, no. 7 van 1843, opgestel en uitgevaardig is om die regte en pligte te omskryf van ’n kerk wat uitsluitend binne die perke van die Kaapkolonie geleë was. Hierdie voorstel is verwerp, maar die Kaapse hooggeregshof het Loedolff en H.H. Smuts op 26 November 1862 gelyk en daardeur is die stemmetal van die liberale in die Sinode bevoordeel, aangesien die predikante buite die Kaapkolonie as ’n reël tot die regsinnige faksie behoort het.

In dieselfde sitting van 1862 en ’n verdaagde sitting van die sinode in Oktober 1863 het dit tot ’n breuk gekom tussen die regsinnige (ortodokse) en “moderne” party. Die sinode het ds. J.J. Kotzé op 21 Oktober 1863 geskors omdat hy geweier het om te preek oor vraag 60 van die Heidelbergse Kategismus, aangesien hy en sy geesverwante die vertolking van die sinode oor die uitdrukking daarin “steeds tot alle boosheid geneig”, met betrekking tot die gelowige nie kon aanvaar nie. Toe hy daaroor ’n kategismuspreek moes lewer (aldus Kotzé), het hy verklaar dat die Kategismus hier dwaal, en presies so het sy leermeester, prof. J.H. Scholten, en sy geesverwante in Nederland betuig.

Ds. Kotzé het die geskil by die hooggeregshof aanhangig gemaak. Die saak van die predikant van Darling teen ds. Murray in sy hoedanigheid van moderator het van 23 Augustus 1864 in Kaapstad gedien. Omdat die advokaat vir die verdediging, F.S. Watermeyer, kort voor die aanvang van die saak deur ’n dodelike siekte aangetas is, het ds. Murray self die kerk se verdediging onderneem. Ná ’n pleidooi van vier en ’n half uur is hy deur regter sir Sydney Bell gekomplimenteer met die opmerking dat weinig advokate dit so goed sou kon gedoen het. In hierdie geding sowel as by die appel by die Britse geheime raad, waarin ds. Murray in 1866 in Londen ook namens die kerk opgetree het, is die kerk in die ongelyk gestel en genoodsaak om hom á agt jaar van stryd neer te lê by ’n uitspraak oor ’n gevaar wat “homself tog binne enkele jare self sou verteer”, volgens prof. G.B.A. Gerdener.

Predikant van Kaapstad wysig

 
Ds. Murray was van 1864 tot 1871 predikant van die NG gemeente Kaapstad, maar was blykbaar nie juis geheg aan dié werkkring nie.

By sy terugkeer uit die buiteland in Maart 1867 het ds. Murray hom in die stryd teen die liberale standpunt gewerp, soos onder andere deur ds. D.P. Faure, die stigter van die Unitariërkerk, in sy boek De moderne theologie uiteengesit het. In hierdie verband het hy 13 preke gelewer wat daarna onder die titel Het moderne ongeloof: dertien leerredene (Kaapstad, 1868) verskyn het.

Ds. Murray was die heel eerste predikant wat deur die kerkraad van die Kaapse moedergemeente beroep is. Tot in 1843 het die regering predikante aangestel en omdat die gemeente se oudste leraar, ds. Johannes Spijker, eers in 1864 uitgetree het, was dit eers in 1864 vir die kerkraad nodig om 'n leraar te beroep. Op Dinsdagoggend 5 Julie 1864 het drr. Faure, wat van 1822 tot 1867 medeleraar was, en Stephanus Heyns saam met 13 dienende en 40 rustende kerkraadslede vergader om 'n plig te vervul "die nog nooit in deze stad was verrigt".[3] Net een dienende en sewe rustende broeders was nie daar nie en meer as 30 kandidate is benoem. By die finale stemming het ds. Andrew Murray met 43 stemme teen nege die paal gehaal teen ds. A.I. Steytler van die NG gemeente Uitenhage. Ds. Steytler is wel in 1881 beroep en het 34 jaar in die gemeente gedien.)

Volgens ds. H.C. Hopkins kon ds. Murray die beroep nie ligtelik van die hand wys nie omdat "hy in Kaapstad as die stormsentrum van die destyds woedende konflik met die Liberalisme, die kerk op kragtiger wyse kon dien". In die stad was ds. Murray dan ook onmiddellik ná sy bevestiging op 11 November 1864 in verskeie vermoeiende pligte gewikkel. Dr. Faure was al byna 70 jaar oud en nie meer in staat tot al die take van vroeër nie. Dr. Heyns het tot die ou skool van deftige predikante behoort wat hul ampspligte getrou uitgevoer het, maar nie die daadkrag vir die offensief in 'n stadsgemeente besit het nie. In 1867 het ds. Murray wel 'n geesgenoot gekry in sy neef ds. Georg Stegmann jr., volgens ds. Hopkins "een van die kragtigste evangeliedienaars van daardie tyd en 'n leier op die gebied van die opvoeding".

Hier in sy derde gemeente het ds. Murray hom die lot van die minderbevoorregtes en die heil van die jong mense besonder aangetrek het. In 1865 is onder sy leiding in Kaapstad die Young Men's Christian Association (YMCA) opgerig.

Wellington, sy laaste gemeente wysig

 
Wellington se NG moederkerk met die standbeeld van ds. Murray daarvoor. Die twee vleuels is in 1861 aangebou, die galerye is in 1874, twee jaar ná ds. Murray se koms, aangebring, en die toring in 1891 aangebou. Eers in 1928, sowat 11 jaar ná sy dood, is die dak hoër gemaak en het die kerk sy huidige vorm gekry.

Ds. Murray was nooit baie geheg aan Kaapstad nie en op 21 September 1871 is hy bevestig in die NG gemeente Wellington, sy vierde gemeente, waar hy tot sy aftrede in 1906 sy grootste lewenswerk sou verrig. Kort ná sy aankoms op Wellington het ds. Murray die lewensgeskiedenis gelees van Mary Lyon van die Dames-seminarie in Mount Holyoke, Massachusetts, VSA. Dit het op hom 'n blywende indruk gemaak, veral omdat sy, volgens sy siening, blykbaar wonderbaarlik daarin geslaag het om by haar leerlinge 'n versoening teweeg te bring tussen die strewe na die hoogste verstandelike ontwikkeling en die opregste godsvrug.

In 'n reeks artikels in De Kerkbode het hy in 1873 geskryf oor die behoefte aan onderwysers en sendelinge, en het in Junie 1873 sy gemeente byeengeroep om aan hulle 'n memorandum oor die saak voor te lê. Dit het die oprigting van die Hugenote-seminarie (die voorloper van die Hugenote-kollege) op Wellington tot gevolg gehad wat op 19 Januarie 1874 formeel geopen is, en waarvoor ds. Murray die diens van twee Amerikaanse dames, mes. Abbie Park Ferguson en Anna Bliss uit Mount Holyoke verkry het.

Sy bydrae tot die onderwys wysig

 
Die Hugenote-kollege is die opvolger van drie opvoedkundige instellings op Wellington, waarvan die Hugenote-seminarie, opgerig in 1874, die geesteskind van ds. Murray was. Dit het aanleiding gegee tot die stigting van talle soortgelyke instellings oral in Suid-Afrika.

Die saak van die onderwys het ds. Murray so diep aangegryp dat hy meermale maande lank uit sy gemeente op kollektereise gegaan het. Op die eerste reis is £2 300 byeengebring en is hy bo-op die Bainskloofpas geesdriftig deur sy gemeente terugverwelkom. In 1877 het hy 'n oorsese reis onderneem om die eerste vergadering van die Presbiteriaanse Alliansie in Edinburg, Skotland, by te woon en het hy daarin geslaag om J.R. Whitton te vind as hoof van die onderwyskollege of normaalkollege wat pas in Kaapstad opgerig is. Die besluit van die NG Kerk tot die oprigting van sowel die normaalkollege as die Goede Hoop-seminarie vir meisies (wat vandag nog bestaan as die Good Hope Seminary for Girls) in Kaapstad was grotendeels aan sy bemoeiing te danke. Weldra het na aanleiding van die eerste seminaries nog meer elders in die Kaapkolonie ontstaan, in Bloemfontein, op Bethlehem, op Greytown en selfs een in Pretoria, opgerig deur ds. H.S. Bosman, wat sterk deur ds. Murray se gedagtes oor die onderwys beïnvloed is.

Selfs reeds as student in Utrecht het ds. Murray in sendingwerk belanggestel. Volgens sy interpretasie van die Bybel is dit die plig van elke Christen om sendingwerk aan te help deur gebed, wat dit dus vir die Heilige Gees moontlik sal maak om ook op ander mense neer te daal.[4] Daarom het Murray verkondig dat die sending die Kerk se hooftaak is. In 1857 het die Kaapse Kerk besluit om 'n aanvang te maak met buitelandse sending en Murray het hom tot sy dood hiermee bemoei. Die snelle uitbreiding van die land het aanleiding gegee tot 'n tekort aan evangeliedienaars, hoewel ds. Murray op sy uitgebreide reise agtergekom het daar was baie jong mense wat bereid was om hul toe te wy aan sendingwerk. Die groot gemeentes van sy Kerk en die lang afstande om kerk en skool te bereik, het volgens prof. G.B.A. Gerdener swaar op ds. Murray se hart gerus; dit het die opening in Oktober 1877 van die Sendinginstituut op Wellington tot gevolg gehad waar sendelinge, godsdiensonderwysers en oefenaars opgelei kon word.

'n Presbiteriaanse predikant uit Amerika, ds. George Ferguson (1829–1896) het die eerste hoof daarvan geword en eerw. J.C. Pauw van die plaaslike sendinggemeente het hom deeltyds bygestaan. Hierdie inrigting het ds. Murray, wat aan die begin 'n deel van sy persoonlike inkomste afgestaan om die instelling se lopende uitgawes te dek, met sy gewillige gemeente jare lank op hul eie skouers gedra tot dit in 1903 sinodale verband verkry het. In 1962 is dit na Stellenbosch oorgedra nadat dit tot 1959 reeds 563 sendelinge opgelei het. Twee van ds. Murray se werke oor die sending is De sleutel van het vraagstuk der Zending (1901) en The kingdom of God in South Africa (1906).

Sy besigste tyd op Wellington wysig

 
Die Sendinginstituut op Wellington is nog 'n opvoedkundige instelling wat deur ds. Murray se toedoen tot stand gebring is.
 
Die studente en dosente van die Sendinginstituut op Wellington in 1909 afgeneem saam met ds. Murray.

Destyds was hy in die fleur van sy lewe. Sy helder insig en begripsvermoë sowel as sy verbasende ondernemingsgees het hom bygestaan om aan te durf waar mense met minder begaafdheid sou geswig het, volgens prof. Gerdener. “Deur alles loop by hom die goue draad van die gebed. Met Luther glo hy dat niks wat verkeerd is en wat reg moet kom, nie deur die gebed reggemaak of verdra kan word nie.”

Ds. Murray het veral van die seuns en dogters van sy eie volk hoë verwagtings gekoester as sendelinge en onderwysers, en die gedagte uitgespreek dat hulle miskien beter die verhouding tussen wit en swart sou verstaan en bewaar as vreemdelinge. Toe daar in dié tyd gekla is dat ds. Murray deur sy ywer op Wellington die normaalkollege wat pas opgerig is, in die wiele kon ry, was sy antwoord dat daar in die land meer werk te doen is as wat 'n mens sou dink. Daarom het hy gevra dat daar nie wantroue sou wees nie, maar onderlinge aanmoediging om mekaar die hande te sterk.

Die bedrywigste tydperk van sy vol belaaide loopbaan tydens sy bediening op Wellington, was die jare 1879 tot ’91. In hierdie tyd het hy nie minder nie as sewe evangelisasiereise in alle dele van die land onderneem, van net enkele weke tot maande lank. Vir spesiale dienste wat hy op sy reise gehou het, het hy alles tot in die kleinste besonderhede noukeurig gereël of laat reël, selfs die roete, afstande, rusplekke, getal en duur van die samekomste. Maar veral het hy toegesien dat daar uiters deeglike geestelike en sielkundige voorbereiding sou geskied. Meestal het hy pakkette van sy jongste boeke, gewoonlik in twintigtalle, vir voorbereiding laat vooruitgaan. In 1895 het ds. Murray die vierde van sy vyf besoeke aan die buiteland onderneem, 'n evangelisasietoer in Engeland, Amerika, Nederland en Skotland. Hy het tydens sy reis as hoofspreker opgetree in Keswick, Engeland, en Northfield en die V.S.A. (van die toesprake van dié toer is in 1896 uitgegee as Volkomene zaligheid. Toespraken in Europa en Amerika).

Op Wellington, waar hy die grootste gedeelte van sy 57-jarige bediening gestaan het, het hy afgetree op 20 Februarie 1906. Hy het bly woon in sy pastorie, Clairvaux (later die eiendom van die Hugenote-kollege), en elf jaar later gesterf in sy 89ste jaar en is voor die moederkerk ter ruste gelê.

Ds. Murray se bydrae wysig

 
Studente en dosente van die Normaal School, Kaapstad, in 1910. Dié onderwyskollege is in 1878 deur ds. Murray se toedoen gestig.

Tydens ds. Murray se ryk en geseënde loopbaan was hy stigter van organisasies, geestelike leidsman, opwekkingsprediker, kerklike staatsman en skepper van 'n omvangryke letterkundige nalatenskap. Benewens die onderwysinrigtings, wat veral in Kaapstad en op Wellington deur sy toedoen tot stand gekom het, en die talle konferensies en konvensies wat hy deurentyd bygewoon het, was ds. Murray die stigter of siel van 'n aantal organisasies.

 
Ds. Murray by die graduandi en prinsipales van die Hugenote-kollege, 1912.

Stigter van organisasies wysig

 
Die standbeeldjie van ds. Murray deur Anton van Wouw voor die Groote Kerk is in 1929 onthul.
Bybel-en-Bidvereniging

In 1880 het ds. Andrew Murray die Bybel-en-Bidvereniging (oorspronklik Bijbel- en Bid-Vereniging, BBV) gestig het om NG lidmate aan te moedig om gereël die Bybel te lees. Jaarliks het dié vereniging het 'n almanakie uitgegee met stukkies vir elke oggend en aand waardeur lede aangespoor is om die Bybel mettertyd van voor tot agter deur te lees. Lede van die BBV moes terselfdertyd vir mekaar bid. Elkeen kon ’n bydrae van een sjieling per jaar lewe en binne net ’n jaar was daar 900 lede; tien jaar later was daar reeds sowat 8 000 lede en verteenwoordigers in meer as honderd van die NG Kerk se indertydse nagenoeg 170 gemeentes. Nog tien jaar later, in 1900, was daar 18 000 lede, met verteenwoordigers in meer as 170 gemeentes. Danksy die toename in die ledetal, kon die BBV, buiten die almanak en traktaatjies, ook jaarliks ’n leersame, stigtelike boek en selfs ’n aantreklike muurteks aan sy lede besorg. Dié geraamde muurtekste met hulle mooi versierings het in later jare gesogte versamelstukke geword. Boeke wat die BBV in die beginjare versprei het, was grotendeels vertalings of verwerkings van Engelse of Nederlandse boeke, maar dit het ook werke oor binnelandse en buitelandse sending ingesluit en leeslus by lidmate op veral die Kaaplandse platteland aangewakker. Ds. Murray het die sekretarisskap in 1885 aan ds. J.T.T. Marquard oorgedra, onder wie se sorg die ledetal aangegroei het tot 20 000. In die dagboek Uit die beek, wat meer as 40 jaar onder sy redaksie in 'n vroeëre gedaante uitgegee is, gaan hierdie vereniging as ’t ware vandag nog voort.[5]

Predikante-sendingvereniging

Op 11 November 1886 is op Cradock die Predikante-sendingvereniging gestig. Lede daarvan het hulle verbind om £5 tot £20 jaarliks te gee en deur 52 predikante is die som van £300 gewaarborg sodat ds. Andrew Charles Murray, ’n seun van ds. Murray se broer ds. Charles Murray, in 1888 as baanbreker-sendeling na Njassaland (Malawi) kon gestuur word op 'n tydstip toe die kerk nog nie gereed was om so iets te onderneem nie. In 1903 kon die algemene sen-dingkommissie van die NG Kerk, wat deur die Kaapse Sinode gestig is, hierdie geseënde organisasie oorneem waarvan ds. Murray lewenslank die voorsitter was.

South African General Mission

Ene W. Spencer Walton, 'n onafhanklike evangelis uit Engeland, het Suid-Afrika in 1888 met die oog op evangelisasie onder alle rasse besoek. Op Wellington het ds. Murray hom hartlik verwelkom, en nadat die Cape General Mission (later South African General Mission) in 1889 in Londen gevorm is, het ds. Murray (wat jare lank voorsitter van die Suid-Afrikaanse raad was) tot sy dood 'n troue vriend en raadman van die SAGM gebly. In die merestreek van Engeland is die dorp Keswick, wat bekend geraak het in die Christelike wêreld vanweë sy jaarlikse konferensies ter verdieping van die geestelike lewe. Om die doeleindes van die SAGM te bereik, het ds. Murray saam met Spencer Walton 'n reeks Holiness Conventions op tou gesit in Suid-Afrika, aanvanklik onder meer in Johannesburg en in 1896 in Durban, met die onderwerp “algehele oorgawe”. Op Wellington het dit die jaarlikse Suid-Afrikaanse "Keswick" in die Goodnowsaal tot gevolg gehad waarvan ds. Murray baie jare lank die siel is. Op sy inisiatief is die liedere-bundel “Hymns for life and service” vir hierdie samekomste opgestel, waarvan meer as 50 000 (met woorde alleen) in Suid-Afrika verkoop is.

Die Studente-vrywilligersbeweging

Reeds toe die Studente-vrywilligersbeweging, die sendingdeel van die Christen-studentevereniging (CSV), naamlik in 1890 op Wellington en Lovedale begin, was ds. Murray die besielende krag en het hy Donald Fraser en Luther D. Wishard genooi om die CSV te kom stig. Dit het in 1896 op Stellenbosch gebeur en weer was hy die vernaamste spreker en die voorsitter van die stigtingsvergadering. Hy het sy lewe lank 'n ondersteuner van die CSV gebly.

Mannesendingbond

Toe die Kaapse algemene sendingkommissie in 1908 voor 'n ernstige geldelike tekort te staan kom, is Pinkstersondag (7 Junie) as dag van gebed uitgeroep. Op Wellington het ds. Murray (toe reeds afgetree) oor die woorde “Sê vir die kinders van Israel dat hulle moet wegtrek” (Eksodus 14:15), en dié wat dit gehoor het, kon dit nooit vergeet nie, volgens prof. Gerdener. Drie dae daarna het die kerkraad besluit om 'n konferensie oor die aangeleentheid in Augustus saam te roep, waartydens die Mannesendingbond gestig is. Tydens die vergadering is £700 beloof en ná 'n reeks sendingkonferensies was £10 000 bymekaar. Ook hier was ds. Murray die siel van die beweging en die enigste wat al die konferensies bygewoon het.

Die Gebedsunie

In 1904 is die Gebedsunie deur ds. Murray gestig, waarby Christene kon aansluit wat hulle verbind het om minstens 'n kwartier daagliks aan voorbidding vir ander te wy, asook vir die vooruitgang van die saak van die Here in alle dele van die Wêreld. Ná sy heengaan het die unie die naam Andrew Murray-gebedsunie gekry in die hoop dat dit 'n blywende nagedagtenis sou wees van sy invloed as man van gebed, en sy ernstige pleidooi vir die plek en die krag van die gebed in die raadsplan van God. Hierdie Unie het in later jare die Bond van Herlewing en die beweging Oorvloedige Lewe in hom opgeneem.

Geestelike leidsman wysig

 
Ds. Murray op 65-jarige leeftyd in 1893, die jaar toe hy 'n permanente rugbesering opgedoen het in 'n karongeluk as gevolg waarvan hy ál krommer begin loop het en later op 'n hoë bankie in die kerk moes sit en preek.

Naas stigter van organisasies en bewegings, was ds. Murray ook geestelike leidsman. Volgens prof. Gerdener kon “diegene wat hom in sy later jare geken het, … moeilik dink dat hy, wat dit so ver gebring het, ook eens 'n felle geloofstryd deurgemaak het. Tog was dit die geval, en nooit het sy leer aangaande die heiligmaking sondelose volmaaktheid of sondeloosheid beteken of stryd uitgesluit nie.” Hy het as jong predikant uit Bloemfontein aan sy vader geskryf dat hy besef hoe treurig sy lewe is. In 1895 het hy in Keswick verklaar: “Sommige van u weet hoe ek by u aangedring het op die twee stadiums van die Christelike lewe en op die stap van die een na die ander. Ek het die eerste tien jaar van my evangeliebediening blykbaar op die laere peil deurgebring … Met al my teologie het ek nooit geleer dat gehoorsaamheid moontlik was nie … Ek het in die stellige versekering verkeer dat God my deur die bloed van Christus geregverdig het en tog het ek geen krag tot diens gehad nie … Ofskoon almal rondom my my vir een van die ernstigste manne gehou het, was my lewe een van die diepste ontevredenheid. Ek het geworstel en gebid so goed ek kon.”

Ses maande nadat hy op Worcester gekom het, het hy getuig van 'n genadige uitstorting van die Heilige Gees in verband met sy prediking. Later het hy in Kaapstad getuig: “Ek het nog voort geworstel.” In Keswick het hy voorts gesê: “As ek nou gevra word: ‘Is u dan tevrede met wat u be-reik het? Het u alles waarna u verlang?’ moet ek antwoord: Verre daarvandaan! Ek is tans met Jesus versadig, maar daar is ook die besef dat die openbaring van die oorvloedige rykdom van Sy genade oneindig voller en heerliker kan wees. Dit moet ons leer sê: Dis maar die begin."

Hoewel die eeufees van ds. Murray se bevestiging as leraar in die Vrystaat reeds in 1949 op Wellington gevier is, het niemand in meer as honderd jaar probeer om 'n stelselmatige studie van sy teologie te lewer nie. Prof. Gerdener skryf: “Die vraag ontstaan of dit nie 'n bewys is van die diepsinnigheid van sy lering nie. Nog minder kon sy lewensbeskrywers die geheim van sy geestelike invloed peil. Weer kan die vraag gestel word of die rede daarvoor nie is dat geen menslike skaal sy lewe en werk kan weeg nie, of ook omdat sy invloed soos 'n atmosfeer wel nodig en nuttig is, maar ontleding en beskrywing uitsluit.”

Veral op sy medeleraars was sy invloed meer as 'n halfeeu oorweldigend en deur sy geskrifte het dit wêreldwye afmetings aangeneem. Volgens prof. Gerdener is die populêre gedagte dat sy godsdienstige geskrifte net van stigtelike aard was, ongetwyfeld verkeerd. “Daar kan met die meeste stel-ligheid beweer word dat hy ook 'n sistematiese denker was, wat al die groot geloofswaarhede weer oorgedink het vanuit sy misties-gekleurde Christologie.

Opwekkingsprediker wysig

 
Prof. N.J. Hofmeyr is so beïndruk deur ds. Murray se aanprysing van die matigheidsbeweging in Amerika, dat hy in 1882 'n Christelike onthouersvereniging gestig het. Ds. Murray het nie so ver gegaan nie, maar wel ernstig verskil van die anti-onthouers, wat deur ds. S.J. du Toit en ander aangevoer is.
 
Ds. Murray se standbeeld voor die Wellingtonse moederkerk.

Toe ds. G.W.A. van der Lingen ná die herlewing van 1860 die voorstel doen om die tien dae tussen Hemelvaart en Pinkster jaarliks soos die dissipels in die eerste eeu met bidure deur te bring, was dit ds. Murray wat baie jare lank die onderwerpe voorberei en aan die kerk gegee het; en toe dit blyk dat baie van die bekeerlinge van daardie merkwaardige herlewing afkoel en selfs val, was dit ds. Murray wat sy ‘’Blijf in Jezus’’ (1864) aan die wêreld gegee het. Dit het later sy eerste Engelse publikasie, ‘’Abide in Christ’’ (1882), geword wat meermale in die buiteland beskou is as sy invloedrykste geskrif. Sowel met die Pinksteronderwerpe as met ‘’Blijf in Jesus’’ het hy die nood van die oomblik aangevoel en dit ontmoet met die Skrifwoord in sy “eenvoudige en direkte maar ook proefondervindelike geloofstaal” (prof. Gerdener se woorde).

Die taal was inderdaad eenvoudig: “Kom tot Jesus, bly in Horn, werk deur Hom.” Die klein middelwoordjie “in” (“Bly in Hom”) het ds. Murray telkens beklemtoon. “Die twee dele van die opdrag het hul eenheid in die middelste, veelbetekenende woord in. Daar is geen dieper woord in die Skrif nie,” het hy verklaar. So het ds. Murray, volgens prof. Murray, die geestelike denke van die eenvoudigste realisme van die wingerdstok en die bot na die diepste mistiek en die heiligmaking gelei, sowel as na die bron van die geestelike lewe wat die Kerk kan toerus en uitstuur na die eindes van die aarde.

In die namiddag van sy lewe is twee eredoktorate aan ds. Murray toegeken: een in die godgeleerdheid (Aberdeen, 1898) en die ander in die lettere (Universiteit van die Kaap die Goeie Hoop, 1907), maar die titel wat sy wesenskenmerke die beste aangedui het, was VDM, bedienaar van die goddelike Woord.

In 'n karongeluk in Natal in 1893 het hy 'n permanente rugbesering opgedoen wat sy veerkragtige, rysige gestalte van voorheen verander het na 'n ál meer geboë, byna gebreklike voorkoms. Hy moes as gevolg daarvan later sit en preek op 'n hoë bankie, hoewel dit aan die erns en die gloed van sy prediking niks afgedoen het nie. Self het hy vroeg in sy bediening al getuig dat sy opgewonde manier op die kansel baie teen hom is en 'n intieme tydgenoot het getuig hoe onder die preek, Bybel en kussing dikwels vuisslae van hom ontvang het. Dit het so gebly, selfs toe hy al sittende moes preek.

Sy tydgenoot, prof. Adriaan Moorrees, self 'n ware kanselredenaar, het oor hom geskryf dat sy prediking nie uitgemunt het deur sierlikheid van taal of aantreklikheid van voordrag nie, maar gekenmerk is deur heldere en logiese gedagtegang, groot lewendigheid en heilige hartstog, wat sy hoorders oorweldig het. “Die stemmige, eerbiedwaardige predikant verdwyn,” het 'n Presbiteriaanse predikant getuig wat hom in 1895 in Keswick gehoor het, “en 'n ou Hebreeuse profeet staan voor ons … Die gehoor buig onder die stortvloed van sy woorde.”

Geweldig was veral sy beroep op die gewete van sy hoorders; dit het soos die donderslae van Sinai geklink. Al hierdie eienskappe het hom gemaak tot opwekkingsprediker, iemand wat moes maai sowel as saai. Hy het aangedring op beslissing en bekering en baie van sy geskrifte het hy gewy aan die opbou van die jong gelowiges.

Dit was veral die tyding van die Amerikaanse evangeliste Dwight L. Moody en Ira D. Sankey se opwekkingsdienste in die stede van Brittanje wat die wêreld in rep en roer gebring en ook Suid-Afrika bereik het. Die sinode van 1876 het baie aandag bestee aan die vraagstuk van spesiale dienste en 'n kommissie vir spesiale evangelieprediking word benoem om in die saak te handel. Ds. Murray het reeds tevore te kenne gegee dat, hoewel hy hom nie van Wellington kon losmaak nie, hy nogtans graag die land sou deurgaan om die honderde te bereik wat wag om ingebring te word. Gevolglik het die benoemde kommissie hom uitgenooi om 'n reeks spesiale dienste te onderneem. Soms het hierdie dienste die vorm van predikante-konferensies aangeneem, aangesien meer as een leraar nie te vinde was vir spesiale dienste en veral nie vir na-byeenkomste nie. Hierdie onwil het ds. Murray beskou as die afbreek van die pylpunt, 'n heilsleer, sonder 'n boetebank.

Toe hy in 1879 die eerste van sy sewe groot evangeliesasietoere sou onderneem, het hy in De Kerkbode die redes vir sodanige spesiale dienste uiteengesit en die voorwaardes genoem waarop resultate verwag kon word. Daar sou geen nuwe evangelie gepreek word nie, maar die oue altyd-nuwe boodskap van groot blydskap. “By die besondere dienste,” so het hy betoog, “kan 'n mens deur die aanhoudende herhaling van die roepstem tot bekering en geloof iemand voer tot 'n punt waar hy moet besluit wat hy sal doen.” Herhaaldelik het hy gewys op die behoefte aan goeie voorbereiding en die samewerking van alle gelowiges. Die geestelike gevolge van hierdie reekse dienste was groot en blywend. “Die klaende twyfeltaal van baie,” het 'n binnelandse gemeente berig wat tipies was van soveel ander, “is verander in die dankbare taal van geloofsversekering en ons loop met nuwe moed die pad na Sion op.”

Met al sy mistieke vroomheid was ds. Murray allesbehalwe 'n kluisenaar of askeet, iemand wie se sin vir die “ander wêreld” hom buite die invloed van aardse storms en spanning gestel het. Hy was veel meer die man van die daad as van die droom. Sy veelsydige belangstelling het tot openbaring gekom in die wyduiteenlopende gebiede waarop hy die lewe geraak het. Volgens prof. Gerdener sou geheelonthouding en kerkvereniging, geloofsgenesing en Afrikanerbelange sou vir die mens van middelmatige formaat aangeleenthede wees wat so ver van mekaar verwyder is dat dit nie sonder 'n wonderwerk bymekaar kan kom nie; vir ds. Murray was dit doodgewoon om van die een na die ander te beweeg met die grootste natuurlikheid.

In 1877, by geleentheid van die ingebruikneming van 'n saal op Stellenbosch, het hy die vooruitgang van die matigheidsbeweging in Noord-Amerika sodanig aangeprys dat prof. N.J. Hofmeyr gelei is om in 1882 'n Christelike onthouersvereniging te stig. Uitgaande van die oortuiging dat alkohol 'n “vergift” is, was Hofmeyr van mening dat die Bybel die gebruik van sterk drank vir die gesonde mens verbied. Hierdie opvatting van hom ondervind egter groot teenstand. Ds. Murray, wat in 'n wyndistrik predikant was, het wel nie so ver gegaan nie, maar tog ernstig verskil van die anti-onthouers, wat deur ds. S.J. du Toit en ander aangevoer is. Die hele vraagstuk het in sinodes van die Kaapse Kerk (in 1883, en veral in 1886) weerklank gevind, en hoewel die predikant van Wellington sterker besluite gewens het, het dit hom geluk om die vertroue van sy gemeente te behou.

Kerklike staatsman wysig

 
Ds. Murray het, tydens die onthulling van die Vrouemonument in Bloemfontein op 16 Desember 1913 deur mev. Tibbie Steyn, 'n pleidooi gelewer vir Afrikanervolkseenheid. Hy was toe reeds 85 jaar oud. Sowat 20 000 mense het die verrigtinge bygewoon.
 
Ds. J.R. Albertyn is in 1892 deur die kerkraad van die NG gemeente Wellington beroep nadat dit geblyk het dat ds. Murray weens verswakte kragte en veelvuldige arbeid nie langer die gemeente na wens en soos dit behoort, kon bearbei nie. In groot liefde en harmonie het dié twee predikante 14 jaar lank saamgewerk.

In die saak van kerkvereniging het ds. Murray groot belangestel. Die Transgariepse afgevaardigdes het hy in 1862 die Kaapse sinode sien verlaat. In die Kaapse Sinode van 1903 was dit hy wat die voorstel ingedien het om 'n kommissie vir onderhandeling met die drie noordelike kerke aan te stel om voorwaardes vir kerkvereniging te ondersoek. Hy was selfs ten gunste van organiese vereniging. Toe die poging tot kerkvereniging in 1912 misluk, en die kerk met 'n federale raad tevrede moes wees, was hy al enige jare afgetree.

Ds. Murray se houding aangaande die vraagstuk van geloofsgenesing is, volgens prof. Gerdener, waarskynlik die mees omstrede van sy selfstandige standpunte, en daarmee hang ook sy kerklike staatsmanskap saam. Sy intense gees en mistieke aanleg was in 'n tingerige liggaamsbou gehuisves. Dikwels het hy aan pyne in sy skouers en arms gely, dan weer aan 'n ver-swakte keel. Sy verswakte keel het hom rondom 1880 twee jaar lank met kort onderbrekings die swye opgelê terwyl hy lang tye ter herstelling in die Karoo deurgebring het. Hoewel daardeur versterk, het hy in 1882 na Europa gereis, waar hy ook Bethshan, 'n inrigting vir geloofsgenesing, in Londen besoek het. Dit is hierdie eie ondervinding van langdurige siekte en geloofsgenesing wat hom gelei het om in 1884 Jezus, de Geneesheer der kranken (as The Lord thy Healer (1894) in Engels vertaal, en ook in 1884 in Frans) in die lig te gee. Sekere stellings in hierdie boekie word tot vandag toe gebruik om afwykende menings te steun wat lynreg in stryd is met die algemene Gereformeerde siening.

Hoewel ds. Murray nie openlik sy standpunt in hierdie boek gewysig het nie, het hy tog erken dat geloofsgenesing net deur sekere uitverkore mense beoefen kan word. Prof. Gerdener skryf: “As daar ooit 'n man was wat aan die waarde van gelowige gebed geglo het, ook om siekte te genees, dan was dit M., maar nie ten koste van middels en geneeshere nie; alleen op so 'n wyse dat die ware genesing eintlik uit die groot Geneesheer van die krankes kom.” Uit 'n onderhoud van sy kollega, ds. J. R. Albertyn met hom oor hierdie aangeleentheid, blyk dat hy nooit die stelling “alle siekte is uit die duiwel”, onderskryf het nie. Self het hy onder meer geskryf dat dit nie is dat die kranke juis 'n groter sondaar is dan die ander wat nie siek is nie, en daar blyk uit sy boek van 1884 verder dat die goddelike verborgenheid van die gebedsverhoring ook die geloofsgenesing beheers.

Gepaard met sy Engelse oriëntering, internasionale uitkyk en ekumeniese gees, was ds. Murray ook 'n oortuigde Gereformeerde, 'n hooggeëerde leidsman in die NG Kerk wat die belange van die Afrikanervolk op die hart gedra het. Sy ernstige en roerende beroep op die Britse volk in 1899, vlak voor die uitbreek van die Tweede Anglo-Boereoorlog om die Boererepublieke die vryheid te gun wat vir hulle iets ewe heilig is as vir die Britse nasie, het getuig van sy volksgevoel. Hoewel hy in 1900 na die Ekumeniese sendingkonferensie in New York as spreker genooi is, het hy dit van die hand gewys om liewer sy mense nie te verlaat nie. Hy het immers reeds in 1881 geskryf: “Die ontwikkeling van 'n kragtige nasionale lewe in ons halfsluimerende (Afrikaanse) bevolking sal 'n sterker stam bied waarop die Christelike lewe ingeënt kan word.”

Voorbeelde van sy meelewing met die Afrikaanse volk kan maklik vermenigvuldig word, volgens prof. Gerdener, byvoorbeeld sy voorstel in die Kaapse Sinode van 1890 om vir die Hollandse taal 'n ruimer plek in te rig in die leerplan van die openbare skole, en sy pleidooi as grysaard vir volkseenheid by die onthulling van die Vrouemonument in Bloemfontein in Desember 1913.

Nêrens, egter, het sy kerklike staatmanskap meer aan die lig gekom nie as by die ses geleenthede dat hy moderator was van die Kaapse sinode (1862, 1876, 1883, 1886, 1890 en 1894). Toe hy die eerste keer moderator word, was hy slegs 32 jaar oud, en toe hy versoek het om nie weer in aanmerking te kom vir die moderatorskap nie, het die lede hom 'n goue horlosie geskenk gegee.[6] Sy biograaf, prof. John du Plessis, beskryf hom as 'n voorsitter wat fermheid besit het sonder koppigheid, verdraagsaamheid sonder swakke toegeeflikheid, en onpartydigheid sonder onbeslistheid.

Sy daadwerklike belangstelling in alles wat die welsyn van die kerk betref, het geblyk uit sy pogings ten behoewe van die Sondagskool. Na 'n driedaagse konferensie in die Paarl (1884) waarvan hy voorsitter was en waarby al die kerke van die Sondagskoolunie van Suid-Afrika verteenwoordig was, het hy in kernagtige taal 'n omsendbrief aan al die Sondagskoolonderwysers in die land gestuur om die doel en metodes van die Sondagskool uiteen te sit. Deur alles wat hy skryf, loop die gebed vir die geestelike toestand van die kerk. Al sy prediking, geskrifte en gebede was 'n strewe om die geestelike lewe en werk van die kerk te mobiliseer, waarsonder die kerk onmagtig vir sy wêreldtaak sou bly.

Skrywer wysig

 
Ds. Murray se standbeeld voor Wellington se moederkerk van nader gesien. Die merk aan die beeld se nek en neus is waar dit gelas is nadat die kop op 'n keer afgebreek is.
 
Ds. Murray op gevorderde leeftyd.

Prof. Gerdener meen ds. Murray moes skrywe; "net vir die gesproke woord was sy gees te groot". So het sy letterkundige nalatenskap van ongeveer 250 publikasies ontstaan wat, behalwe in verskillende tale van Suid-Afrika (Engels, Nederlands, Afrikaans en Sotho), ook in Frans, Duits, Spaans, Italiaans, Grieks, Deens, Sweeds en Russies oor die westerse wêreld hul boodskap gedra het, en ooswaarts in Arabies, Armeens, Hebreeus, Chinees, Japannees en drie Indiese tale hul weg gevind het.

Van al die skrywers wat op ds. Murray invloed uitgeoefen het, was die agtiende-eeuse Engelse mistikus William Law, die vernaamste. Law se werke wat in 1762 in Londen in nege dele verskyn het, was op ds. Murray se rak, en hy het nie minder as ses boekdele die lig laat sien nie met uittreksels van Law. Hy het Law beskou as “een van die kragtigste en mees besielende skrywers oor die Christelike lewe met wie ek ooit in aanraking gekom het”. Sy verdieping in die mistiek het hy in die eerste plek toegeskryf aan die Duitse teoloog J.T. Beck, maar ook die Middeleeuse Jan van Ruusbroec, madame Guyon, graaf Zinzendorf en ander Duitse Piëtiste het hom beïnvloed; 'n lewensbeskrywing van Zinzendorf wat ds. Murray wou skryf, het in die pen gebly.

Die onderwerp waaroor hy die meeste geskryf het, is die gebed. Veral het Cornaby ('n sendeling in China) se Prayer and the human problem en Bounds se Power through prayer hom diep getref. Maar ook die sending het in sy geskrifte 'n belangrike plek; sy werk “The kingdom of God in South Africa” (1906) sluit hy so af: “Die gebed is die lewe van die sending. Aanhoudende en gelowige gebed is die geheim van die lewenskrag en die vrugbaarheid van die sendingwerk. Die God van die sending is die God van die gebed.”

Prof. Gerdener skryf oor ds. Murray se grootste werk: “Om onder die ry van sy geskrifte waarvan in sy biografie 'n volledige opgawe verskyn, 'n magnum opus uit te kies, is 'n moeilike opdrag, miskien omdat ds. Murray se werke so diep geestelik en dus kwalitatief gelyk is. Tog blink sy twee groot sendingboeke The key to the missionary problem (1901) en The state of the church (1911), met hul Nederlandse vertalings uit, omdat dit eintlik geen gewone publikasies was nie, maar gebeurtenisse in die geskiedenis van die Christelike Kerk.” Albei dié werke was sy reaksie op wêreldsendingkonferensies: die Ekumeniese sendingkonferensie in New York in 1900, en die Wêreldsendingkonferensie in Edinburg in 1910. Prof. Gerdener meen albei bewys dat hy meer as enige ander skrywer die gawe gehad het om op die eintlike punt of eindoorsaak die vinger te lê en die aandag van die wêreld te vestig: die sending is nie net hoofdoel van die kerk nie, maar elke gelowige moet daaraan deelneem. Dit was die kern van sy boodskap in 1901. In 1911 weer laat hy die wekroep tot sewe maal meer gebed uitgaan.

In die tien dele van sy ‘’Versamelde werke’’ wat in 1942 verskyn het, is dele IV en VIII onderskeidelik gewy aan die gebedslewe en die sendingvraagstuk. Tussen 1880 en sy dood het daar by hoë uitsondering 'n jaar verby waarin nie een of meer boekwerke van sy hand verskyn het nie. Die vrugbaarste jaar was 1895, toe nie minder nie as 16 van sy publikasies die lig sien. Hiervan was sewe bloot kort toesprake van minder as tien bladsye elk, maar nege was ook aansienlike boeke van gemiddeld 135 bladsye elk. Hy was lief vir korter boeke van 31 of 52 hoofstukkies wat dan elke dag van die maand of elke week van die jaar gelees kon word. Veral in die laaste jare het hy baie gebruik gemaak van die sakboekreekse. Twaalf sulke boekies het verskyn, waarvan vyf in Engels vertaal is. Nêrens word die keur van sy leringe aangaande die Christelike lewe meer oorsigtelik weer-gegee en die rykdom van sy geestelike ervaring beter saamgevat as hier nie.

Vroeër in sy lewe het hy self geskrywe, ook sy preke, wat meestal uit breë sketse bestaan het. In later jare het hy vir een van sy dogters gedikteer, terwyl hy gesit het, met forse stem gespreek het, asof hy 'n gehoor voor hom gehad het, en selfs gebare gemaak het. Hy was hoe langer hoe meer geneig om van kursief en vetdruk gebruik te maak om klem by sy boodskap te sit. Hoewel hy baie noukeurig gelet het op interpunksie en die inhoud van elke paragraaf, het hy nie juis 'n aantreklike skryfstyl ontwikkel nie, volgens prof. Gerdener. By hom was daar nooit ’n strewe na skoonheid van gedagte of sierlikheid van taal nie. Niks vir die vorm nie, maar alles vir die inhoud: God moes deur hom 'n boodskap stuur. Sy mistieke aanleg was allermins 'n verskoning vir aksie; inteendeel, dit was die veerkrag van sy rustelose bedrywigheid. Diegene wat nie deur sy stem bereik is nie, is deur sy gesalfde pen bygekom.

In die woorde van sy amptelike biograaf, prof. John du Plessis, lê ook 'n opsomming van sy betekenis vir Suid- Afrika: “Andrew Murray was 'n groot en onwaardeerbare gawe van God aan die volk van hierdie land – die grootste van sy hele geskiedenis, en ons kan ons nouliks voorstel dat die Goddelike Voorsienigheid vir ons 'n nog groter gawe in die toekoms toegedink het.”

Portrette en standbeelde wysig

 
Op die agterkant van die suil op ds. Andrew Murray se graf voor die NG kerk op Wellington se voetstuk staan: "Aan haren onvergetelijken leeraar die, vol des Heiligen Geestes, haar en geheel en onze Kerk als krachtige evangelie prediker, onvermoeide zielenzoeker en Godzalige leidsman heeft gediend en door zijne diepgeestelijke geschriften de Kerk van Christus over de geheele wereld tot onberekenbaren zegen is geweest."
 
Ds. Murray se afbeelding verskyn aan die voetstuk van die Murray-Hofmeyr-gedenkteken in die tuin van die Kweekskool op Stellenbosch.

Portrette van ds. Murray is in sy biografie gepubliseer. In die NG Kerkargief, Kaapstad, is daar nog portrette en 'n bronsborsbeeld (van A. Thackwray Edwards) wat omstreeks 1906 in opdrag van die Ring van Kaapstad gemaak is, en 'n vergrote portret in die sinodesaal, Kaapstad, wat verskuif is met die verkoop van dié saal. Voor die kerk op Wellington, waarin sy boodskap soveel jare gehoor is, is deur die kerkraad ná sy dood 'n marmerbeeld van ds. Murray in sittende houding opgerig. Volgens besluit van die sinode van 1919 is 'n standbeeld van Italiaanse marmer op 'n voetstuk van Pretoria-graniet van ds. Murray, staande in predikende houding, deur Anton van Wouw uitgevoer. Dit is op 15 Maart 1929 by die Groote Kerk onthul maar later na die Adderleystraatse front van die kerk verskuiwe.

Gesinslewe wysig

 
Mev. dr. Andrew Murray (gebore Emma Rutherfoord), 'n dogter van die welvarende Kaapse handelaar en sendingvriend Howson Edward Rutherfoord, was van uit huis Anglikaans, maar werp haar ten volle by die NG Kerk in ná haar huwelik. Sy het van 1889 tot en met haar dood op 2 Januarie 1905 as eerste presidente van die Vrouesendingbond gedien en was ook 'n stigter van dié liggaam.

Twee jaar nadat die Vrystaat 'n republiek geword het, het ds. Murray na Kaapstad gereis, waar hy op 2 Julie 1856 in die NG kerk op Wynberg in die huwelik bevestig is met Emma Rutherfoord (10 Julie 1835 tot 2 Januarie 1905), 'n dogter van die Kaapstadse sakeman en vriend van die sending, Howson Edward Rutherfoord (1793? tot 1862), wat ook lid was van die Wetgewende Raad vir die Westelike Afdelings (1854 tot 1858) en in Herschel, Claremont, gewoon het. Meer as 48 jaar sou die geseënde en gelukkige egverbintenis duur. Uit dié huwelik is vyf seuns en ses dogters (van wie twee jonk oorlede is) gebore. Van die vier seuns wat groot geword het, was twee predikante van die NG Kerk: John Neethling Murray en Charles Hugo Murray (1873 tot 1953), terwyl twee van die dogters, Emma Maria (Emmie) Murray (1857 tot 1938) en Catharine Margaret (Kitty) Murray (1860 tot 1928), hulle binnenslands aan maatskaplike en onderwyswerk gewy het, en Mary Ellen Murray (1858 tot 1936) haar aan sendingwerk in die buiteland. Emma Murray was van huis uit Anglikaans, maar het haar ten volle ingewerp by die NG Kerk; sy het onder meer die eerste presidente van die Vrouesendingbond geword en lewenslank dié amp beklee.

Enkele boeke deur en oor Andrew Murray wysig

  • The Spirit of Christ
  • Algehele Oorgawe
  • Nederigheid
  • The State of the Church
  • Herlewing
  • Het Leven van Andrew Murray
  • Jesus self
  • Die Goddelike Geheim
  • Die Ware Wynstok
  • Christus My Alles
  • God se Wil, My Woonplek
  • God’s Best Secrets, 366 devotions
  • Andrew Murray na Honderd Jaar
  • Geld
  • De Geestelijke Toestand der Kerk
  • Met Christus in die Skool van Gebed
  • Ontdek Die Geesvervulde Lewe
  • The Life of Andrew Murray of South Africa
  • Die Sleutel tot ’n Kragtige Getuienisaksie
  • Wat Sal Hierdie Kindjie Tog Wees?
  • Andrew Murray : Beelddraer van die Ewige Lewe
  • Geworteld in Zijn Liefde, Leven en Werk van Andrew Murray
  • Andrew Murray and his Message, One of God's Choice Saints
  • Het Nieuwe Leven: Woorden Gods voor de Jonge Kinderen in Christus
  • Van Ganscher Harte
  • "Medeërtgenamen van Christus"

Bronne wysig

  • (af) De Kock, W.J. 1968. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel I. Kaapstad: Nasionale Boekhandel Beperk.
  • (af) Dreyer, eerw. A. 1935.Gedenkboek van die Nederduits-Gereformeerde Kerk Somerset Oos. Kaapstad: Cape Times Beperk.
  • (nl) Dreyer, eerw. A. 1924. Eeuwfeest-Album van de Nederduits Gereformeerde-Kerk in Zuid-Afrika 1824–1924. Kaapstad: Publikatie-kommissie van de Z.A. Bijbelvereniging.
  • (af) Gaum, Frits (hoofred.) 2008. Christelike Kernensiklopedie. Wellington: Lux Verbi.Bm en Byblekor.
  • (af) Gerdener, prof. dr. G.B.A. 1951. Bouers van Weleer. Lewensketse van enkele groot figure uit die geskiedenis van die N.G. Kerk in Suid-Afrika. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-Uitgewers van Suid-Afrika.
  • (af) Hofmeyr, George (hoofred.). 2002. NG Kerk 350. Wellington: Lux Verbi.BM.
  • (af) Hopkins, ds. H.C. 1965. Die Moeder van ons Almal. Geskiedenis van die Gemeente Kaapstad 1665–1965. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-Uitgewers en -Boekhandel.
  • (af) Hugo, dr. A.M. en Van der Bijl, J. 1963. Die kerk van Stellenbosch 1686–1963. Kaapstad: Tafelberg-Uitgewers.
  • (nl) Maeder, ds. G.A. en Zinn, Christian. 1917. Ons Kerk Album. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.
  • (af) Oberholster, prof. dr. J.J. 1964. Die Nederduitse Gereformeerde Kerk in die Oranje-Vrystaat. Bloemfontein: Die N.G. Kerk in die O.V.S.
  • (af) Olivier, ds. P.L. (samesteller). 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.
  • (en) Potgieter, D.J. (ed.) 1972. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery (Nasou).
  • (af) Van Wijk, mev. A.J. 1964. Vroue-Sendingbond Kaapland. Na vyf-en-sewentig jaar 1889–1964. Kaapstad: Die Hoofbestuur van die Vroue-Sendingbond.

Verwysings wysig

  1. De Kock, W.J. 1968. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel I. Kaapstad: Nasionale Boekhandel Beperk.
  2. (nl) Dreyer, eerw. A. 1924. Eeuwfeest-Album van de Nederduits Gereformeerde-Kerk in Zuid-Afrika 1824–1924. Kaapstad: Publikatie-kommissie van de Z.A. Bijbelvereniging.
  3. (af) Hopkins, ds. H.C. 1965. Die Moeder van ons Almal. Geskiedenis van die Gemeente Kaapstad 1665–1965. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-Uitgewers en -Boekhandel.
  4. (en) Murray, A.H. in Potgieter, D.J. (ed.) 1972. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery (Nasou)
  5. (af) Joubert, Gideon in Van alle kante, Die Burger, 24 November 1981.
  6. (nl) Dreyer, eerw. A. 1924. Eeuwfeest-Album van de Nederduits Gereformeerde-Kerk in Zuid-Afrika 1824–1924. Kaapstad: Publikatie-kommissie van de Z.A. Bijbelvereniging.

Eksterne skakels wysig