Stephanus Hofmeyr

Eerw. Stephanus Johannes Gerhardus Hofmeyr (Kaapstad, 3 Junie 1839 – Kranspoort, Soutpansberg, 26 Julie 1905) was ’n beroemde 19de-eeuse sendeling in die Nederduitse Gereformeerde Kerk, die eerste Afrikaanssprekende buitelandse sendeling en een van die mees toegewyde sendelinge van dié kerkverband.[1]

Stephanus Johannes Gerhardus Hofmeyr
Eerw. Stephanus Hofmeyr as jong sendeling
Eerw. Stephanus Hofmeyr

Naam Stephanus Johannes Gerhardus Hofmeyr
Geboorte 3 Junie 1839
Kaapstad, Kaapkolonie
Sterfte 26 Julie 1905
Kranspoort, Soutpansberg, Transvaal
Kerkverband Nederduits Gereformeerd
Jare aktief 1864–1905
Sendingwerk Soutpansberg

In sy werkie Baanbrekers onder die Suiderkruis, "biografiese sketse van enige voortreflike voorlopers op sendinggebied in Suid-Afrika", sluit prof. G.B.A. Gerdener net een Afrikaner in, naamlik Stephanus Hofmeyr. Hy noem die hoofstuk oor hom "'n Stuk brandhout uit die vuur geruk" en skryf: "Altyd as ons die merkwaardige loopbaan van Stephanus Hofmeyr in oëskou neem en sy treffende bekeringsgeskiedenis lees, dink ons onwillekeurig aan hierdie woorde van Sagaria. Maar dan sien ons hom ook later as die ligtende fakkel in die heidenwêreld, besig om die lig van die evangelie in Afrika te help versprei. In die donker dele van Noord-Transvaal het hy 40 jaar lank deur Gods genade die fakkel van die evangelie omhoog gehou en 'n fondament gelê waarop die Transvaalse Kerk, wat intussen die werk oorgeneem het, vandag (1940) met vrug kan voortbou."[2]

Herkoms wysig

 
Eerw. Hofmeyr se vader, adv. Jan Hendrik Hofmeyr, was magistraat op Bredasdorp.

Hofmeyr stam af van ’n merkwaardige familie. Sy vader was adv. Jan Hendrik Hofmeyr (11 September 179612 Oktober 1877), magistraat op Bredasdorp, en sy moeder Anna Marthina Neethling (28 Januarie 18019 September 1885). Sy oupa aan vaderskant, ook Jan Hendrik Hofmeyr (23 Junie 175920 Januarie 1838), was die oudste seun van die Hofmeyr-stamvader in Suid-Afrika, Johan Heinrich, Jan Hinrick of Jan Hendrik Hofmeier, Hoffmeyer of Hofmeyr (17 Maart 17214 Julie 1908). Stephanus was die derde jongste van die nege (volgens ’n ander bron 11) kinders van Jan Hendrik en Anna Hofmeyr, ’n tante van ds. J.H. Neethling van die moedergemeente Stellenbosch. Sy moeder was, volgens iemand wat haar goed geken het, "een edelaardige vrouw, zonder het te zoeken of mogelik zelfs te denken al de dagen haars levens links en rechts hulp en troost verspreidden".[3]

Kleintyd het sy Hofmeyr-grootmoeder, Elisabeth Margaretha de Waal (3 Mei 176125 Junie 1846), wat volgehou het dat hy eendag ’n groot voorbidder sou word, gesê: "Fansie is de lieve Heere Jezus sijn kindje en lieve Jezus is in Fansie sijn hartje."[4] Maar volgens sy eie mededeling was hy ’n wilde en ongehoorsame kind. Op Bredasdorp, waar hy deels grootgeword het, het hy nie eintlik gedeug nie. Van sy onbeteuelde jeug het hy self gesê: "Er was eens een jongeling die God niet vreesde. Vrolik en onbedachtsaam holde hij den breeden weg des verderfs af, die eindigt in de hel." Elders het hy gesê (deur prof. G.B.A. Gerdener uit die Hollands vertaal): "Van my kindsheid af het die Here aan my siel gearbei. Ek wis dat ek onbekeerd was. Dit is my gedurig voorgehou, want ek was die wildste, ongehoorsaamste, ondeundste onder die kinders in die huis. As daar ooit 'n ernstige boek of traktaatjie was, dan was dit net vir my geskik. As 'n leraar ernstig gepreek het, veral oor die hel en verdoemenis, dan was die vraag van elkeen na die kerk: Stephanus, het jy goed geluister?"[5]

Skool en bekering wysig

 
Eerw. en mev. Hofmeyr as pasgetroudes.
 
Die "Publieke Kantore" op Bredasdorp, afgeneem in 1870. Dit het moontlik ook die magistraatskantoor gehuisves waar Hofmeyr omstreeks 1853 as klerk gewerk het.

Hofmeyr het sy vroegste onderwys deels aan die skool Tot Nut van 't Algemeen in Kaapstad ontvang. Hy was buitengewoon skrander op skool, maar van sy tiende jaar af het die huisgesin in armoedige omstandighede verkeer (die beskikbare bronne sê nie hoe dit gebeur het nie; trouens net prof. Gerdener noem hierdie feit) sodat Hofmeyr sy onderrig tuis van een van sy susters moes ontvang. Hy moes in dié tyd ook ander werk doen om die wolf van die deur af weg te hou. Veral koeie oppas, messe slyp, lepels en vurke skuur en stryk was van die take wat hy van jongs af gedurig moes verrig. Hy het blykbaar, toe dit weer beter met sy gesin gaan, sy skoolkursus voltooi en toe lesse aan die Zuid-Afrikaansche Athenaeum (Suid-Afrikaanse Kollege) gevolg. Later sou hy sê: "Onder dr. Adamson het ek meer vergeet as geleer. Later, onder dr. Dale, het ek goed begin leer: Latyn, Grieks, skeikunde. Maar, o, die wildheid en ondeundheid! Geen kattekwaad te bedink of ek was daarin."[6]

Op sestienjarige leeftyd het hy die skool verlaat om op te tree as waarnemende klerk van sy vader, wat as magistraat op Bredasdorp aangestel is. In 1858, toe hy min of meer 19 jaar oud was, het hy by 'n agent en afslaer in Kaapstad gaan werk, maar dié vroeë werkperiode was minder geslaagd. Sy ouers het dit toe die beste beskou om hom na ’n oom aan moederskant, "oom Hendrik", te stuur sodat hy die boerdery op dié se eensame en afgeleë plaas, Remhoogte, sowat vyf uur te perd van Prins Albert af. Volgens eerw. Andries Dreyer was Hofmeyr toe nog ’n "wêreldling wat graag te koop geloop het met sy vervreemding van God deur alles te spot wat goddelik was".[7]

In die jaar 1862 het sy oom ’n biduur in die omgewing ingestel. Daarheen moes hy na ’n naburige plaas te perd ry en sy jong susterskind het die perd na hom gebring. Toe hy die perd bestyg, vra hy Stephanus of hy dan nie saamkom nie. Hy het sy oom se uitnodiging vriendelik van die hand gewys, maar die ruiter was net enkele treë weg toe, so skryf eerw. Dreyer, "deur die Gees van die Here Stephanus se antwoord (aan sy oom) hom die eerste blik in die sondigheid van sy eie hart gee. Sy hart is gebreek en hy moes, toe hy in sy kamer kom, kniel en bely: 'O God, ek is ’n sondaar!'" Van toe af was dit nooit weer nodig om hom te vra of hy saamgaan na ’n biduur nie. Hy het die siel van die bidgeselskap geword en, begaaf met ’n aangename stem, het hy altyd voorgegaan by die sang. En mettertyd het in hom ’n seldsame gawe ontwikkel om te bid en oor die Bybel te praat sodat selfs ’n klein kind dit kon verstaan.

Volgens ’n ander weergawe van sy inkeer het hy "in April 1862 by die stookketel in die wynkelder tot 'n kragdadige bekering (gekom) en ontstaan by hom die begeerte om as sendeling onder die heidene te gaan werk".[8] Prof. G.B.A. Gerdener skryf as volg: "Tussen drie en vier jaar het hy geskommel tussen hoop en vrees, die prooi van diepe onsekerheid, totdat in Maart 1862 die lig op sy lewenspad geval het soos weleer op die Damakuspad, waar 'n Saulus herskep is tot die groot apostel Paulus. So was dit daar by die brandewynsketel op Remhoogte waar die lig op sy siel geval het en hy die nuwe ingestap het."[9]

Opleiding en roeping wysig

 
Ds. J.H. Neethling van die Stellenbosse moedergemeente, was eerw. Hofmeyr se swaer en jare lank voorsitter van die Kaapse Kerk se Sendingkommissie.

Omstreeks 1863 gaan Hofmeyr na die Stellenbosse Kweekskool om hom as predikant te bekwaam sodat hy sendingwerk kon gaan doen. Hy kon egter nie sy voorgenome kursus voltooi nie omdat, volgens eerw. Dreyer in sy Eeuwfeest-Album van de Nederduits Gereformeerde-Kerk in Zuid-Afrika 1824 - 1924, "sijn hoofd te zwak was"[10] of in sy Historisch Album van De Nederduitsche Gereformeerde Kerk in Zuid Afrika "omdat het hem aan de noodige lichaamskrachten ontbrak".[11] Prof. G.B.A. Gerdener skryf oor die skielike beëindiging van Hofmeyr se studie: "Dog sy hoof het hom reeds die volgende jaar (nadat hy Kweekskool toe is) belet om sy studies voort te sit..."[12]

Nadat Hofmeyr sy godsdiens-onderwyseksamen in 1863 afgelê het, gaan werk hy met groot seën onder wit en bruin op Franschhoek. Sy begeerte om onder die verre heidene te gaan werk en die evangelie aan hulle te kondig, was egter so sterk dat hy skaars ses maande daar was toe hy aan sy neef ds. J.H. Neethling skryf en verklaar dat hy gereed is om te gaan, selfs al is dit dan na die Zambezi. Ds. Neethling het geantwoord: "Mev. MacKidd is oorlede. Br. MacKidd vra hulp. Is jy gewillig om daarheen te gaan." Ds. Alexander MacKidd was ’n sendeling in die Soutpansberg-gebied. Vir Stephanus Hofmeyr was dit gebedsverhoring. ’n Paar maande later is hy in die NG kerk op Stellenbosch plegtig afgevaardig na die sendingveld. Volgens ’n ander weergawe het die Sendingkommissie van die Kaapse Kerk hom genader om ds. MacKidd by te staan."[13] Dit kan ook wees dat ds. Neethling die kommissie versoek het om Hofmeyr te vra om na Soutpansberg te gaan aangesien hy sekretaris van die Buitelandse Sendingkommissie was. Nietemin was hy die eerste Afrikanerseun was sy dienste tot beskikking van die sogenaamde Buitelandse Sending van die Kaapse Kerk te stel; "buitelands" omdat dié kerk indertyd tot die Kaapkolonie beperk was.

Na die sendingveld wysig

 
Ds. Alexander MacKidd, die NG Kerk se eerste buitelandse sendeling, het die aanvoorwerk in Soutpansberg gedoen.

Vier dae nadat hy op 21 November 1864 in die Stellenbosse kerk vir die sending afgesonder is, vertrek Hofmeyr en ’n bruin helper per eselkar na die noorde. Hulle het die sendingstasie Goedgedacht van ds. Alexander MacKidd in die Soutpansberg op 6 Februarie 1865 bereik. Dié stasie is aangelê aan die voet van Soutpansberg naby die ou Schoemansdal op grond wat ’n boer geskenk het.[14] Ds. MacKidd het aan die begin van 1863 'n versoek deur bemiddeling van ene Cornelis Lottering van kaptein Michael Buys (of De Buys, 'n seun van Coenraad de Buys) ontvang om na Soutpansberg te kom om hom en sy kinders en hul onderhoriges te onderrig. Hy het daarheen gegaan vergesel van sy eggenote, wat hom reeds in 1864 ontval het, 'n slagoffer van die koors. Omdat hy hom toe bitter eensaam gevoel het, vra hy ondersteuning waarna die Sendingkommissie die jeugdige Hofmeyr na hom gestuur het. Oor sy aankoms op die sendingstasie, het eerw. Hofmeyr later geskryf: "Ik kwam op de statie Goedgedacht op 6 Februarie 1865. Broeder MacKidd was juist in de school. Hij was zo verblijd, toen hij vernam, wie ik was, dat hij mij om de hals viel en kuste, weenende."[15] Hoewel MacKidd nog diep bedroef was ná sy vrou se dood, het Hofmeyr hom steeds ywerig aan die werk aangetref. Van sy bevindinge tydens sy aankoms het hy verder geskryf (uit die Hollands vertaal): "Ek het geen enkele bekeerde daar gevind nie, nog minder ’n onderwyser of evangelis en geen ander sendeling buiten br. MacKidd nie. Hy het egter die fondament goed en heg gelê. Hy was in die volste sin van die woord ’n man van gebed, en het ook die mense op die stasie leer bid. Sonder die gebed word niks onderneem nie, en die mense gaan soggens vroeg of ná afloop van die skool veld toe om daar agter die bosse en struike te bid."[16]

Skaars ’n maand ná hul koms na die sendingstasie breek ’n kwaai malaria-epidemie (eerw. Dreyer noem dit "de geele koorts") uit. Jan Zerf, die bruin man wat saam van die Kaapkolonie af gekom het, het eerste siek geword en daarna Stephanus Hofmeyr. Op sekere dae het ds. MacKidd na hom gekom en sou hy sê: "Broer, Jan Zerf was ernstig siek, maar is nou beter; ook jy sal weldra beter word, en dan sal ek siek word, en die Here sal my wegneem." Hierdie profesie is letterlik vervul toe MacKidd die koors kry, hom op sy bed gaan neerlê en kort daarna (op 30 April 1865) in sy slaap sterf. Hierdie verlies was ’n gevoelige slag vir die jong sendeling en ’n beproewing vir die sending, maar Hofmeyr het hom voorgeneem om te bly omdat hy geglo het die Here het hom daarheen gebring; daarom sou hy liewer daar wou sterf as om terug te gaan Kolonie toe. Oor MacKidd se dood het hy later geskryf: "Hij was niet lang in de zending. Hij heeft niet veel gedaan, maar wat hij deed was goed. Niemand zou het fondament beter gelegd hebben. Ook de blanken, die hem kenden, droegen hem achting toe. Hij sprak veel met hen over geestelike dingen en bad ook met hen, en ik weet, dat hij met innig medelijden over hun herderloze en geesteloze toestand sprak. Twee blanken, die kort na zijn aankomst, met sjambokken gekomen waren om hem weg te slaan, werden door zijn woorden en lieve omgang zo getroffen, dat zij met geheel andere gezindheden naar huis terugkeerden. Een van hen zei later aan mij, toen ik Zoutpansberg inging: 'Meneer Hofmeyr, als u 'n man is als Meneer MacKidd, dan is ek bly.'[17]

Die volgende jaar neem onrus onder die inboorlinge in die Soutpansberg so 'n omvang aan dat Hofmeyr verplig is om saam met die Buysvolk, onder wie hy in die eerste plek sy sendingwerk verrig het, suidwaarts te verskuif na die plaas Noem-noem-draai, wat hy gekoop het en wat later die sendingstasie Bethesda geword het. Op Noem-noem-draai het Hofmeyr die eerste vrugte van sy sendingarbeid gesien, want daar het Paulus de Klerk, wat eers as Stuurman bekend was, die eerste swart man geword wat gedoop is, ná ’n kragtige bekering. Hofmeyr het hom jare later, op die Transvaalse Sinode van 1881, aanbeveel as eerste evangelis van Jakkalsdans naby Pretoria, die NG Kerk in Transvaal se eerste sendingpos.[18]

Huwelik en gesinslewe wysig

 
Eerw. en mev. Hofmeyr op gevorderde leeftyd.
 
Eerw. en mev. Hofmeyr het hul oudste seun, Jan, in die Pietersburgse konsentrasiekamp aan die dood afgestaan. Sy naam is van die 537 op die ererol in die kampbegraafplaas.
 
Eerw. en mev. Hofmeyr by hul derde seun, Christoffel, 'n boer en lid van die Transvaalse Provinsiale Raad.

In April 1866 het Hofmeyr per ossewa Kaap toe gereis. Hy is in dieselfde jaar, op 10 Oktober, as sendeling toegelaat en ses dae daarna op Wynberg georden, waar ds. P.E. Faure toe leraar van die plaaslike NG gemeente was. Twee maande later, op 11 Desember 1866, tree hy op Stellenbosch in die huwelik met sy niggie Anna Catharina (Cato) Neethling (14 Julie 184219 Februarie 1933), ’n jonger suster van ds. Neethling. Sy sou amper 40 jaar vir hom ’n troue en liefhebbende eggenote wees tot die Here hom in Julie 1905 weggeroep het. Daarna het sy hom met 27 jaar oorleef en is langs hom op Kranspoort begrawe. Ses kinders is uit dié huwelik gebore. Die oudste, Jan (1868–1901), was ’n boer, maar is oorlede in die Pietersburgse konsentrasiekamp. (Sy naam verskyn daar op die ererol by nr. 467 uit 537: "John Hofmeyer (sic)van Goedgedacht, Rhenosterpoort, ouderdom 33 jaar, sterf 10 Okt 1901.") Die tweede, Hendrik (1870–1961), het ’n sendeling geword. Die derde, Christoffel (1871–1956), was ’n boer en lid van die Transvaalse Provinsiale Raad vir Pietersburg. Die enigste dogter, Engela (1 Augustus 187423 Julie 1905, net drie dae voor haar vader) is op 12 Oktober 1893 getroud met ds. John Daneel, wat op in Januarie 1892 na Soutpansberg vertrek het, waar sy eerste werkkring by Molepo, naby Pietersburg, was. In 1898 het hy verhuis na Kranspoort om sy bejaarde skoonvader te gaan help. Albei die jongste van die ses Hofmeyr-kinders is kleintyd oorlede: Stephanus, gebore in 1876 op Goedgedacht, is oorlede op Kranspoort toe hy drie en ’n half jaar oud was, en Pieter, gebore in 1882 op Kranspoort en daar oorlede toe hy vier en ’n half maande oud was.[19]

Insameling in die Kaap wysig

Eerw. Hofmeyr se besoek aan die Kaap moes ook dien om sy gesondheid op te knap, aangesien hy deur ’n aanval van geelkoors erg verswak was. Hofmeyr was reeds destyds die sendeling van die kinders van die Kaapse Kerk en het hulle gedurig toegespreek tydens hierdie besoek en hulle ook voor en ná die tyd deur ’n brief op die hoogte gehou uit die sendingveld. Ds. Neethling, sy swaer, was destyds en nog baie lank daarna Sendingsekretaris en het ook sy deel gedoen om die kinders op te wek om iets vir die besoekende sendeling te doen. In sy oproep het hy twee dinge genoem wat elke kind kon doen, selfs die kleinste en armste, naamlik "bid" en "gee". In verband met laasgenoemde is ’n beroep op die kinders gedoen om te help om ’n wa en ’n span osse asook ses of agt esels te koop. Voorts is ’n beroep gedoen op die kinders om by te dra vir "gemaakte en ongemaakte klederen voor de heiden-kinderen hetzij in de vorm van stof of geld". Dié beroepe het gunstig afgeloop en so het die sendeling en sy eggenote genoeg gekry om hulle van die nodige te voorsien.

Terug na die sendingveld wysig

 
Ds. John Daneel, eerw. Hofmeyr se skoonseun, het in 1898 na Kranspoort gekom om sy bejaarde skoonpa by te staan.
 
Ds. Samuel Helm het net twee jaar en agt maande in die NG gemeente Britstown gearbei toe hy 'n beroep aanneem van die Buitelandse Sendingkommissie om as helper van eerw. Hofmeyr na die Soutpansbergsending te gaan. Nadat hy 10 jaar lank in die sendingveld gewerk het, is ds. Helm in 1898 weens swak gesondheid genoodsaak om terug te keer na die Kaapkolonie en arbei 'n rukkie as hulpprediker van die NG gemeente Beaufort-Wes voordat hy op 7 April 1900 leraar van die gemeente Umtata word.
 
Ds. Andrew en mev. Louw van Morgenster. Eerw. Hofmeyr se jare lange gebede is verhoor toe ds. Louw in 1891 na Rhodesië gaan om dié sendingstasie te begin.

Nadat Hofmeyr en sy vrou nog ’n wyle in die Kaap vertoef het, het hulle in Februarie 1867 die lang reis terug Soutpansberg toe aangedurf, waar hulle einde Oktober aangekom het. Op Bethesda het eerw. Hofmeyr die eerste vrugte van sy sendingarbeid gesien en was daar geleenthede om die werk onder die plaaslike inboorlinge uit te brei. Omstreeks dié tyd het hy oor se ervarings die brosjure Mededeelingen aangaande het zendingwerk der Nederduitsch Geref. Kerk aan de Zoutpansbergen (Kaapstad, 1867).

Einde 1870 keer hy en sy gesin met die Buyse terug na die oorspronklike stasie Goedgedacht. Daar het die sendingwerk bestendig gevorder en het eerw. Hofmeyr van 1875 tot '76 die groot godsdienstige opwekking beleef wat blywende indrukke op alles rasse gelaat het, veral op die swart mense en in mindere mate op die wit mense. Dit het as kinderbiduur begin en eerw. Hofmeyr het dit as volg beskryf (prof. Gerdener se vertaling uit die Nederlands): "Die bidure is daeliks propvol. Daar is ’n groot beweging onder die gelowiges en ook onder die onbekeerdes. Vanmiddag het ’n towerdokter die Heiland gevind. Saans het niemand lus om die bedehuis te verlaat nie. Ons is later verplig om die kerse uit te doof om die mense uit die kerk te kry. Hulle gaan dan nie huis toe nie maar die veld in, sodat ek hulle verlede nag om kwart oor een nog hoor sing het."[20]

Tydens die Eerste Anglo-Boereoorlog het die bewoners van die sendingstasie bevel gekry om na die Boerelaer te gaan. Die Buyse moes help vee oppas, terwyl eerw. Hofmeyr dienste vir die mense in die laer gehou het. Oor sy ervaringe in hierdie tyd het hy 'n tot nog toe ongepubliseerde relaas geskryf.

In 1885 was die getal lidmate in eerw. Hofmeyr se werkkring 347 en die gemiddelde opkoms op Sonde 750. Sy werk het hy gedoen ondanks moeite van ’n swak been en ’n swakker hart. Volgens oorlewering het hy nogtans sy werk blymoedig en getrou voortgesit en, selfs nadat hulle ’n eie leraar gekry het, sy invloed ook onder sy volksgenote laat geld, byvoorbeeld op Dingaansfeeste en kerklike byeenkomste waar, so skryf prof. Gerdener, "sy eerwaardige gestalte en volle baard altyd graag gesien is".[21] Hy was meermale aanwesig op Sinodes en het eenmaal, selfs al wat hy nooit ’n geordende predikant nie, as moderator opgetree. Van sy sendingarbeid het hy die hele Kerk deurgaans goed op die hoogte gehou.

Omstreeks dié tyd het eerw. Hofmeyr ’n groot teleurstelling beleef toe die Buyse die stasie verlaat en hulle ’n klein entjie daarvandaan gaan vestig het. Hierdie nuwe nedersetting het hy Mara genoem na aanleiding van Eksodus 15:23 ("Toe hulle by Mara aankom, kon hulle nie die water drink nie, omdat dit bitter was. Daarom het hulle die plek Mara genoem.") omdat dié ervaring vir hom ’n bitter beker was om te drink. So het dit sedertdien bekendgestaan. Selfs die Kaapse Kerk het deur middel van ’n deputasie probeer om die Buyse van hul besluit te laat afsien, maar vergeefs. Ds. J.H. Neethling, altyd ’n groot sendingvriend en veral van die Soutpansbergse werk, het die sendingstasie destyds ’n tweede maal besoek en hom as volg daaroor uitgelaat (uit die Nederlands vertaal): "Dit is my indruk dat die werk van br. Hofmeyr baie diep spore afgedruk het, ja diep vore in die heidenhart getrek het." [22]

In 1887 het eerw. Hofmeyr die vreugde gesmaak van ’n besoek van ds. S.P. Helm, vir wie hy kort daarna as sy helper kon verwelkom. In November 1887 het hy sy tweede en laaste reis na die Kaapkolonie onderneem. Kort ná sy terugkeer in Junie 1889 is die sendingstasie van Goedgedacht na die aangrensende plaas Kranspoort verskuif. Sy lewe in die sendingveld gedurende die eerste dekades beskryf hy in Twintig jaren in Zoutpansberg (Kaapstad, 1890). Hy het ’n groot deel van die destydse Noord-Transvaal per ossewa deurreis om op talle plekke buiteposte te stig en in stand te hou. Sy groot teleurstelling was dat hy so selde wit sendelinge kon kry om hom te help en die werk verder uit te bou.

Eerw. Hofmeyr kan die "vader" van die Masjonalandse sending van die NG Kerk genoem word. [23] Kort ná sy aankoms in Soutpansberg in 1865 het hy hom vir sendingwerk onder die Vakaranga in die oostelike deel van wat later Rhodesië sou word, begin beywer en later het hy elke jaar 'n groepie evangeliste, wat hy self opgelei het, daarheen gestuur. Omstreeks 1890 of '91 kon eerw. Hofmeyr eerw. (later ds.) A.A. Louw, die baanbreker van die NG Kerk in Masjonaland, verwelkom by sy deurtrek na sy bestemming onder die Banyani. Vir dié volk het eerw. Hofmeyr meermale hartstogtelik gepleit by die Sendingkommissie en daarop gewys dat hy en andere "soos honde lê en huil by die deur van Banyaniland, dog nie toegelaat word om te gaan nie".[24]

In September 1891, toe eerw. Louw oor die Krokodilrivier reis om die sendingstasie Morgenster naby die Zimbabwe-ruïne te gaan stig, het ds. Helm die stasie Molepo of Bethel beset, waar in later jare eerw. Hendrik Hofmeyr, eerw. Stephanus Hofmeyr se seun wat sendeling geword het, gestaan het, terwyl ds. J.W. Daneel, eerw. se enigste skoonseun, op Goedverwacht begin werk het.

Bearbeiding van lidmate van die moederkerk wysig

 
Eerw. Hofmeyr word deur sommige die vader van die NG gemeente Pietersburg genoem.

Die blankes in die geweste waar eerw. Hofmeyr sendeling was, is destyds nog baie swak bearbei en so het hy ook aan hulle onskatbare dienste bewys nadat die Sendingkommissie hom in 1871 toegelaat het om die versoek te voldoen van die NG gemeente Soutpansberg, wat hulle nie met die Hervormde Kerk kon of wou verenig het nie, om hulle te bearbei tot die gemeente eindelik hul eie leraar sou kon beroep. Hoewel hy nie die status van 'n predikant gehad het nie (hy het trouens nie eens sy sendingkursus voltooi nie), het hy in die Transvaalse NG Kerk ’n belangrike rol gespeel en tydens die sinodesitting van 1875 op Middelburg, het hy selfs tydelik die voorsitterstoel ingeneem.

Eerw. Hofmeyr se leidende posisie in die NG Kerk het hom met die lidmate van die Hervormde Kerk in botsing gebring, met die gevolg dat hy 'n omstrede figuur in die Transvaalse kerkgeskiedenis geword het. Die Hervormde Kerk het in 1876 al formeel daarteen beswaar dat eerw. Hofmeyr onder blankes dienste hou en die sakramente bedien, maar die NG Kerk het sy optrede goedgekeur. Die vraag of sendelinge dieselfde bevoegdhede in 'n verenigde kerk sou hê, was een van die geskilpunte in die verenigingsonderhandelinge van 1885 tussen die NG en die Hervormde Kerk in Transvaal. Daarby het die lidmate van die NG Kerk in Soutpansberg op hul beurt geweier om die Hervormde predikant ds. L.G.F. Biccard as hul leraar te aanvaar, met die gevolg dat 'n versoening tussen die twee groepe in Soutpansberg nie bewerkstellig kon word nie. Die spanning tussen dié twee groepe was trouens een van die faktore wat die kerkvereniging laat misluk.[25]

Sowat 16 jaar sou eerw. Hofmeyr vir dié gemeente verantwoordelik wees. Daarna kon hy hom, volgens die wens van die Sendingkommissie, uitsluitlik aan sy eie werk onder die onbekeerde inboorlinge wy. Prof. Gerdener sê eerw. Hofmeyr het sy werk in die moedergemeente "met soveel takt en welwillendheid gedoen dat hy alle teëstand teen die sending lanksamerhand weggeruim het, sodat tot vandag (1940) toe meer as een in die noordelike Transvaal met dank terugdink aan die toewyding en opoffering van Stephanus Hofmeyr".[26]

Laaste jare wysig

 
Eerw. Hofmeyr se enigste dogter, Engela, het op 12 Oktober 1893 met ds. John Daneel getrou wat na Soutpansberg gekom het sodat hy geleidelik Hofmeyr se werk kon oorneem, van 1892 op Goedgedacht en van 1898 op Kranspoort, waar eerw. Hofmeyr en sy vrou gewoon het.

Tydens die Tweede Vryheidsoorlog is eerw. Hofmeyr, wat toe reeds swak en sieklik was, deur die Britse militêre owerheid na Pietersburg verwyder. Reeds voor dié tyd het hy geleidelik sy werksaamhede begin oordra aan sy skoonseun, ds. J.W. Daneel, wat in 1892 na Soutpansberg gekom het. In die Pieterersburgse konsentrasiekamp is sy oudste seun, Jan, op 10 Oktober 1901 in die ouderdom van 31 jaar oorlede. Eerw. Hofmeyr se liggaam het in sy laaste lewensjare hoe langer hoe meer verswak. Hiervan was menige koorsaanval die oorsaak en hewige pyn en ontbering die noodlottige gevolge, aldus prof. Gerdener. Ná die oorlog het hy en sy vrou teruggekeer na Kranspoort waar eerw. Hofmeyr in 1905 oorlede is aan longontsteking nadat hy net drie dae siek was, blykbaar vanaf die dag ná sy dogter se dood op 23 Julie. Hy is begrawe aan die voet van die berg onder sy mense, soos hy na die inboorlinge verwys het.

Waardering wysig

 
Dr. Robert Moffat het gesê eerw. Stephanus Hofmeyr is so 'n uitmuntende sendeling, hy maak die Londense Sendinggenootskap jaloers.

Eerw. Andries Dreyer skryf dr. Robert Moffat van die Londense Sendinggenootskap het op ’n keer, toe iemand wat niks van die NG Kerk se sending geweet het nie, hom vra waarom die NG Kerk dan nie sendingwerk doen nie, geantwoord: "Mens, hoe kan jy so praat? Ek kon hulle nooit besoek nie, maar ek het van hulle gehoor. Nie heel ver van my af nie, het ’n sendeling van die kerk – broer Gonin – gewerk en ek hoor geen einde van sy lof nie, en in Soutpansberg werk ’n ander, die dierbare broer Hofmeyr – wat ons van hom hoor, verwek by ons jaloersheid."[27] In ’n ander werk skryf Dreyer oor eerw. Hofmeyr (uit die Hollands vertaal): "Hy het ’n mooi, helder stem besit en het baie graag gesin, nie net Hollandse en Engelse liedere nie, maar ook inboorlingliedere, wat hy self gedig en vir die mense geleer het. Niemand weet presiese hoeveel mense onder eerw. Hofmeyr se prediking tot bekering gekom het nie; daardie getal is in die hemel opgeskryf. Nog in sy lewe kon hy 30 evangeliste tel wat hy self opgelei het om die werk van die evangelieverkondiging voort te sit. Hy rus van sy arbeid en sy werk volg hom na. Solank as Boer of Swart mens in Suid-Afrika bestaan, sal die naam van Stefanus Hofmeyr (sic) bly voortbestaan."[28]

W.L. Maree sê van dié eerste Afrikaner wat sendeling buite die Kaapkolonie geword het: "Hy was in baie opsigte 'n ideale sendeling: ywerig, geduldig, moedig, opgewek en vroom. Die gevoelselement het 'n belangrike rol in sy godsdiens gespeel. Die swak gesondheid wat hom baie jare gestrem het, demp nooit sy ywer en geesdrif nie."[29] Die Kaapse Kerk se Algemene Sendingkommissie het ná sy dood van hom gesê (uit die Hollands vertaal): "Hy was vriendelik van inbors, ferm van karakter, wys van beleid en maak op blankes sowel as heidene die indruk dat hy ’n man van God was."[30]

In sy werk Great South African Christians skryf Horton Davies die grootste eer wat die Hofmeyr geslag toekom, is dat uit hul geledere die eerste Afrikanersendeling voortgekom het, "honoured alike by the Afrikaner and the African", wat waarskynlik nie heeltemal waar is nie, want gevoel het by sy godsdiens ’n groot rol gespeel; hieroor het lidmate van die Hervormde Kerk hom uitgekryt vir "’n sieklike dweper". Maar hieroor het hy geen kwade gevoelens gekoester nie en liewer vir die Hervormdes gebid.[31]

Prof G.B.A. Gerdener skryf eerw. Hofmeyr was ’n man van gebed en van daad wat "jaloers was vir die eer van sy Meester en wat vir hom met onverdeelde ywer en toewyding aan die eer van die Meester toegewy het. Hy was kinderlik van gemoed: geen wonder dat hy by uitnemendheid die sendeling van die kinderskaar en die Sondagskool was nie! Juis in sy kinderlike eenvoud en geloof het sy krag gelê. Sy predikant sowel as sy persoonlike gesprekke tot laat in die nag het die stempel van ’n vrome godgewyde gemoed gedra." [32]

Bronne wysig

  • (af) Gerdener, prof. G.B.A. 1941. Baanbrekers onder die Suiderkruis. Stellenbosch: Die Christen-Studentevereniging van Suid-Afrika.
  • (nl) Dreyer, eerw. A. 1910. Historisch Album van De Nederduitsche Gereformeerde Kerk in Zuid Afrika. Kaapstad: Cape Times Beperkt.
  • (nl) Dreyer, eerw. A. 1924. Eeuwfeest-Album van de Nederduits Gereformeerde-Kerk in Zuid-Afrika 1824 - 1924. Kaapstad: Publikatie-kommissie van de Z.A. Bijbelvereniging.
  • (af) (en) Hofmeyr, W. Lou(w); Hofmeyr, Nico J.; Hofmeyr, S.M.; Hofmeyr, George S.; Hofmeyr, Johannes W. (samestellers). 1987. Die Hofmeyrs: 'n Familiegeskiedenis. Lynnwoodrif en Bloemfontein: Die Samestellers.
  • (af) Maree, W.L. in De Kock, W.J. (hoofred.) 1968. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel I. Kaapstad: Nasionale Boekhandel Beperk.

Verwysings wysig

  1. (af) (en) Hofmeyr, W. Lou(w); Hofmeyr, Nico J.; Hofmeyr, S.M.; Hofmeyr, George S.; Hofmeyr, Johannes W. (samestellers). 1987. Die Hofmeyrs: 'n Familiegeskiedenis. Lynnwoodrif en Bloemfontein: Die Samestellers.
  2. (af) Gerdener, prof. G.B.A. 1941. Baanbrekers onder die Suiderkruis. Stellenbosch: Die Christen-Studentevereniging van Suid-Afrika.
  3. (nl) Dreyer, eerw. A. 1924. Eeuwfeest-Album van de Nederduits Gereformeerde-Kerk in Zuid-Afrika 1824 - 1924. Kaapstad: Publikatie-kommissie van de Z.A. Bijbelvereniging.
  4. (af) (en) Hofmeyr, W. Lou(w); Hofmeyr, Nico J.; Hofmeyr, S.M.; Hofmeyr, George S.; Hofmeyr, Johannes W. (samestellers). 1987. Die Hofmeyrs: 'n Familiegeskiedenis. Lynnwoodrif en Bloemfontein: Die Samestellers.
  5. (af) Gerdener, prof. G.B.A. 1941. Baanbrekers onder die Suiderkruis. Stellenbosch: Die Christen-Studentevereniging van Suid-Afrika.
  6. (af) Gerdener, prof. G.B.A. 1941. Baanbrekers onder die Suiderkruis. Stellenbosch: Die Christen-Studentevereniging van Suid-Afrika.
  7. (nl) Dreyer, eerw. A. 1924. Eeuwfeest-Album van de Nederduits Gereformeerde-Kerk in Zuid-Afrika 1824 - 1924. Kaapstad: Publikatie-kommissie van de Z.A. Bijbelvereniging.
  8. (af) Maree, W.L. in De Kock, W.J. (hoofred.) 1968. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel I. Kaapstad: Nasionale Boekhandel Beperk.
  9. (af) Gerdener, prof. G.B.A. 1941. Baanbrekers onder die Suiderkruis. Stellenbosch: Die Christen-Studentevereniging van Suid-Afrika.
  10. (nl) Dreyer, eerw. A. 1924. Eeuwfeest-Album van de Nederduits Gereformeerde-Kerk in Zuid-Afrika 1824 - 1924. Kaapstad: Publikatie-kommissie van de Z.A. Bijbelvereniging.
  11. (nl) Dreyer, eerw. A. 1910. Historisch Album van De Nederduitsche Gereformeerde Kerk in Zuid Afrika. Kaapstad: Cape Times Beperkt.
  12. (af) Gerdener, prof. G.B.A. 1941. Baanbrekers onder die Suiderkruis. Stellenbosch: Die Christen-Studentevereniging van Suid-Afrika.
  13. (af) (en) Hofmeyr, W. Lou(w); Hofmeyr, Nico J.; Hofmeyr, S.M.; Hofmeyr, George S.; Hofmeyr, Johannes W. (samestellers). 1987. Die Hofmeyrs: 'n Familiegeskiedenis. Lynnwoodrif en Bloemfontein: Die Samestellers.
  14. (af) (en) Hofmeyr, W. Lou(w); Hofmeyr, Nico J.; Hofmeyr, S.M.; Hofmeyr, George S.; Hofmeyr, Johannes W. (samestellers). 1987. Die Hofmeyrs: 'n Familiegeskiedenis. Lynnwoodrif en Bloemfontein: Die Samestellers.
  15. (nl) Dreyer, eerw. A. 1924. Eeuwfeest-Album van de Nederduits Gereformeerde-Kerk in Zuid-Afrika 1824 - 1924. Kaapstad: Publikatie-kommissie van de Z.A. Bijbelvereniging.
  16. (nl) Dreyer, eerw. A. 1924. Eeuwfeest-Album van de Nederduits Gereformeerde-Kerk in Zuid-Afrika 1824 - 1924. Kaapstad: Publikatie-kommissie van de Z.A. Bijbelvereniging.
  17. (nl) Dreyer, eerw. A. 1924. Eeuwfeest-Album van de Nederduits Gereformeerde-Kerk in Zuid-Afrika 1824 - 1924. Kaapstad: Publikatie-kommissie van de Z.A. Bijbelvereniging.
  18. (af) (en) Hofmeyr, W. Lou(w); Hofmeyr, Nico J.; Hofmeyr, S.M.; Hofmeyr, George S.; Hofmeyr, Johannes W. (samestellers). 1987. Die Hofmeyrs: 'n Familiegeskiedenis. Lynnwoodrif en Bloemfontein: Die Samestellers.
  19. (af) (en) Hofmeyr, W. Lou(w); Hofmeyr, Nico J.; Hofmeyr, S.M.; Hofmeyr, George S.; Hofmeyr, Johannes W. (samestellers). 1987. Die Hofmeyrs: 'n Familiegeskiedenis. Lynnwoodrif en Bloemfontein: Die Samestellers.
  20. (af) Gerdener, prof. G.B.A. 1941. Baanbrekers onder die Suiderkruis. Stellenbosch: Die Christen-Studentevereniging van Suid-Afrika.
  21. (af) Gerdener, prof. G.B.A. 1941. Baanbrekers onder die Suiderkruis. Stellenbosch: Die Christen-Studentevereniging van Suid-Afrika.
  22. (af) Gerdener, prof. G.B.A. 1941. Baanbrekers onder die Suiderkruis. Stellenbosch: Die Christen-Studentevereniging van Suid-Afrika.
  23. (af) Maree, W.L. in De Kock, W.J. (hoofred.) 1968. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel I. Kaapstad: Nasionale Boekhandel Beperk.
  24. (af) Gerdener, prof. G.B.A. 1941. Baanbrekers onder die Suiderkruis. Stellenbosch: Die Christen-Studentevereniging van Suid-Afrika.
  25. (af) Maree, W.L. in De Kock, W.J. (hoofred.) 1968. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel I. Kaapstad: Nasionale Boekhandel Beperk.
  26. (af) Gerdener, prof. G.B.A. 1941. Baanbrekers onder die Suiderkruis. Stellenbosch: Die Christen-Studentevereniging van Suid-Afrika.
  27. (nl) Dreyer, eerw. A. 1924. Eeuwfeest-Album van de Nederduits Gereformeerde-Kerk in Zuid-Afrika 1824 - 1924. Kaapstad: Publikatie-kommissie van de Z.A. Bijbelvereniging.
  28. (nl) Dreyer, eerw. A. 1910. Historisch Album van De Nederduitsche Gereformeerde Kerk in Zuid Afrika. Kaapstad: Cape Times Beperkt.
  29. (af) Maree, W.L. in De Kock, W.J. (hoofred.) 1968. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel I. Kaapstad: Nasionale Boekhandel Beperk.
  30. (af) (en) Hofmeyr, W. Lou(w); Hofmeyr, Nico J.; Hofmeyr, S.M.; Hofmeyr, George S.; Hofmeyr, Johannes W. (samestellers). 1987. Die Hofmeyrs: 'n Familiegeskiedenis. Lynnwoodrif en Bloemfontein: Die Samestellers.
  31. (af) (en) Hofmeyr, W. Lou(w); Hofmeyr, Nico J.; Hofmeyr, S.M.; Hofmeyr, George S.; Hofmeyr, Johannes W. (samestellers). 1987. Die Hofmeyrs: 'n Familiegeskiedenis. Lynnwoodrif en Bloemfontein: Die Samestellers.
  32. (af) Gerdener, prof. G.B.A. 1941. Baanbrekers onder die Suiderkruis. Stellenbosch: Die Christen-Studentevereniging van Suid-Afrika.

Eksterne skakels wysig