NG gemeente Bloemfontein

Die NG gemeente Bloemfontein (ook soms die Tweetoringkerk na sy kerkgebou genoem) is die vierde oudste gemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk in die Vrystaatse Sinode, maar slegs die 39ste in die Kerk. Die gemeente is op 30 November 1848 gestig, in dieselfde jaar as Fauresmith (11 Maart) en Smithfield (23 November).

Die liturgiese ruimte in die Tweetoringkerk.

Die Tweetoringkerk, hier afgeneem in Junie 2012. Die argitek was Richard Wocke.

Ds. Andrew Murray, van 1849 tot 1860 eerste leraar van Bloemfontein.

Die Tweetoringkerk.

Ds. Gilles van de Wall, van 1862 tot 1870 Bloemfontein se tweede leraar.

Bloemfontein se eerste NG kerkie, ingewy omstreeks 1850 en gesloop in 1878 om plek te maak vir die Tweetoringkerk.

Die eerste kerkie.

Ds. Gustav Radloff, van 1870 tot Oktober 1881 Bloemfontein se derde predikant. Hy was getroud met Johanna, oudste dogter van ds. C.A. Bamberger, leraar van die NG gemeente Fraserburg van 1854 tot 1882.

Ds. Charles Morgan, van 1882 tot 1893 Bloemfontein se vierde predikant.

Ds. Hermanus Theodorus Kriel, leraar van 1895 tot sy aftrede in 1904.

Ds. P.J.J. Boshoff, leraar van 1904 tot 1912, toe van die NG gemeente Caledon, en daarna weer Bloemfontein se leraar van 1920 tot 1931, toe hy emeriteer. Hy is oorlede op 14 April 1944.

Ds. Charles Daniel Murray, leraar van 1905 tot 1912.

Ds. J.D. Kestell, leraar van 1912 tot 1917.

Ds. Johannes Stephanus Marais was Bloemfontein se hulpprediker van 1912 tot 1920.

Ds. J.H. van Loggerenberg, leraar van 1947 tot sy aftrede op 20 Maart 1973.

Ds. P.W. Marais, medeleraar van 1964 tot middel 1969.

Dr. E.P.J. Kleynhans, medeleraar van 1969 tot 1976.

Agtergrond

Die voorgeskiedenis van die moedergemeente van die Vrystaatse hoofstad, Bloemfontein, is ten nouste verbonde met die aanvangsgeskiedenis van die Oranje-Vrystaat. Dit is die geskiedenis van trekboere benoorde die Grootrivier wat in die veertiger jare van die 19de eeu hulle veral in die omstreke van die Rietrivier, Smithfield en Winburg gevestig het. Hierdie gemeenskap het in sy vormingsjare die geestelike arbeid geniet van dr. Andrew Murray en ds. A.A. Louw, wat albei in die eerste jare van die Vrystaatse Republiek die fakkel hier vir die NG Kerk in Suid-Afrika gedra het.

Stigting

Op 30 November 1848, drie maande ná die Slag van Boomplaats, is die gemeente gestig toe drs. P.E. Faure en William Robertson, afgevaardig deur die NG Kerk in Kaapkolonie, 'n vergadering op Bloemfontein hou met die lidmate van die Kerk wat hulle benoorde die Gariep gevestig het, in die "Trans Gariepsche Gebied", toe bekend as die Soewereiniteit onder die bestuur van die Britse resident. Op die gemeentevergadering is ook die eerste kerkraadslede gekies, naamlik as ouderlinge: Willem Sterrenberg Pretorius en Jacobus van Zijl; as diakens: Andries Johannes Erwee, Johann David Griesel, Pieter Willem Koetzer en Johannes Maree.

In die teenwoordigheid van Faure en Robertson word reeds op 6 Januarie 1849 die hoeksteen van die eerste kerkgebou gelê deur maj. Warden, die Britse resident. Volgens Ons Kerk Album is dit onbekend wanneer dié kerkgebou ingewy is, want die kerkraadsnotules tot 17 Januarie 1853 ontbreek, maar dit is bekend dat die kerkdienste nog onder seile gehou is toe prop. Andrew Murray op 6 Mei 1849 as eerste leraar van die pas gestigte gemeente deur sy vader, ds. Andrew Murray sr. van die NG gemeente Graaff-Reinet, georden en bevestig word, drie dae voor sy 21ste verjaardag. (Volgens Ons gemeentelike feesalbum is die eerste kerk op 20 Mei 1852 ingewy.)

Ds. Andrew Murray

Hoewel die arbeidsveld van die ywerige jong leraar ver verby sy eie gemeente tot anderkant die Vaalrivier gestrek het, skroom die kerkraad nie om op aandrang van die ingesetenes op Bloemfontein vir ds. Murray en dr. Fraser in 1853 as 'n deputasie na Engeland af te vaardig om beswaar te maak teen die besluit van die Britse regering om die soewereiniteit te laat vaar en dus die Britse beskerming oor die toe nog baie skraal bewoonde gebied te onttrek. Saam met die deputasie vertrek die 11-jarige Gustav Radloff, wat 17 jaar later die derde leraar van Bloemfontein sou word en dit sou bly tot Oktober 1881.

Al was die sending vrugteloos en moes die inwoners van die gebied sonder wêreldse beskerming oor die weg kom, het die geestelike werk geseënd voortgegaan en ds. Murray sy reuse-arbeid voortgesit tot 1860, toe hy 'n beroep na Worcester in die Boland aanneem. Geruime tyd ná sy vertrek moes Bloemfontein vakant bly, totdat deur die bemoeiing van dr. William Robertson weer 'n klein getal predikante van oorsee na Suid-Afrika kom (sien Skotse predikante in die NG Kerk).

Ds. Gilles van de Wall

Onder dié predikante, waarvan die meeste Skots was, was ook die Nederlander ds. Gilles van de Wall, wat eindelik in 1862 gereed was om die leë plek op Bloemfontein te gaan inneem. Hy is op 25 Mei daardie jaar deur ds. Gilles van de Wall opgevolg. Op sy inisiatief het die eerste Sinode van die NG Kerk in die Oranje-Vrystaat in Mei 1865 op Bloemfontein vergader.

In hierdie sterk en hoogs begaafde persoon kry die gemeente nie net 'n bekwame predikant nie, maar die jeugdige Vrystaat, in 1854 geskep, maar in 1862 uit die Kaapse Kerk gestoot sodat die gebied hom kerklik selfstandig moet organiseer, kry ook 'n verstandige raadgewer en geestelike leidsman. Bowendien is die land destyds geteister deur die oorloë met die Basoeto's.

Ds. Gustav Radloff

Eers nadat daar veiligheid en vrede in die land was, vertrek ds. Van de Wall in 1870 na die NG gemeente Paarl, maar nie voordat hy, met die oog op die skaarste aan leraars, die Ring van Winburg beweeg het om prop. Gustav Radloff, indertyd rektor van die Grey-kollege op Bloemfontein, te orden en as konsulent van Bloemfontein aan te stel nie. Ná herhaalde beroepe aan ouer leraars gerig van die hand gewys is, het die jong konsulent hom genoodsaak gevoel om die kateder vir die kansel te verwissel en so word hy op 7 Januarie 1871 bevestig.

Met die ontdekking van diamante omstreeks dieselfde tyd kom daar 'n groot verandering in die landomstandighede. Die armoede maak plek vir welvaart. Nuwe bewoners stroom die land binne. Die vrugbare grondgebied wat van die Basoeto's verower is, word spoedig dig bewoon. Die klein dorpie Bloemfontein begin nou ál meer die aansien van die hoofstad te kry. Nuwe en groter geboue begin aan alle kante verrys. Die ou kerkgebou moes plek maak vir 'n ruimer en beter gebou net toe die skuld, wat so lank daarop gerus het, afbetaal is. In 1872 is besluit om 'n nuwe kerk te bou. 'n Wedstryd vir 'n kerkontwerp met 'n prysgeld van £100 is uitgeskryf. Agt inskrywings is ontvang. Die wenontwerp van die argitek William Bennett Hays het voorsiening gemaak vir 'n gebou in die Middeleeuse Duitse styl met twee torings van 106 vt. hoog. Die aanvaarbaarste tender van £33 500 vir die uitvoering van Hays se ontwerp in sandsteen was egter bo die geldelike vermoë van die gemeente. Boonop was die boukommissie bewus daarvan dat "de zandsteen hier verkrijgbaar van zeer twijfelachtige waarde is", het ds. Radloff later verklaar. Gevolglik is besluit op 'n gewysigde ontwerp van die Duitse boumeester Richard Wocke, wat voorsiening gemaak het vir 'n eenvoudiger en goedkoper gebou van £17 500 in 'n "modern Romeinschen stijl" wat sitplek aan 810 mense kon verskaf. Die sloping van die ou gebou het geskied in Januarie 1878. Die hoeksteen van die gebou is op 10 Mei 1878 deur pres. J.H. Brand in die teenwoordigheid van 'n reuseskare gelê.

Die preekstoel (later deur brand vernietig) is ook deur hom ontwerp. In wese bestaan die Tweetoringkerk uit die lang saalkerk van die Vrystaatse tradisie, deur vyfkantige, absisagtige vleuels en konsistorie tot 'n kruiskerk vergroot en finaal van alle ander in die land onderskei deur die twee torings wat in die styl van die Middeleeuse katedrale soos Nootre Dame en Westminster-abdy aan weerskante van die voorgewel geplaas is, verbind deur 'n portiek wat as ingangsportaal dien. Die torings, wat trapsgewys na boontoe versmal, versier met klein spits torinkies op die hoeke, en uiteindelik in toringspitse eindig, gee aan 'n gebou wat in wese baie eenvoudig is sy indrukwekkende voorkoms, tesame met 'n gevoel van opwaartse strewe, dog die rondinge van die rondeboogvensters en -deure, die wielvensters in die torings en die vleuels versag die spitsheid en hoekigheid van die vertikale reguit lyne. Hoeveel van die huidige kerkgebou Wocke se werk is, is nie bekend nie, maar mens kan die geheel seker as sy skepping aanvaar en saamstem met die tydgenootlike oordeel daarvan as 'n gebou "dat nog door het latere nageslacht als een treffend bewijs zal geroemd worden van de bekwaamheid en eerlijkheid der bouwmeester" - en selfs met die begryplik trotse verklaring van The Friend dat "the church is a noble pile, and would be an ornament to any town in South Africa, and no disgrace to many cities in Europe".

Nadat die gemeente twee jaar en vier maande in 'n groot pakhuis van ene Fichardt haar dienste gehou het, kon hulle op 7 Mei 1880 die nuwe gebou sonder skuld aan die Here toewy. Die gemeente het ruim £20 000 baie gewillig vir die oprigting van die kerk bygedra. In dié geskiedkundige kerk het drie van die Vrystaat se presidente die ampseed afgelê, naamlik J.H. Brand, F.W. Reitz en M.T. Steyn. Mev. Rachel Isabella Steyn was tot haar dood in 1955 'n hoog gerespekteerde en toegewyde lidmaat van die gemeente.

In dié tydperk verrys daar nie net kerk- en regeringsgeboue in die ontluikende hoofstad nie, maar ook skoolgeboue, want sedert die koms van dr. Johannes Brill word die Grey-kollege ál meer uitgebrei en, volgens 'n besluit van die Sinode, die Damesinstituut Eunice opgerig en op 5 Junie 1876 plegtig geopen.

Ds. Charles Morgan

In Oktober 1881 vertrek ds. Radloff na Hoopstad en binne drie maande word sy plek ingeneem deur ds. Charles Morgan, wat die groot werk in die hoofstad van 1882 tot 1893 met krag en seën voortsit. Hy geniet enkele jare lank die voorreg van n hulpprediker, veral in die persoon van ds. A.G.T. Schoevers, en later ds. H.T. Kriel, wat dan ook ds. Morgan se opvolger word. Hy bedien die gemeente tot 1904 en word drie jare lank bygestaan deur ds. P. Roux as hulpprediker. Teen dié tyd het die kerkraad ten volle begin besef dat die gemeente geheel en al te groot was om deur net een leraar bearbei te word, want ná ds. Kriel se vertrek beroep die kerkraad ds. P.J. Boshoff en kort daarna ds. C.D. Murray, seun van ds. Charles Murray en dus 'n broerskind van die eerste leraar, as tweede predikant. Hy werk met veel ywer saam tot 1912.

Ds. J.D. Kestell word uit 'n toringlose Tweetoringkerk begrawe in Februarie 1941. Die westelike toring van die gebou het een nag in 1935 ingestort en die kerkraad het toe die ander toring veiligheidshalwe laat plattrek. Eers in Mei 1943 is die hernude kerk met die herboude torings ingewy.

Latere ontwikkelings

Ná hul vertrek kry die gemeente ds. J.D. Kestell as leraar, wat bygestaan is deur ds. J.S. Marais as hulpprediker. In hierdie tyd was daar nog maar een groot NG gemeente in die Rosestad. Tydens die Griep-epidemie van 1918 het hy "met raad en daad die mense dag en nag bygestaan, met onvermoeide en onverfloude naasteliefde," aldus sy biograaf dr. P.J. Nienaber Ds. Kestell het die roepstem gehoor van die duisende onversorgde kinders weeskinders in die Vrystaat wie se ouers afgemaai is en so roerend was sy oproep dat binne enkele maande amper £50 000 byeengebring en aan die Vrystaatse Kerk toevertrou is om te sorg vir die weeskinders van die Kerk. Dit was die oorsprong van Ons Kinderhuis in Bloemfontein, wat ds. Kestell en 'n paar belangstellende vriende opgerig het.

Ons Kinderhuis, Bloemfontein

Die stigtingsdatum van dié inrigting vir wees- en behoeftige kinders is 11 September 1914. Dit was die regstreekse gevolg van 'n besluit van 'n kerkraadsvergadering van hierdie gemeente op 18 April 1914 onder leiding van ds. Kestell dat daar 'n tehuis vir verwaarloosde kinders gestig sal word. Met die stigting was daar een seuntjie, maar binne 20 jaar het die getal aangegroei tot meer as 300 kinders van albei geslagte. Destyds het die kinders hul vroegste skoolopleiding aan die Dr. Viljoen-skool geniet tot st. VI, waarna sommige meisies na die Oranjeskool gegaan het en van die seuns wat die bekwaamheid besit het, hulle studie voortgesit het aan die Grey-kollegeskool of die Sentrale Hoërskool. Die kinders is destyds in groot groepe geplaas van byvoorbeeld 60 dogters saam met 'n matrone en 60 seuns saam met 'n matrone

Mettertyd was die inwoners van weeshuise soos Ons Kinderhuis nie meer weeskinders nie, maar kinders wat ‘n behoefte aan sorg gehad het omdat hul ouers nie daarin kon voorsien nie. Vroeg in die dekade ná 1960 het die Kinderwet verskyn waarvolgens bepaal is dat kinders deur die kinderhof na kinderhuise verwys moes word. Die kinderhuise moes ook registreer en aan wetlike vereistes voldoen. Nou is die kinders in groepe van 150 tot 300 by 'n kinderhuis versorg, maar in verskillende wooneenhede op dieselfde kampus. Vyftien tot 20 kinders, ingedeel volgens ouderdom en geslag, is in 'n wooneenheid geplaas onder toesig van 'n huismoeder.

Van 2002 af het Ons Kinderhuis en die ander Vrystaatse kinderhuise, naamlik die Charlotte Theron-kinder-en-jeugsorgsentrum (Bethlehem), Gedenk-kinder-en-jeugsorgsentrum (Ladybrand) en Winburg se kinder-en-jeugsorgsentrum, gedesentraliseer. Op Ons Kinderhuis se terrein is 'n terapeutiese sentrum vir die versorging van kinders met spesiale behoeftes (spesiale mediese dienste, skoolonderrig, terapie) gevestig. Hier word kinders versorg deur ‘n volledige terapeutiese span wat versorgers en terapeute insluit. Al die ander kinders word in kleiner kinder- en jeugsorgsentrums op verskillende Vrystaatse dorpe versorg. Dié sentrums lyk net soos gewone woonhuise waarin 12 tot 16 kinders van albei geslagte deur ‘n opgeleide kinderversorger versorg word.

Toring stort ineen

In 1935 het die westelike toring van die Tweetoringkerk een nag ingestort en moes die ander toring veiligheidshalwe gesloop word. In ds. C.R. Kotzé se tyd is die pragtige orrel geïnstalleer en in Mei 1943 is die hernude kerk met die herboude torings ingewy. Vyf jaar later, in November 1948, is die honderdjarige bestaan van die gemeente luisterryk en feestelik gevier. Die feesvreugde is verhoog omdat die delging van die gemeentelike skuld hiermee gepaardgaan het. Net 'n jaar daarna is nog 'n dogter, NG gemeente Monument, afgestig. In 1950 is die toringklok, wat £825 gekos het, ingebou.

Enkele leraars

• Dr. Andrew Murray, 1849 - 1860
• Gilles van de Wall, 25 Mei 1862 - 1870
• Frans Gustave Theordore Radloff, 7 Januarie 1870 - Oktober 1881
• Charles Morgan, 1882 - 1893
• Alexander Gustaaf Timon Schoevers, 1893 - 1895 (hulpprediker)
• Hermanus Theodorus Kriel, 1895 - 1904 (emeriteer; oorlede op 27 Desember 1916)
• Petrus Albertus, 1898 - 1903 (hulpprediker)
• Pieter Johannes Jurgens Boshoff, 1904 - 1912 en 1920 - 1931 (intussen NG gemeente Caledon)
• Charles Daniel Murray, 1905 - 1912
• John Daniel Kestell, Junie 1912 - 13 Januarie 1919, word redakteur van De Kerkbode
• Christiaan Rudolph Kotzé, 1934 - 1947 (emeriteer)
• Heinrich Johannes Wiegand, 1939 - 1943
• Johannes Jacobus Kacheloffer van der Merwe, 1944 - 1945
• Frans Adriaan Kock, 1946 - 1949, waarna leraar van die pas gestigte gemeente Monument
• Johannes Hendrik van Loggerenberg, 1947 - 20 Maart 1973 (emeriteer)
• Pieter Willem Marais, 1964 - Junie 1967
• Dr. Evert Philippus Jacobus Kleynhans, 1969 - 1976
• Jacobus Johannes Fourie, 1972 - 1978
• Jacobus Marthinus Gerber, 1976 – 1985
• Zacharias Cornelius Prinsloo, 1978 - 1984

Lidmaattal

Die kerkgebou, begin 2018.

Die moedergemeente het sy hoogtepunt wat lidmaattal betref in 1985 bereik en ondanks 'n opflikkering in die middel van die jare 90 vinnig afgeneem tot op hede tot 73 keer minder as sy hoogtepunt.

Jaartal	Belydende lidmate
1931	2100
1952	840
1969	2799
1979	3288
1985	3800
1990	2360
1995	2650
2000	1200
2005	237
2010	137
2012	20
2014	24
2015	26
2017	52

Bronne

• Dreyer, eerw. A., 1932. Jaarboek van die Nederduits-Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 1933, Kaapstad: Jaarboek-Kommissie van die Raad van die Kerke.
• Hofmeyr, George (hoofred.), 2002. NG Kerk 350. Wellington: Lux Verbi.BM.
• Maeder, ds. G.A. en Zinn, Christian. 1917. Ons Kerk Album. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.
• Olivier, ds. P.L. (samesteller), Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers, 1952.
• (af) Schoeman, Karel. 1982. Vrystaatse Erfenis. Bouwerk en geboue in die 19de eeu. Kaapstad, Pretoria, Johannesburg: Human & Rousseau.
• Van Rene, Adri-Louise (hoof: Tydskriftemaatskappy). 2012. Jaarboek van die NG Kerke 2012. Wellington: Tydskriftemaatskappy.