Akkoord oor Afrikaner-selfbeskikking

Die Akkoord oor Afrikaner-selfbeskikking (Engels: Accord on Afrikaner self-determination) is 'n Suid-Afrikaanse politieke akkoord wat die reg van die Afrikaner volk op selfbeskikking erken. Die ooreenkoms is onderteken deur die Vryheidsfront, die African National Congress en die deur die Nasionale Party/Suid-Afrikaanse regering op 23 April 1994.

Agtergrond

Tydens die onderhandelinge tussen die Suid-Afrikaanse (apartheids) regering en die ANC om 'n nuwe demokratiese Suid-Afrika te skep, was daar baie weerstand onder konserwatiewe Afrikaners. Hul belangrikste politieke party - die Konserwatiewe Party - wou nie dat die Afrikaners hul politieke mag in Suid-Afrika sou verloor nie. In 1992 het die Suid-Afrikaanse regering besluit om 'n einde-van-apartheid referendum te hou met die vraag of die onderhandelinge met die ANC en ander partye vir 'n nuwe grondwet moet voortgaan. Tydens die veldtog het die Nasionale Party-regering belowe dat hy nooit 'n proporsionele kiesstelsel sou aanvaar nie, want dit sou beteken dat wit minderheid (12% van die bevolking) alle mag aan die swart meerderheid (74% van die bevolking) sou verloor. Die NP sou net 'n vorm van magsdeling aanvaar. En 'n tweede referendum sou gehou word om die resultate van die onderhandelinge aan wit kiesers voor te lê. Uiteindelik het 68,7% van die wit kiesers gestem vir die voortgaan van die onderhandelinge.

In die laaste maande van 1992 het die NP-regering, die ANC en ander belangrike groepe tot 'n ooreenkoms gekom om 'n nuwe grondwet te ontwikkel. Die partye het ooreengekom op 32 grondwetlike beginsels. Hierdie grondwetlike beginsels het 'n proporsionele kiesstelsel uiteengesit wat gebaseer is op die beginsel van Een man, een stem, in plaas van magsdeling tussen die verskillende kulturele groepe in Suid-Afrika. Konserwatiewe Afrikaners was baie ontevrede met die uitkomste van die onderhandelinge. Op 25 Junie 1993 - tydens die tweede ronde van onderhandelings vir die tussentydse grondwet van 1993 - het ongeveer 3000 ondersteuners van die Afrikaner Weerstandsbeweging die World Trade Centre in Johannesburg bestorm om die onderhandelinge te ontwrig.

Aan die einde van 1993 het die African National Congress en die nuutgestigte Afrikaner Volksfront - wat 'n sambreelorganisasie van verskeie regse Afrikaner organisasies was - onderhandel oor 'n tuisland (ook 'n volkstaat genoem) vir Afrikaners rondom Pretoria. Die ANC het ingestem om te onderhandel, want hy was bang dat die konserwatiewes in die (wit) Suid-Afrikaanse weermag 'n staatsgreep sou pleeg om wit bestuur in Suid-Afrika te handhaaf. Hoewel die ANC en die Afrikaner Volksfront tot 'n ooreenkoms gekom het, het die ver-regses in die Afrikaner Volksfront geweier om die ooreenkoms te onderteken.

In die tussentyd het die ver-regses in die Afrikaner Volksfront die Afrikaner Volksfront gedwing om die algemene verkiesing op 27 April 1994 te boikot. Op 26 Februarie 1994 dit lei tot 'n skeuring in die Afrikaner Volksfront, wat bestaan uit 'n alliansie tussen verkramptes wat geen algemene (multi-rassige) verkiesings wou hê nie en gematigdes wat 'n volkstaat wou stig voordat die algemene verkiesings gehou sou word. Die matige Volkstaters gelei deur generaal Constand Viljoen het die Afrikaner Volksfront verlaat en het hul eie party, die Vryheidsfront, gestig.

In dieselfde tyd het ongeveer een miljoen Afrikaners het geweier om 'n nuwe staatstruktuur te aanvaar, waarin Afrikaners hul politieke mag sou verloor. Dit kon volgens waarnemers lei tot permanente openbare onrus na die verkiesings. Veral in die laaste weke voor die algemene verkiesing, was die ANC bang vir 'n staatsgreep deur die konserwatiewe Afrikaners. Tewens het die Nasionale Party geweier om die finale ooreenkomste met die ANC te onderteken, omdat daar nog geen ooreenkoms oor die amnestie vir die lede van die veiligheidsdienste van die apartheidsregering was nie. Daarom het die ANC voortgegaan om te onderhandel met konserwatiewe Afrikaners oor 'n tuisland of volkstaat vir Afrikaners. Na die skeuring van die Afrikaner Volksfront het die ANC hierdie gesprekke voortgesit met die Vryheidsfront. Die ANC, die Vryheidsfront en die NP-regering van Suid-Afrika het tot 'n ooreenkoms gekom op 23 April 1994.

Akkoord

Die Akkoord oor Afrikaner-selfbeskikking is onderteken op 23 April 1994 in Pretoria, vier dae voor die eerste veelrassige algemene verkiesings van Suid-Afrika. Die akkoord sluit agt ooreenkomste in:

1. Die idee van Afrikaner-selfbeskikking, insluitend die idee van 'n Volkstaat, sal bespreek word deur middel van onderhandelinge tussen die partye;
2. Tydens die onderhandelinge oor Afrikaner selfbeskikking, sal die moontlikhede van die plaaslike en/of plaaslike en ander vorme van Afrikaner-selfbeskikking nie uitgesluit word nie;
3. Die uitslag van die onderhandelinge sal gebaseer wees op 'n groot steun vir Afrikaner selfbeskikking en die algemene beginsels soos demokrasie, anti-rassisme, fundamentele menseregte en die bevordering van vrede en nasionale versoening;
4. Ondersteuning van die Afrikaner-selfbeskikking sal gemeet word deur die verkiesings in 'n - deur die partye aangeduide - gebied of in spesifieke stemlokale;
5. 'n Volkstaatraad sal opgerig word. Hierdie Volkstaatraad sal navorsing doen na moontlike vorme van Afrikaner-selfbeskikking. Die Volkstaatraad sal verslag doen aan die Suid-Afrikaanse regering;
6. Die Volkstaatraad sal vry wees om sy eie adviserende liggame in te stel;
7. Tydens die onderhandelinge oor Afrikaner-selfbeskikking sal die partye onder mekaar bespreek en ooreenkoms bereik oor die verwagte gevolge van die resultaat van die onderhandelinge vir die landbousektor;
8. Die partye kom verder ooreen dat hulle al die sake van kommer deur onderhandelinge sal bespreek. Die moontlikheid van internasionale bemiddeling om hierdie sake te help oplos, waaroor 'n geskil is en/of wat moeilik af te handel is, sal nie uitgesluit word nie.

Met die Akkoord het die Vryheidsfront sy moontlikhede gekry om Afrikaner-selfbeskikking na die algemene verkiesing van 27 April 1994 op die regering se agenda te plaas. Die ANC het die deelname van konserwatiewe Afrikaners in dieselfde algemene verkiesing verseker, het 'n moontlike staatsgreep deur die konserwatiewe Afrikaners vermy en het die legitimiteit aan die algemene verkiesing verhoog.

Ondertekenaars

Die ondertekening van die Akkoord oor Afrikaner-selfbeskikking plaasgevind het op 23 April 1994 in Pretoria. Die ondertekeningseremonie het onder toesig deur getuies prof. Abraham Viljoen en Jürgen Kögl plaasgevind. Die volgende partye is ondertekenaars van die ooreenkoms:

Party/Ondertekenaar	Handtekening van	Posisie van ondertekenaar
Vryheidsfront	Constand Viljoen	Partyleier
African National Congress	Thabo Mbeki	Nasionale voorsitter
Suid-Afrika / Nasionale Party	Roelf Meyer	Minister van Grondwetlike Ontwikkeling

Artikel 235

Die Akkoord oor Afrikaner-selfbeskikking het selfbeskikking een van die 33 grondwetlike beginsels gemaak. Hierdie 33 beginsels is die basis van enige Suid-Afrikaanse grondwet. Die nuwe 1996-grondwet van Suid-Afrika erken die reg van selfbeskikking van afsonderlike kulturele en taalkundige groepe:

Die Suid-Afrikaanse bevolking as geheel se reg op selfbeskikking soos in hierdie Grondwet vergestalt, belet nie, binne die raamwerk van dié reg, die erkenning nie van die konsep van die reg van enige gemeenskap wat ‘n gemeenskaplike kultuur- en taalerfenis deel, op selfbeskikking binne ‘n territoriale entitiet in die Republiek of op enige ander wyse, soos deur nasionale wetgewing bepaal. — Artikel 235, Grondwet van Suid-Afrika

Moosa-verklaring

Op 5 Junie 1998 het Valli Moosa, die destydse minister van Grondwetlike Ontwikkeling (ANC), tydens 'n parlementêre debat verklaar dat:

The pursuit on the part of the Freedom Front and other Afrikaners to strive towards the development of a particular region in the country (the North Western Cape corridor) as a home for Afrikaner culture and language within the framework of the constitution and Bill of Rights, is in government’s view indeed a legitimate pursuit. — Valli Moosa (ANC), Minister van Grondwetlike Ontwikkeling, 1998

Volkstaatraad

Na afloop van die provinsiale verkiesing van 1994 is daar bevind dat daar genoeg ondersteuning vir die oprigting van die Volkstaatraad was. Die Volkstaatraad se taak sou wees om die moontlikhede van die Afrikaner selfbeskikking in kaart te bring. Tydens die verkiesings het 37% van die Afrikaners of 640.000 mense gestem het vir die Vryheidsfront. Die Volkstaatraad het bestaan uit 20 lede en is gestig op 16 Junie 1994. Die Volkstaatraad het navorsing gedoen oor die wenslikheid van verskillende vorme van outonomie en selfbeskikking onder die bevolking van sekere gebiede, die demografiese haalbaarheid van hierdie vorms en die moontlike staatkundige bedeling van hierdie gebiede.

Tussen 1994 en 1996 het die Volkstaatraad ook deelgeneem aan die ontwerp van 'n nuwe grondwet en die politieke bestel van Suid-Afrika. Die Volkstaatraad het verskillende voorstelle aan verskillende die kommissies wat besig was met die ontwerp van'n nuwe grondwet, gestuur.

Op 31 Maart 1999 het die Volkstaatraad sy bevindinge aan die Suid-Afrikaanse regering gestuur. Die Volkstaatraad het die volgende voorstelle ingedien:

Hoe	Waar	Aantal van die inwoners (1998; sonder moontlike immigrasie)	Ondersteuning	Moontlikheid
Onafhanklike Volkstaat	Noordwes-Kaap gang met Orania as beginpunt	ongeveer 70.000 Afrikaners	Ondersteuning van die inwoners van Orania en die goedkeuring van die Suid-Afrikaanse regering	Nie'n huidige situasie, vereis toekomstige ontwikkeling
Afrikaans-sprekende streek ("Belgiese model")	Pretoria-Centurion-Magaliesberg	389.656 Afrikaners (72,6%) en 138,920 nie-Afrikaners (27,4%)	76% van die Afrikaners wat in die gebied woon	Mees haalbare opsie, maar nie onderhandelbaar nie vir die ANC-regering
Kantons ("Switserse model")	Mpumalanga (met o.a. Witbank, Middelburg, Nelspruit)	ongeveer 200.000 Afrikaners	80% van die Afrikaners wat in die gebied woon
Afrikaner rade	Nie-territoriale, aanvullend tot elke verkose liggaam	Alle Afrikaners	NA	Die ANC-regering van Suid-Afrika verwerp die idee van'n dubbele verteenwoordiging van die Afrikaners in hul eie rade.

'n Vorm van outonomie vir die Bosveld in die westelike deel van Limpopo (Noord-Transvaal) is reeds deur die Volkstaatraad as onbereikbaar beskou.

Tot op vandag het die Suid-Afrikaanse regering nie gereageer op die voorstelle van die Volkstaatraad nie. Die regering het die argument gebruik dat Afrikaners slegs 'n minderheid in alle munisipaliteite vorm en dat daarom enige vorm van gebiedsgebonde selfbeskikking onmoontlik is. Die regerende African National Congress het naamlik om 'n vorm van herafbakening gebruik om die munisipale grense in 2000 opnuut af te baken. In 2000 het baie stede en dorpe met 'n Afrikaner-meerderheid saamgesmelt in 'n groot munisipaliteite met'n groter konsentrasie van mense met ander kulture.

Orania

Sien ook: Orania Verteenwoordigende Raad

Tydens die ontbinding van die Afrikaner Volksfront het die meer gematigde Volkstaters die Afrikaner Volksfront verlaat om vervolgens die Vryheidsfront te stig. Die belangrikste stigters van die Vryheidsfront was: Constand Viljoen, Pieter Mulder en Carel Boshoff. Carel Boshoff was ook die leier van die Afrikaner-dorp Orania. Alhoewel Orania nie 'n ondertekenaar van die Akkoord oor Afrikaner-selfbeskikking is nie, wil die dorp 'n plek wees waar Afrikaners oor hul eie politieke sake kan besluit.

Sedert 2000 is daar onderhandelinge tussen Orania aan die een kant en die Suid-Afrikaanse regering en die Noord-Kaapse regering aan die ander kant oor die status van die dorp. Sedertdien is daar geen ooreenkoms bereik nie. Daarom is Orania die enigste dorp wat nie val binne die huidige munisipale struktuur van Suid-Afrika, want dit het nog steeds sy eie verteenwoordigende raad in plek.

Sien ook

• Afrikaners
• Afrikanernasionalisme
• Vryheidsfront Plus
• Orania
• Volkstaat

Eksterne skakels

• Akkoord oor Afrikaner-selfbeskikking Geargiveer 2 Junie 2016 op Wayback Machine, Department van Justisie en Grondwetlike Ontwikkeling (Suid-Afrika), besoek op 18 Mei 2016.