Achenaten
Achenaten ("Doeltreffend vir Aten"; voor die vyfde jaar van sy bewind bekend as Amenhotep IV) was ’n farao van Antieke Egipte se 18de Dinastie. Hy het 17 jaar lank regeer en is in 1336 of 1334 v.C. oorlede. Hy is veral daarvoor bekend dat hy Egipte se tradisionele aanbidding van verskeie gode versaak en ’n monoteïstiese aanbidding van die sonskyf, Aten, aangehang het.
| Achenaten | ||||
| Amenhotep IV | ||||
| ||||
| Standbeeld van Achenaten in die vroeë Amarna-styl. | ||||
| Farao van die 18de Dinastie | ||||
| Periode | 1353–1336 v.C. | |||
| Voorganger | Amenhotep III | |||
| Opvolger | Smenchkare | |||
| Vader | Amenhotep III | |||
| Oorlede | 1336 of 1334 v.C. | |||
| Monumente | Achetaten | |||
| ||||
Sy godsdiens is egter nie aanvaar nie. Ná sy dood is sy monumente afgebreek en versteek, sy standbeelde is vernietig en sy naam is nie in die koningslys opgeneem nie.[1] Die tradisionele godsdiens is geleidelik heringestel en latere dinastieë het hom en sy opvolgers veroordeel; hulle het na hom verwys as "die vyand" of "daardie misdadiger".[2]
Achenaten was feitlik vergete tot met die ontdekking in die 19de eeu deur Flinders Petrie van die terrein van Achetaten, die stad wat hy laat ontwerp het vir die aanbidding van Aten, by die huidige Amarna.[3] Vroeë opgrawings van Achetaten het ’n nuwe belangstelling in dié farao gaande gemaak en ’n mummie wat in 1907 in tombe KV55 ontdek is, is waarskynlik syne. Volgens DNS-toetse is die man wat in KV55 begrawe is die pa van farao Toetankamen.[4]
Die moderne belangstelling in Achenaten en sy hoofkoningin, Nefertiti, is deels vanweë sy verbintenis met Toetankamen (hoewel laasgenoemde se ma nie Nefertiti was nie, maar ’n mummie wat "Die Jonger Dame" genoem word).
Vroeë bewind as Amenhotep IV
wysig
Die toekomstige Achenaten was ’n jonger seun van Amenhotep III en sy hoofkoningin, Tije. Die oudste seun, kroonprins Toetmoses, was eintlik sy pa se erfgenaam, maar hy is redelik jonk dood en die volgende aanspraakmaker op die troon was ’n prins met die naam Amenhotep.[5]
Daar is groot onenigheid oor of Amenhotep IV die troon ná sy pa se dood bestyg het en of daar ’n tydperk was dat hulle saam regeer het (tot 12 jaar, volgens sommige Egiptoloë). Moderne kenners soos Eric Cline, Nicholas Reeves, Peter Dorman en ander is teen die idee van ’n lang medeheerskappy.[6] Ander, soos Donald Redford, William Murnane, Alan Gardiner en meer onlangs Lawrence Berman in 1998, meen daar was geen tydperk van medeheerskappy nie.[7]
In Februarie 2014 het die Egiptiese minister van oudhede aangekondig daar is omvattende bewyse dat Achenaten en sy pa minstens agt jaar lank saam regeer het. Die bewyse kom van inskripsies wat ontdek is in die Luxor-tombe van visier Amenhotep-Hoei.[8][9]
Amenhotep IV is in Thebe gekroon en daar het hy ’n bouprogram begin. Kort daarna het hy die bou van ’n tempel in Karnak wat aan Aten gewy is, gelas. Dit is die Gempaaten genoem en het bestaan uit ’n reeks geboue, onder meer ’n paleis en ’n gebou met die naam Huis van Benben wat aan Nefertiti gewy is. Verskeie ander tempels is ook in Karnak gebou. Hy het in dié tyd nie die aanbidding van Amoen onderdruk nie, en die hoëpriester van Amoen was in die vierde jaar van sy bewind steeds aktief.[5]
Hy het as Amenhotep IV verskyn in die tempels van verskeie adellikes in Thebe.[10]
Naamsverandering
wysigOp dag 13, maand 8, jaar 5 van die farao se bewind het hy op die terrein van die nuwe stad Achetaten (nou bekend as Amarna) aangekom. ’n Maand vantevore het Amenhotep IV sy naam amptelik na Achenaten verander.[5] Hy het die meeste van sy vyf faraoname in jaar 5 verander. Die enigste een wat hy behou het, was dié van sy praenomen, of troonnaam, Nefercheperoere.[11]
_(Mus%C3%A9e_du_Caire)_(2076972086).jpg)
| Amenhotep IV | Achenaten | ||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Horusnaam |
Kanakht-qai-Shuti "Sterk Bul van die Dubbele Pluim" |
Meryaten "Geliefde van Aten" | |||||||||||||||||||
| Nebty-naam |
Wer-nesut-em-Ipet-swt "Groot Koningskap in Karnak" |
Wer-nesut-em-Akhetaten "Groot Koningskap in Achetaten" | |||||||||||||||||||
| Goue Horusnaam |
Wetjes-khau-em-Iunu-Shemay "Gekroon in Heliopolis van die Suide" (Thebe) |
Wetjes-ren-en-Aten "Verheerliker van die Naam van Aten" | |||||||||||||||||||
| Praenomen |
Nefercheperoere-waenre "Mooi is die Vorme van Re, die Unieke Een van Re" |
Nefercheperoere-waenre | |||||||||||||||||||
| Nomen |
Amenhotep Netjer-Heqa-Waset "Amoen is tevrede, Godheerser van Thebe" |
Achenaten "Doeltreffend vir Aten" |
Godsdiensbeleid
wysig
’n Onlangse debat het ontstaan oor die mate waarin Achenaten sy godsdienshervormings aan sy volk opgedwing het. Hy het wel mettertyd die name van Aten en die godsdienstaal verander om ander gode uit te skakel; in ’n stadium het hy ook tradisionele gode se name op groot skaal uitgewis, veral dié van Amoen.
Van sy howelinge het hul naam verander om hul onderdanigheid aan ander gode te misken en eerder Aten (of Ra, met wie Achenaten vir Aten gelykgestel het) aan te hang. Maar selfs in Amarna self het sommiges name behou soos Ahmoses ("kind van die maangod"), en die beeldhouer in wie se werkplek die beroemde borsbeeld van Nefertiti ontdek is, was bekend as Toetmoses ("kind van Toet"). Gelukbringers met die Oog van Horus en die name van gode soos Bes, Moet en Taweret is ook algemeen gedra. Dit dui daarop dat Achenaten redelik verdraagsaam was tot met ’n sekere gebeurtenis, miskien aan die einde van sy bewind.
Ná Achenaten se dood was veranderings aanvanklik geleidelik. Binne ’n dekade het ’n omvattende politieke, godsdiens- en kunshervorming egter begin om terug te keer na die norme van sy pa se bewind. ’n Groot deel van die kuns en geboue wat in Achenaten se tyd geskep is, is ná sy dood beskadig of vernietig, veral tydens die bewind van Horemheb en die konings van die vroeë 19de Dinastie. Boustene van Achenaten se bouprojekte is later gebruik as fondamentstene vir daaropvolgende heersers se tempels en tombes.
Familie
wysig
As Amenhotep IV was Achenaten van die begin van sy bewind af met Nefertiti getroud. Volgens inskripsies het hulle ses dogters gehad. Onlangse DNS-toetse het bewys hy was die pa van Toetankamen by een van sy susters, net bekend as "Die Jonger Dame".[12] Die ouers van Smenchkare, sy opvolger, is onbekend en daar is al voorgestel dat dit die kind van Achenaten en een van sy onbekende vroue was.
’n Tweede vrou van Achenaten, Kija, is ook uit inskripsies bekend. Sommige meen sy kon die ma van Toetankamen, Smenchkare of albei gewees het.
Achenaten se kinders (bekend en teoreties), met hul geskatte geboortedatums, is:
- Smenchkare – jaar 35 of 36 van Amenhotep III se bewind.
- Meritaten – jaar 1.
- Meketaten – jaar 3 of dalk vroeër.
- Anchesenpaaten, later koningin van Toetankamen – jaar 4.
- Neferneferoeaten Tasjerit – jaar 8.
- Neferneferoere – jaar 9.
- Setepenre – jaar 9.
- Toetankaten, later Toetankamen – jaar 8 of 9.[13]
Daar is al voorgestel Achenaten het dalk van sy dogters as seksmaats geneem in ’n poging om ’n seun te kry, maar dit is debatteerbaar. Dit is seker dat hy minstens een van sy dogters, Meritaten, as Groot Koninklike Vrou aangewys het, maar dit beteken nie noodwendig sy was ’n seksuele metgesel nie; sy kon net ’n belangrike seremoniële rol vervul het.[14]
Verwysings
wysig- ↑ Manniche, Lise. Akhenaten Colossi of Karnak. Kaïro: American University in Cairo Press, 2000. URL besoek op 16 November 2016. ProQuest ebrary.
- ↑ Trigger et al. (2001), pp.186-7
- ↑ Egypt's Golden Empire: Pharaohs of the Sun. Vervaardig deur PBS – Empires. PBS Distribution, 2002. 11 Desember 2009. URL besoek op 3 November 2016. [1] http://fod.infobase.com/PortalPlaylists.aspx?wID=237009&xtid=40995
- ↑ "See the KV 55 Mummy & Tutankhamen" (in Engels). Anubis4_2000.tripod.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Oktober 2019. Besoek op 25 Augustus 2012.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Aldred, Cyril, Akhenaten: King of Egypt, Thames and Hudson, 1991 (sagtebamd), ISBN 0-500-27621-8 p 259-268
- ↑ Reeves (2000) bl. 77
- ↑ Berman (1998) p.23
- ↑ Pharaoh power-sharing unearthed in Egypt Daily News Egypt. 6 Februarie 2014
- ↑ Proof found of Amenhotep III-Akhenaten co-regency thehistoryblog.com
- ↑ Charles F. Nims , The Transition from the Traditional to the New Style of Wall Relief under Amenhotep IV, Journal of Near Eastern Studies, Vol. 32, No. 1/2 (Januarie tot April 1973), ble. 181-187
- ↑ Dodson, Aidan, Amarna Sunset: Nefertiti, Tutankhamun, Ay, Horemheb, and the Egyptian Counter-Reformation. The American University in Cairo Press. 2009, ISBN 978-977-416-304-3 p 8, 170
- ↑ Schemm, Paul (16 Februarie 2010). "A Frail King Tut Died From Malaria, Broken Leg". USA Today (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Maart 2012.
- ↑ "The family of Akhenaton" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Oktober 2014. Besoek op 2 Oktober 2008.
- ↑ Robins, G.; Women in Ancient Egypt, Harvard University Press (1993) p 21-27
Eksterne skakels
wysig- Achenaten en die gesang aan die Aten Geargiveer 11 Junie 2004 op Wayback Machine
- Die stad Achetaten
- M.A. Mansoor se Amarna-versameling
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Achenaten.
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
