Alexander MacKidd

Ds. Alexander MacKidd (Millbank, Thurso, Skotland, 8 Maart 1821 – Goedgedacht, Soutpansberg, Transvaal, 30 April 1865) was die eerste buitelandse sendeling van die Kaapse Sinode van die Nederduitse Gereformeerde Kerk. Hoewel hy net 'n kort rukkie as die eerste sendeling van enige kerkgenootskap in Noord-Transvaal gewerk het, het sy opvolger, eerw. Stephanus Hofmeyr van hom gesê: "Niemand sou die fondament beter kon gelê het nie."

Alexander MacKidd
Ds. Alexander MacKidd
Naam	Alexander MacKidd
Geboorte	8 Maart 1821 Millbank, Thurso, Skotland
Sterfte	30 April 1865 Goedgedacht, Soutpansberg, Transvaal
Kerkverband	Vrye Kerk van Skotland, Nederduits Gereformeerd
Gemeente(s)	Verskeie in Skotland as hulpprediker
Jare aktief	1849–1865
Kweekskool	New College, Edinburg
Sendingwerk	Soutpansberg

Herkoms en opleiding

MacKidd het skoolgegaan op die Skotse dorp Thurso.

MacKidd het sy M.A. verwerf aan King's College, Aberdeen, Skotland.

Thomas Chalmers (1780–1847), 'n Skotse predikant, professor in teologie en leier in die Kerk van Skotland en die Vrye Kerk van Skotland, was een van MacKidd se dosente aan New College in Edinburg. Hy word beskryf as een van Skotland se grootste 19de-eeuse kerklui.

MacKidd was ’n seun van Alexander MacKidd, ’n meulbouer, en sy vrou, Elizabeth McLeod. Sy ouers was afstammelinge van die Puriteine of Covenanters wat hulle in 1843 met die Disrupsie by die Vrye Kerk van Skotland aangesluit het. Hy het skoolgegaan op die dorp Thurso en in Maart 1842 die M.A.-graad aan King's College in Aberdeen, Skotland, verwerf. Hierna het hy van 1844 tot '49 studeer aan New College van die Vrye Kerk van Skotland in Edinburg en is op 5 September 1849 ná volbragte teologiese studie onder prof. Thomas Chalmers en andere deur die Presbiterium (of Ring) van Edinburg tot die evangeliebediening toegelaat. Twaalf jaar lank het hy in Noord-Skotland evangelisasiewerk as hulpprediker op talle plekke, onder meer Baniff, verrig. In dié tyd het hy ’n uitleg van Romeine 7 gepubliseer, An Exposition of the Chapter Seventh of Paul's Epistle to the Romans (1854).

Opwekking in Suid-Afrika

Intussen is in 1860 is ’n geseënde konferensie van die NG Kerk op Worcester gehou. Daar is veel gepraat en gebid oor die opwekking wat juis toe in Engeland en Amerika in volle gang was. Die konferensiegangers se gebede is verhoor, want nie lank daarna nie het die opwekking ook met groot krag deur Suid-Afrika versprei, veral in die gemeentes Worcester en Montagu, asook in die Paarl en Wellington en op ander plekke. Op die konferensie het dit egter nie by praat en bid gebly nie, want hulle het ook besluit om op te tree. Daar is besluit dat dr. William Robertson van die NG gemeente Swellendam na Europa sou gaan om daar na regsinnige sendelinge en onderwysers te soek wat in die groot behoefte in Suid-Afrika sou kon voorsien. Twee sendelinge het gehoor gegee aan sy versoek, van wie een ds. Alexander MacKidd was.

MacKidd en H.T. Gonin was dan die eerste buitelandse sendelinge van die NG Kerk en albei het die volle status van predikant gehad. Eersgenoemde was ’n Skot en laasgenoemde ’n Switser. Dié twee het mekaar in Edinburg ontmoet, waar dr. William Robertson hulle beweeg het om na Suid-Afrika in die sendingdiens van die NG Kerk te kom. Hulle het ongeveer dieselfde tyd hul werk in die Transvaal begin, hoewel ds. MacKidd eerder as ds. Gonin in Suid-Afrika aangekom het en in diens van die NG Kerk was; daarom kan hy tereg die eerste buitelandse sendeling van die Kerk genoem word.

Koms na Suid-Afrika

In Julie 1861 ds. MacKidd met die Roxana in Kaapstad geland. Hy was dadelik gewillig om as baanbreker na die Transvaal te gaan, dog vooraf het hy enige gemeentes in die Westelike Provinsie soos Stellenbosch, Swellendam, Montagu en Worcester besoek om belangstelling in die sending op te wek. Op 15 Augustus 1861 is hy met die volle status van predikant gelegitimeer en 14 dae later, op 29 Augustus 1861, in die Groote Kerk, Kaapstad, georden ná ’n toepaslike rede oor Johannes 4:35–38 deur ds. J.H. Neethling van Stellenbosch, later die swaer van ds. MacKidd se opvolger in Soutpansberg, eerw. Stephanus Hofmeyr. Dit was ’n uiters plegtige afvaardiging na die sendingveld wat ds. MacKidd, toe 40 jaar oud, te beurt geval het.

Die binneland in

Kort daarna het hy op reis gegaan na die Vrystaat, waar hy op die aankoms en aansluiting van ds. Gonin en dié se eggenote sou wag. Ds. Gonin het in Januarie 1896 in die Gereformeerd Maandblad onder meer van hul ontmoeting geskryf die plan was eers dat ds. MacKidd na Basoetoland sou gaan om met die sending van die Franse kennis te maak en die inboorlingtaal te begin leer, maar daar was toe in die Vrystaatse hoofstad vele vooroordele teen die Franse Evangeliese Sending en in Bloemfontein het die mense hom afgeraai om na Basoetoland te gaan. In die Vrystaatse hoofstad het hy kennisgemaak met Hessie Bosman (Esther Susanna Bosman, 8 Februarie 1826 – 4 Mei 1864) van Worcester, wat ’n skooltjie vir die kinders van die bruin mense van Bloemfontein bedryf het, en aan wie hy hom verloof het. In dié tyd het hy by eerw. Prosper Lemue van die Franse sendingstasie Carmel naby Smithfield met sy studie van Suid-Sotho begin.

Na Wes-Transvaal

Nadat ds. Gonin en sy eggenote in Februarie 1862 van Worcester per ossewa na Transvaal vertrek het, het hulle ds. MacKidd op Potchefstroom ontmoet, waarheen hy gekom het in die geselskap van ds. Andrew Murray, indertyd leraar van die NG gemeente Bloemfontein. Van daar af het hulle na Rustenburg gereis om te kyk of hulle agter die Magaliesberg "’n geopende deur vir ons sending sou kon kry" (volgens ds. Gonin in bogenoemde artikel), maar dié deur het geslote gebly. Hierna het die geselskap besluit dat ds. MacKidd saam met ds. Murray na Bloemfontein sou teruggaan om daar te trou terwyl ds. Gonin en sy vrou op Rustenburg sou aanbly en kyk of hulle nie êrens in die distrik Rustenburg ’n stasie kon stig nie. In Augustus was ds. MacKidd en sy bruid, met wie hy op 25 Junie 1862 in Bloemfontein getroud is, terug op Rustenburg waar die egpaar Gonin ’n huisie gehuur het en waar die twee voornemende sendelinge die "inboorlingtaal" (waarskynlik Tswana) begin aanleer het. Hulle het maande lank met die hulp van kmdt. S.J.P. Kruger talle inboorlingkampteins vergeefs probeer oorreed om hulle ’n standplaas te gee.

Hier op Rustenburg het mev. MacKidd ernstig siek geraak aan "een inflammatie van de ingewanden", en byna het hulle "alle hoop op haar herstel verloor, maar haar man het met die Here geworstel in gebed en die Here het verhoor en genees", aldus ds. Gonin. Begin 1863 ontvang ds. MacKidd deur die bemiddeling van ene Cornelis Lottering ’n versoek van Michael Buys (of De Buys), ’n seun van die avonturier Coenraad de Buys wat daar ’n inboorlingvrou geneem het en so die vader van die gemengde Buysvolk geword het, om na Soutpansberg te gaan om hom en sy kinders en hul onderhoriges te onderrig. Maar ds. MacKidd moes sowat vyf maande lank vir toestemming van die ZAR-regering wag om derwaarts te trek. So vertrek ds. MacKidd en sy vrou in April 1863 van Rustenburg na Soutpansberg waar hulle op 13 Mei 1863 aangekom het en waar die sendeling sy eerste diens op Sondag 17 Mei 1863 gehou het. Dit kan as aanvangsdatum van die NG Kerk se sendingwerk in dié geweste beskou word en as die begin van die Kaapse Kerk se buitelandse sending.

Ds. Gonin skryf in 1899: "Wij hebben ze nooit weer gezien. Br. MacKidd was een man van geloof en gebed, die mij steeds deed denken aan die oude Puritein, en zijne vrouw was eene tedere Christin. Wij hebben in Rustenburg zeer aangenamen omgang te zamen gehad."

Sy vrou se dood

Baie van die boere wat in die omgewing gewoon het, was ds. MacKidd vyandig gesind weens 'n diepgewortelde agterdog jeens die sending, maar enkele het hom wel vriendelik ontvang. Twee broer, die genoemde Cornelis Lottering en sy broer Frans, het ds. MacKidd 'n plaas (waarskynlik Goedgedacht) aangebied waar hy met sy werk kon begin, maar aangesien daar geen water op dié plaas was nie, moes die sendeling 'n ander plan beraam. Eindelik slaag hy daarin nog 'n plaas vir ’n sendingstasie te bekom – naas Goedgedacht wat hy as geskenk gekry het – toe hy die aangrensende Kranspoort vir 450 riksdaalders koop. Op dié plaas het die Buyse hulle mettertyd kom vestig omdat Michael (of Michal) Buys verlang het dat al sy kinders moes leer lees en dit geriefliker was dat hulle op die sendingstasie kom woon het. Spoedig het ds. MacKidd 'n kerkie en 'n woonhuis opgerig terwyl hy gereeld die dagskool en die eredienste waargeneem het. Eerw. Andries Dreyer skryf in 1910 (uit die Hollands vertaal): "Die natuurskoon om die stasie, wat Goedgedacht heet, is baie mooi. Daar groei pragtige bome en 'n mens het lemoene, koejawels, piesangs en ander vrugtesoorte in oorvloed." Ds.MacKidd het vanaf dié standplaas ook die inboorlingstamme in die omgewing begin bearbei.

Skaars ’n jaar ná hul aankoms het mev. MacKidd weer ernstig siek geraak aan die koors op die stasie Goedgedacht, waar haar man gevestig was. Sy is oorlede op 4 Mei 1864 oorlede. Geen kinders is uit dié huwelik gebore nie. Eerw. Andries Dreyer skryf in 1933: "Arme eggenoot – ’n vreemdeling in ’n vreemde land onder barbare, alleen oorgelaat, eensaam en verskole." Hierna skryf ds. MacKidd dan ook aan die Sendingkommissie van die Kaapse Kerk: "My verlies is groot, maar die verlies wat die saak van die Here gely het, is nog groter. Ek voel baie hulpeloos, en as dit nie was dat Jesus leef nie, sou ek heeltemal troosteloos gewees het ... U moet nou dadelik hulp vir hierdie stasie stuur."

In verband met haar dood skryf eerw. Andries Dreyer in 1910: "Wij keeren nu in de gedachten terug naar de Conferentie te Worcester. Een van de lieflijkste en voortreffelijkste personen op die Conferentie tegenwoordig was Mej. Hessie Bosman. Haar aangezicht straalde letterlijk met liefde tot den Heiland. Reeds vroeg tot den Heer gebracht onder de prediking van Ds. G.W. Stegmann, brandde nu het liefdevuur z(56 in haar hart, dat zij een poging wilde aanwenden om de liefde van Christus aan de heidenen te gaan verkondigen. Als eerste stap op dien weg is zij naar den Vrijstaat gegaan, waar zij, onder vriendelijke bescherming van President Boshoff, een- kinderschool oprichtte. Het was hier dat Ds. McKidd haar ontmoette, en niet lang daarna vierden zij hun bruiloft te Fauresmith. Slechts korten tijd mocht deze voortreffelijke christin haar Heiland in het zendingveld dienen. De wrede koorts tastte haar weldra aan, en spoedig is zij eraan bezweken. Haar echtgenoot, die haar teederlijk bemind had, was overstelpt van droefheid."

Stephanus Hofmeyr se koms

Eerw. Stephanus Hofmeyr was veronderstel om ds. MacKidd te kom bystaan ná die vrou oorlede is, maar skaars twee maande ná sy koms na Soutpansberg is ds. MacKidd ook oorlede.

Dié hulp het nege maande later opgedaag in die persoon van die jong godsdiensonderwyser Stephanus Hofmeyr, wat ds. MacKidd se opvolger op Goedgedacht en, volgens eerw. Dreyer, "een van die waardigste en hooggeagste sendelinge van ons Kerk geword het". In dieselfde uitgawe van die Gereformeerde Maandblad het eerw. Hofmeyr die volgende meegedeel oor hul ontmoeting en saamwerk (uit die Nederlands verlaat): "Ek het op 6 Februarie 1865 op die stasie Goedgedacht aangekom. Broer MacKidd was juis in die skool. Hy was so bly toe hy verneem wie ek is dat hy my om die hals val en kus, wenende. Tog was ons net ses maande saam, van 6 Februarie tot 30 April 1865, toe hy sterf. Saam het ons net gewerk tot 1 April, toe kry ek my eerste koorsbesoek. Ek het in die bed gebly tot 27 April, toe staan ek op om br. MacKidd, wat die vorige dag na die ou dorp Schoemansdal gegaan het, by sy terugkoms te verras en te verbly. In my siekte het hy gesê: 'Jy is siek, maar die Here sal jou gesond maak, dan sal hy my siek maak en my wegneem.' En toe hy in die namiddag van 27 April tuiskom en my uit die bed aantref, sug hy en sê: 'Ag, broer, hoekom so gou uit jou bed? Kort daarna sê hy: 'Ek voel nie goed nie.' En op 30 April 1865, toe die son juis ondergegaan het, ontslaap hy met ’n nouliks hoorbare sug, sonder dat hy ’n lid verroer het." Ds. MacKidd is langs sy vrou op Goedgedacht begrawe.

In sy testament het ds. MacKidd die twee plase aan die Sendingkommissie van die Kaapse Kerk bemaak. In September 1922 is die egpaar MacKidd se stoflike oorskot herbegrawe op Kranspoort, sowat 50 km wes van die dorp Louis Trichardt, waar die sendingstasie bestaan het tot dit in 2002 deur die NG Kerk aan Kranspoort se Kommunale Komitee oorhandig is. Die akademikus Mamphela Ramphele het op Kranspoort grootgeword. Die kerk, grafte van vroeë sendingpioniers en ‘n sendingeeufeesgedenkteken is vandag nog besienswaardighede op die eertydse sendingplaas aan die voet van die Soutpansberg, langs die Vivo-pad wes van Louis Trichardt.

Waardering

W.L. Maree skryf in die Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek in verband met ds. MacKidd dat hy "haastig van geaardheid en liggaamlik nie sterk was nie" en dat die aanpassing in Suid-Afrika vir hom as vreemdeling uit Skotland ongetwyfeld swaar was, maar "in sy kort dienstyd het hy ’n deeglike fondament gelê waarop sy opvolger, eerw. Stephanus Hofmeyr, kon bou. Hy was die eerste sendeling van enige kerk in die hele Noord Transvaal, terwyl sy vrou die eerste Afrikaner was wat in diens van die buitelandse sending gewerk en gesterf het.

Eerw. Hofmeyr skryf hulle het nie eens twee maande saam gewerk nie, maar hy het genoeg gesien om ds. MacKidd te leer ken as iemand wat saam met die Here geleef het. "Hy was nie lang in die sending nie. Hy het nie veel gedoen nie, maar wat hy gedoen het, was goed. Ek het wel geeneen gelowige of gedoopte daar aangetref nie, maar elkeen het min of meer duidelik geweet dat Gods woord in die biddende hart Gods wil doen. Iedereen kon bid. Iedereen het agting vir die Bybel gehad. Dit was y werk. Ek sou dit nooit beter, nooit so goed kon gedoen het as ek die eerste sendeling was nie. Ek het ’n fondament gehad om op voort te bou. Ek kon die bidders in die bidure – mans-, vroue- en kinderbidure – byeenbring. Ek kon organiseer, voortbou, maar die stene was uit sy hand. Br. MacKidd het graag oor die hemel gepraat. Ek het hom teengegaan wanneer hy gesê het: hy verlang daarna om by sy liewe oorledene te wees; maar hy kon sê: dit wat hom die meeste na die hemel laat verlang het, was om die Heer Jesus in sy heerlikheid te sien.

"Ook die blankes wat hom geken het, het agting vir hom gehad. Hy het baie met hulle gepraat oor geestelike dinge en het ook saam met hulle gebid en ek weet dat hy met innige medelye oor hul herderlose en geestelose toestand gepraat het. Twee blankes, wat kort ná sy aankoms met sambokke gekom het om hom te verdryf, is so getref deur sy woorde en liewe omgang dat hulle met ’n geheel ander gesindheid huis toe gekeer het. Een van hulle het later aan my gesê toe ek Soutpansberg binnekom: "Meneer Hofmeyr, as u ’n man is soos meneer MacKidd, dan is ek bly."

Bronne

• (nl) Dreyer, eerw. A. 1910. Historisch Album van De Nederduitsche Gereformeerde Kerk in Zuid Afrika. Kaapstad: Cape Times Beperkt.
• (nl) Dreyer, eerw. A. 1924. Eeuwfeest-Album van de Nederduits Gereformeerde-Kerk in Zuid-Afrika 1824 - 1924. Kaapstad: Publikatie-kommissie van de Z.A. Bijbelvereniging.
• (af) Dreyer, eerw. Andries. 1932. Jaarboek van die Nederduits-Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die Jaar 1933. Kaapstad: Ned.-Geref. Kerk in Suid-Afrika.
• (af) Maree, W.L. in De Kock, W.J. 1968. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek. Kaapstad: Nasionale Boekhandel Beperk namens die Nasionale Raad vir Sosiale Navorsing.