Wikipedia

Toetankamen

Egiptiese farao

Toetankamen (Engels: Tutankhamun of Tutankhamen; antieke Egipties: twt-ꜥnḫ-jmn, Toet-Anch-Amen; omstreeks 1341 v.C. tot 1323 v.C.) was ’n Egiptiese farao van die 18de Dinastie tydens ’n tydperk wat bekend is as die Nuwe Ryk. Daar word soms na hom verwys as "koning Toet". Hy het die troon bestyg toe hy sowat nege jaar oud was en het regeer tot met sy dood op sowat 19.

Toetankamen
Toetankaten, Nebcheperoere
Farao van die 18de Dinastie
Periode Omstreeks 1333-1323 v.C.
Voorganger Smenchkare
Opvolger Ai
Vader Achenaten
Moeder "Die Jonger Dame"
Gade(s) Anchesenamen
Gebore Omstreeks 1341 v.C.
Oorlede Omstreeks 1323 v.C. (op sowat 18)
Toetankamen in Egiptiese hiërogliewe
Serech of Horusnaam
G5
E1
D40		 t
t		 wF31st
w		 Z3
Nebty-naam
G16
nfrO34
p		 wM40Z3sW11
r		 V28D36
N17
N17		 N21
N21
Goue Horus-naam
G8
U39N28
THREE
O34		 R4
t p		 R8A
Praenomen of troonnaam
M23
t		 L2
t
raxprZ3nb
Nomen of geboortenaam
G39N5
 
imn
n		 t
t		 wanxS38O28M26
Portaal  Portaalicoon   Antieke Egipte

Toetankamen is histories daarvoor bekend dat hy die oorspronklike politeïstiese antieke Egiptiese godsdiens in ere herstel het ná die onderdrukking daarvan deur sy pa, Achenaten, ten gunste van die god Aten. Hy was ook een van die min farao's wat gedurende sy lewe as 'n god aanbid is: Dit is met die meeste konings nadoods gedoen.[1] In populêre kultuur is hy bekend vir sy enorme rykdom, wat in 1922 in sy graf gevind is. Graftombe KV62 is die enigste een wat tot dusver in 'n feitlik ongeskonde toestand ontdek is.[2] Die ontdekking van sy graftombe word algemeen beskou as een van die grootste argeologiese ontdekkings van alle tye.[3][4]

Sy oorspronklike naam, Toetankaten, beteken "Lewende Beeld van Aten", terwyl Toetankamen beteken "Lewende Beeld van Amen". In hiërogliewe is laasgenoemde gewoonlik geskryf as Amen-toet-ank vanweë die gebruik om die naam van ’n god aan die begin van ’n frase te skryf om respek te betoon.[5] Hy is moontlik ook die Nebcheperoere van die Amarna-briewe, en dalk ook die 18de-dinastiese koning Rathotis wat volgens Manetho, ’n antieke historikus, nege jaar lank regeer het.[6]

Die ontdekking in 1922 van Toetankamen se feitlik ongeskonde graf deur Howard Carter en George Herbert[7][8] het wêreldwyd die nuus gehaal. Dit het ’n nuwe belangstelling tot gevolg gehad in antieke Egipte, waarvan Toetankamen se doodsmasker, nou in die Kaïro-museum, steeds ’n gewilde simbool is.

In Februarie 2010 het die uitslag van DNS-toetse bevestig hy is die seun van Achenaten (mummie KV55) en dié se suster en vrou, wie se naam onbekend is maar wie se oorskot positief uitgeken is as "Die Jonger Dame" wat in graf KV35 ontdek is.[9] Die "geheimsinnige" dood van ’n paar mense wat Toetankamen se graf opgegrawe het, is deur baie toegeskryf aan die vloek van die farao's.[10]

Lewe

wysig
 
’n Houtborsbeeld van die jong koning. Dit is in sy graf gevind.
 
Toetankamen ontvang blomme van Anchesenamen.

Toetankamen was die seun van Achenaten (voorheen Amenhotep IV) en een van Achenaten se susters,[11] of dalk ’n niggie.[12] As prins was hy bekend as Toetankaten.[13] Hy het die troon in 1333 v.C. bestyg toe hy nege of tien was en die troonnaam Nebcheperoere aangeneem.[14] Sy soogvrou was iemand met die naam Maia, wie se oorskot in ’n graf by Saqqara ontdek is.[15]

Toe hy koning word, het hy getrou met sy halfsuster Anchesenpaaten, wat haar naam later verander het na Anchesenamen. Hulle het twee dogters gehad wat albei doodgebore is.[9] X-straalstudies wat in 2011 bekend gemaak is, het getoon die een dogter is ná ’n swangerskap van vyf tot ses maande dood en die ander een ná nege maande. Geen getuienis is gevind om enige van die babas se dood te verklaar nie.[16]

Bewind

wysig

Vanweë sy jong ouderdom het die farao waarskynlik magtige raadgewers gehad, moontlik onder andere grootvisier Ai, wat Toetankamen opgevolg het, en generaal Horemheb, wat vermoedelik Ai se skoonseun en opvolger was. Horemheb het vertel die koning het hom as erfprins as "meester van die land" aangestel om die reg te handhaaf. Hy het ook sy vermoë genoem om die jong koning te kalmeer wanneer hy kwaad was.[17]

In die derde jaar van sy bewind het Toetankamen onder invloed van sy raadgewers verskeie veranderings omgekeer wat tydens sy pa se bewind gemaak is. Hy het die aanbidding van die god Aten, waaroor daar groot ontevredenheid was, stopgesit en Amoen herstel as die oppergod. Die verbod op die kultus van Amoen is opgehef en die tradisionele voorregte van die priesters is herstel. Die hoofstad is teruggeskuif na Thebe en die stad Achetaten, wat sy pa ter ere van Aten laat bou het, het leeggeloop.[18] Hy het ook sy naam verander na Toetankamen, "Lewende Beeld van Amen" (of Amoen).

As deel van sy herstel van Amoen as oppergod het hy bouprojekte onderneem, veral by Karnak in Thebe, waar hy ’n tempel aan dié god gewy het. Baie monumente is opgerig en tradisionele feeste is heringestel, insluitende die Opetfees en dié wat verband gehou het met die gode Apis en Horus. Sy stele lui onder meer:

Die tempels van die gode en godinne ... was geruïneer. Hul altare was verlate en toegegroei. Hul heiligdomme het nie meer bestaan nie en hul howe is as paaie gebruik ... die gode het hul rug op hierdie land gekeer ... As iemand tot ’n god gebid het om raad te vra, sou hy nooit geantwoord het nie.[19]

Die land was ekonomies swak daaraan toe en daar was onrus ná die bewind van Achenaten. Diplomatieke betrekkinge met ander lande is verwaarloos en Toetankamen het hom daarvoor bewyer om dit te herstel, veral met Mitanni. Getuienis van sy sukses was die geskenke van verskeie lande wat in sy graf ontdek is. Ondanks sy pogings om betrekkinge te herstel, getuig skilderings in sy doodstempel by Thebe van gevegte met die Nubiërs en Asiate. Sy graf het ook wapenrusting en voustoele bevat wat op militêre veldtogte gebruik is. Vanweë sy ouderdom en fisieke gebreke, die rede dat hy skynbaar ’n wandelstok gebruik het (hy is op sowat 18 dood), dink historici hy het dalk nie persoonlik aan hierdie gevegte deelgeneem nie.[9][20]

Gesondheid en voorkoms

wysig
 
Die mummie van Toetankamen, van al sy juwele gestroop, is steeds in graf KV62 in die Vallei van die Konings.

Toetankamen was skraal gebou en sowat 1,8 meter lank.[21] Hy het groot snytande gehad en ’n oorbyt wat kenmerkend was van die Toetmoses-familie waartoe hy behoort het. Tussen September 2007 en Oktober 2009 is verskeie mummies onderwerp aan gedetailleerde antropologiese, radiologiese en genetiese studies as deel van die Koning Toetankamen-familieprojek. Dit het getoon Toetankamen het ook "’n effens gesplete lip en verhemelte" gehad,[22] asook moontlik ’n ligte toestand van skoliose (sywaartse ruggraatverkromming). Verder het die bestudering van sy liggaam gewys sy linkervoet was misvorm. Dit kon veroorsaak het dat hy met ’n wandelstok moes loop – baie daarvan is in sy graf gevind.[23]

DNS-toetse van sy mummie het bewyse opgelewer van parasiete wat deur muskiete oorgedra word en malaria veroorsaak. Dit is tot dusver die oudste bekende genetiese bewys van die siekte. Meer as een vorm van die malariaparasiet is gekry, wat daarop dui Toetankamen is verskeie kere met die siekte besmet. Volgens die tydskrif National Geographic "sou die malaria Toetankamen se immuunstelsel beïnvloed en die heling van sy voet belemmer het. Hierdie faktore, saam met die breuk in sy linkerdybeen wat wetenskaplikes in 2005 ontdek het, kon dalk die jong koning se lewe geëis het".[23]

Stamboom

wysig

In 2008 het ’n span DNS-toetse begin doen op die mummies van Toetankamen en ander lede van sy familie. Die toetse het bewys sy pa was Achenaten en sy ma was nie een van die bekende vroue van Achenaten nie, maar een van sy vyf susters. Die tegniek wat in die studie gebruik is, is egter al bevraagteken.[24][25] Die span het bevind die kans is meer as 99,99 persent dat Amenhotep III die pa was van die individu in graf KV55, wat op sy beurt die pa van Toetankamen was.[26]

Die jong koning se ma was volgens die studie die individu bekend as "Die Jonger Dame" in graf KV35YL, naby die oorskot van koningin Tije. Haar DNS het getoon sy was, nes Toetankamen se pa, ’n kind van Amenhotep III en Tije; dus was Toetankamen se ouers broer en suster.[27] Koningin Tije het baie invloed aan die hof gehad en was ’n raadgewer van haar seun ná haar man se dood.

Sommige genetici het egter dié bevindings in twyfel getrek en "gekla die span het ontoepaslike ontledingstegnieke gebruik".[28]

Hoewel die data steeds onvolledig is, het die studie gesuggereer een van die fetusse wat in Toetankamen se graf ontdek is, was dié van sy eie dogter en dat die ander fetus waarskynlik ook sy kind was. Tot dusver is net gedeeltelike data van die twee vroulike mummies uit graf KV21 verkry.[29] Een van hulle, KV21A, kan die kinders se ma wees en dus Toetankamen se vrou, Anchesenamen. Dit is uit die geskiedenis bekend sy was die dogter van Achenaten en Nefertiti, en dus waarskynlik haar man se halfsuster. Een gevolg van inteling kan wees dat kinders weens genetiese afwykings nie die hele swangerskap oorleef nie.

 
 
 
Amenhotep II
 
Tiaa
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Toetmoses IV
 
Moetemwija
 
 
 
 
 
 
 
Joeja
 
Tjoejoe
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Amenhotep III
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Tije
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Achenaten
 
 
 
 
 
 
 
Die Jonger Dame
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Toetankamen

Dood

wysig

Daar is geen bestaande rekords oor Toetankamen se laaste dae nie. Wat sy dood veroorsaak het, is ’n onderwerp waaroor baie gedebatteer word. Groot navorsing is al gedoen om die oorsaak van sy dood te probeer vasstel. Daar is sekere bewyse, soos voorgestaan deur die Harvard-mikrobioloog Ralph Mitchell, dat sy begrafnis in ’n haas geskied het. Volgens Mitchell dui donkerbruin kolle aan die versierde mure van Toetankamen se graftombe daarop dat hy begrawe is nog voordat die verf kans gehad het om droog te word.[30]

Hoewel daar gissings is dat Toetankamen in ’n sluipmoord omgekom het, glo die meeste historici sy dood was natuurlik. ’n CT-skandering wat in 2005 geneem is, wys hy het kort voor sy dood ’n oop breuk in sy linkerbeen opgedoen[31] en dat die breuk ontsteek het. ’n DNS-ontleding het in 2010 gewys hy het malaria gehad, en baie glo malaria en Köhler se siekte, ’n seldsame beenafwyking, het saam tot sy dood gelei.[32]

In Junie 2010 het Duitse wetenskaplikes gesê hulle glo daar is bewyse dat hy aan sekelsel-anemie, ’n oorerflike bloedafwyking, dood is. Ander kenners het dit egter verwerp[33] op grond daarvan dat hy ouer as vyf geword het en die ligging van die iskemiese beennekrose, wat kenmerkend is van Freiberg-Köhler-sindroom eerder as sekelselsiekte. Navorsing wat in 2005 gedoen is deur argeoloë, radioloë en genetici wat CT-skanderings op die mummie uitgevoer het, het bevind hy is nie dood weens ’n hou teen sy kop, soos voorheen geglo is, nie.[34] Nuwe CT-skanderings het getoon daar was oorerflike tekortkomings, wat algemeen is onder kinders wat deur bloedskande verwek is. Sibbes is meer geneig om dubbele kopieë van skadelike gene aan hul kinders oor te dra, en dit is waarom kinders van bloedskande meer geneig is tot genetiese afwykings.[35] Ook ’n gesplete verhemelte is ’n oorerflike afwyking.[36]

Talle ander siektes is al aangevoer as die oorsaak van sy dood.

Soos reeds gesê, is verskeie vorme van malaria in hom gevind. Die navorsingspan onder leiding van die Egiptiese Nasionale Navorsingsentrum in Kaïro, wat dit in CT-skanderings ontdek het, sê malaria kan ’n sirkulasieskok of ’n ernstige immuunreaksie in die liggaam teweegbring, en albei daarvan kan die dood veroorsaak. Veral as Toetankamen ’n beensiekte gehad het wat hom kreupel gelaat het, kon dit dodelik gewees het. "Dalk het hy met ander [oorerflike gebreke] gesukkel totdat ’n ernstige malaria-aandoening of ’n gebreekte been net te veel stremming op die liggaam geplaas het," skryf Zahi Hawass, hoof van die Egiptiese Opperraad van Oudhede en een van die lede van die span.

Nadat die moontlikheid in 2013 ondersoek is dat hy dood is aan beserings wat hy in ’n strydwa-ongeluk opgedoen het, het ’n verdere ondersoek in 2014 onthul hy sou weens sy afwykings nie in ’n strydwa kon gery het nie en dat al die beenbreuke wat hy gehad het, ná sy dood ontstaan het. Daar word nou algemeen aanvaar genetiese afwykings weens die feit dat sy ouers sibbes was, komplikasies weens ’n gebreekte been en sy malaria het alles saam sy dood veroorsaak.[37][38]

Nalatenskap

wysig
 
’n Standbeeld van Toetankamen en Anchesenamen by Luxor, wat beskadig is in die veldtog teen die farao's van die Amarna-tydperk.

As Toetankamen die wêreld se bekendste farao is, is dit grootliks omdat sy tombe een van die bes bewaardes is, asook omdat sy beeld en begrafnistoerusting die meeste uitgestal is. Soos die Amerikaanse skrywer Jon Manchip White gesê het in die voorwoord van die 1977-uitgawe van Carter se boek The Discovery of the Tomb of Tutankhamun: "Die Egiptiese farao vir wie daar in die lewe die minste agting was, het in die dood die bekendste een geword."

Die goed wat in die tombe ontdek is, was in die 1920's groot nuus. Toetankamen het die bynaam "koning Toet" gekry en sy naam het in liedjies begin verskyn, en produkte, besighede en selfs die Amerikaanse president Herbert Hoover se hond is na hom genoem. Relieke uit sy tombe is oor die hele wêreld uitgestal.[39][40][41][42][43][44]

Met die dood van Toetankamen en die twee doodgebore kinders in sy graftombe het die Toetmoses-lyn van die 18de Dinastie van Egipte uitgesterf. Die Amarna-briewe vertel Toetenkamen se vrou het kort ná sy dood aan die Hetitiese koning Suppiluliuma I geskryf en gevra of sy met een van sy seuns kon trou. Die briewe gee nie ’n aanduiding van hoe Toetankamen dood is nie. In die boodskap sê Anchesenamen sy is baie bang, maar wil nie een van haar eie mense as man neem nie. Die seun is egter dood voordat hulle kon trou. Kort daarna het Ai met Anchesenamen getrou en die nuwe farao geword terwyl ’n oorlog tussen die twee lande gewoed het. Egipte is later verslaan.[45]

Anchesenamen se lot is nie bekend nie, maar sy verdwyn hier uit die rekords en Ai se tweede vrou, Tei, word die koningin. Ná Ai se dood het Horemheb die troon oorgeneem en ’n veldtog teen hom begin. Toetankamen se pa, Achenaten, stiefma Nefertiti, vrou Anchesenamen, halfsusters en ander familielede is ook ingesluit. Nie eens Toetankamen het gespaar gebly nie. Sy beelde en cartouches is ook vernietig. Horemheb self het nie kinders gehad nie en het Paramessoe as sy opvolger aangewys. Dié het die 19de Dinastie van Egipte (die Ramses-lyn) gestig.

Belangrikheid

wysig

Toetankamen was nege jaar oud toe hy farao, seun van die god Ra, word en het sowat 10 jaar lank regeer.[46] In historiese terme spruit Toetankamen se belangrikheid uit die feit dat sy bewind na aan die hoogtepunt van Egipte as ’n wêreldmag was, asook uit sy verwerping van die radikale godsdienstige veranderings wat sy pa en voorganger, Achenaten, ingevoer het.[47] In die tweede plek is sy graftombe in die Vallei van die Konings feitlik ongeskonde ontdek – dit is die volledigste antieke Egiptiese tombe wat nog ontdek is. Omdat hy so jonk was toe hy die troon bestyg, het sy visier en eindelike opvolger, Ai, waarskynlik soveel moontlik belangrike politieke besluite tydens Toetenkamen se bewind gneem.

Konings is ná hul dood vereer deur kultusse en tempels. Toetankamen was een van die min wat tydens sy leeftyd so aanbid is.[48] Volgens ’n stele wat by Karnak ontdek is en aan Amoen-Ra en Toetankamen gewy is, kon die koning in sy vergoddelikte status om vergifnis gevra word, asook om heling van ’n siekte wat deur sonde veroorsaak is. Tempels van sy kultus is tot in Kawa in Egipte en Faras in Nubië gebou. Die titel van die suster van die onderkoning van Koesj het ’n verwysing bevat na die vergoddelikte koning, en dit dui op die universaliteit van sy kultus.[49]

Graftombe

wysig
 
Howard Carter en kollegas maak die altaardeure in die graftombe oop (’n 1924-rekonstruksie van die gebeurtenis in 1923).
 
Die beskilderde weste- en noordemuur in die tombe.
 
Toetankamen se kis, wat nou in die Kaïro-museum is.

Toetankamen se graftombe was besonder klein as ’n mens sy status in ag neem. Sy dood kon onverwags gewees het, voor die voltooiing van ’n groter tombe, en hy is dalk in ’n graf begrawe wat vir iemand anders bedoel was voor die gebruiklike 70 dae vir ’n begrafnis verstryk het.[50]

Sy oorskot is steeds in die tombe in die Vallei van die Konings. Op 4 November 2007, presies 85 jaar ná Carter se ontdekking, is dit vir die publiek oopgestel.[51]

Daar word vermoed mense het vergeet waar die tombe was. Werkershutte is in ’n stadium bo-oor die ingang gebou omdat niemand dalk besef het wat daaronder geleë is nie. Toe die graftombes in die Vallei van die Konings aan die einde van die 20ste Dinastie gesloop is, is Toetankamen s’n ook misgekyk.

Volgens die Amerikaanse Egiptoloog Nicholas Reeves was feitlik 80% van Toetankamen se begrafnistoerusting deel van die vroulike farao Neferneferoeaten se toerusting, onder meer die kis, juwele en sy bekende doodsmasker.[52][53] In 2015 het Reeves bewyse gepubliseer dat ’n vroeëre cartouche op Toetankamen se masker lui "Ancheperoere meri-Nefercheperoere" (Ancheperoere, geliefde van Achenaten); daarom is die masker aanvanklik vir Nefertiti, Achenaten se hoofkoningin, gemaak – sy het die koninklike naam Ancheperoere gebruik toe sy waarskynlik ná haar man se dood regeer het.[54]

Dit kon gewees het dat Neferneferoeaten (waarskynlik Nefertiti as sy ná haar man se dood farao geword het) afgesit is in ’n stryd om die troon en dat sy toe nie ’n begrafnis vir ’n farao gekry het nie, maar vir ’n koningin. Sy kon ook met ander begrafnistoerusting begrawe gewees het, soos dié van Achenaten, toe Toetankamen haar opvolg.[55]

Altesaam 5 398 voorwerpe is in die tombe gekry, insluitende ’n goue kis, doodsmasker, trone, boë, kos, wyn, sandale en skoon linne-onderklere. Dit het Carter 10 jaar gekos om alles te katalogiseer.[56]

Volgens ’n berig in Junie 2016 het ontledings gewys die ysterlem van ’n dolk wat daar gekry is, is van ’n meteoriet gemaak. Dit het dieselfde hoeveelhede metale (yster, nikkel en kobalt) bevat as in ’n meteoriet wat daar naby ontdek is en na die Charga-oase genoem is.[57][58][59][60]

Verwysings

wysig
  1. ↑ Redford 2003, p. 85.
  2. ↑ Tyldesley, Joyce. Tutankhamen: The Search for an Egyptian King. Basic Books, 2012.
  3. ↑ Skelly, Susan; University, Macquarie. "Why Tutankhamun's tomb remains one of the greatest archaeological discoveries ever made". phys.org (in Engels). Besoek op 15 Februarie 2023.
  4. ↑ "Six archaeological discoveries to rival Tutankhamun's tomb". New Scientist (in Engels (VSA)). Besoek op 15 Februarie 2023.
  5. ↑ Zauzich, Karl-Theodor (1992). Hieroglyphs Without Mystery. Austin: University of Texas Press. pp. 30–31. ISBN 978-0-292-79804-5.
  6. ↑ "Manetho's King List" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 Februarie 2009. Besoek op 24 Julie 2014.
  7. ↑ "The Egyptian Exhibition at Highclere Castle" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 September 2015. Besoek op 21 Oktober 2013.
  8. ↑ Hawass, Zahi A. The golden age of Tutankhamun: divine might and splendor in the New Kingdom. American Univ in Cairo Press, 2004.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Hawass, Zahi; et al. (17 Februarie 2010). "Ancestry and Pathology in King Tutankhamun's Family". The Journal of the American Medical Association. 303 (7): 638–647. doi:10.1001/jama.2010.121. PMID 20159872. Besoek op 21 Oktober 2013.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: url-status (link)
  10. ↑ "Digging up trouble: beware the curse of King Tutankhamun". The Guardian (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 September 2019.
  11. ↑ Hawass, Zahi; et al. (17 Februarie 2010). "Ancestry and Pathology in King Tutankhamun's Family". The Journal of the American Medical Association. 303 (7): 640–641. Besoek op 21 Oktober 2013.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: url-status (link)
  12. ↑ Powell, Alvin (12 Februarie 2013). "A different take on Tut". Harvard Gazette. Besoek op 12 Februarie 2013.
  13. ↑ Jacobus van Dijk. "The Death of Meketaten" (PDF) (in Engels). p. 7. Geargiveer (PDF) vanaf die oorspronklike op 17 Junie 2010. Besoek op 2 Oktober 2008.
  14. ↑ "Classroom TUTorials: The Many Names of King Tutankhamun" (PDF). Michael C. Carlos-museum. Geargiveer vanaf die oorspronklike (pdf) op 19 Oktober 2013. Besoek op 10 Julie 2013.
  15. ↑ "Egypt Update: Rare Tomb May Have Been Destroyed". Science Mag (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 Oktober 2013. Besoek op 1 November 2013.
  16. ↑ Hawass, Zahi en Saleem, Sahar N. "Mummified daughters of King Tutankhamun: Archaeological and CT studies." The American Journal of Roentgenology 2011. Vol. 197, no. 5, ble. W829–836.
  17. ↑ Booth pp. 86–87
  18. ↑ Erik Hornung, Akhenaten and the Religion of Light, vertaal deur David Lorton, Ithaca, New York: Cornell University Press, 2001, ISBN 0-8014-8725-0.
  19. ↑ Hart, George (1990). Egyptian Myths. University of Texas Press. p. 47. ISBN 0-292-72076-9.
  20. ↑ Booth pp. 129–130
  21. ↑ "Radiologists Attempt To Solve Mystery Of Tut's Demise" uit ScienceDaily.com
  22. ↑ Handwerk, Brian (8 Maart 2005). "King Tut Not Murdered Violently, CT Scans Show" (in Engels). National Geographic News. p. 2. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Junie 2018. Besoek op 21 Oktober 2013.
  23. ↑ 23,0 23,1 "King Tut Was Disabled, Malarial, and Inbred, DNA Shows". nationalgeographic.com (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Julie 2019.
  24. ↑ Nature 472, 404-406 (2011); Aanlyn gepubliseer 27 April 2011; Original link
  25. ↑ NewScientist.com; Januarie 2011; Royal Rumpus over King Tutankhamun's Ancestry
  26. ↑ "King Tut's Family Secrets". National Geographic (in Noors). September 2010. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Februarie 2017. Besoek op 11 Oktober 2010.
  27. ↑ "King Tut's Family Secrets". National Geographic (in Noors). September 2010. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Februarie 2018. Besoek op 11 Oktober 2010.
  28. ↑ "DNA experts disagree over Tutankhamun's ancestry" (in Engels). Archaeology News Network. 22 Januarie 2011. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 November 2019. Besoek op 24 Februarie 2011.
  29. ↑ "King Tut's Family Secrets". National Geographic (in Noors). September 2010. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 10 Januarie 2018. Besoek op 11 Oktober 2010.
  30. ↑ "Was King Tut Buried in a Hurry?". History.com (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 April 2020.
  31. ↑ Hawass, Zahi. "Tutankhamon, segreti di famiglia". National Geographic (in Italiaans). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 28 Oktober 2019. Besoek op 2 Junie 2013.
  32. ↑ Roberts, Michelle (16 Februarie 2010). "'Malaria' killed King Tutankhamun" (in Engels). BBC News. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Februarie 2020. Besoek op 12 Maart 2010.
  33. ↑ Pays, JF (Desember 2010). "Tutankhamun and sickle-cell anaemia". Bull Soc Pathol Exot. 103 (5, number 5): 346–347. doi:10.1007/s13149-010-0095-3. PMID 20972847. Besoek op 21 Oktober 2013.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: url-status (link)
  34. ↑ "King Tut's Family Secrets". National Geographic (in Noors). September 2010. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Maart 2018. Besoek op 21 Oktober 2013.
  35. ↑ Bates, Claire (20 Februarie 2010). "Unmasked: The real faces of the crippled King Tutankhamun (who walked with a cane) and his incestuous parents". Daily Mail (in Engels). Londen. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 15 Mei 2019.
  36. ↑ "King Tut's Family Secrets". National Geographic (in Noors). September 2010. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Januarie 2018. Besoek op 11 Oktober 2010.
  37. ↑ Joseph, Claudia; Webb, Sam (20 Oktober 2014). "King Tutankhamun did not die in chariot crash, virtual autopsy reveals" (in Engels). The Independent. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Mei 2020. Besoek op 26 Oktober 2014.
  38. ↑ Joseph, Claudia; Webb, Sam (25 Oktober 2014). "Tutankhamun died of illness, not from chariot racing" (in Engels). Russia Today. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Oktober 2019. Besoek op 26 Oktober 2014.
  39. ↑ "Under Tut's spell". Al-Ahram Weekly. 16 Julie 2004. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 27 Julie 2009. Besoek op 18 Julie 2009.
  40. ↑ "King Tut exhibition. Tutankhamun & the Golden Age of the Pharaohs. Treasures from the Valley of the Kings". Arts and Exhibitions International. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Desember 2005. Besoek op 5 Augustus 2006.
  41. ↑ Return of the King (Times Online) Geargiveer 9 Augustus 2011 op Wayback Machine
  42. ↑ "Dallas Museum of Art Website" (in Engels). Dallasmuseumofart.org. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Oktober 2013. Besoek op 18 Julie 2009.
  43. ↑ Melbourne Museum's Tutenkhamun and the Golden Age of the Pharaoh's Official Site Geargiveer 1 Maart 2015 op Wayback Machine
  44. ↑ "Farewell To Tut And Egypt's Treasures" (in Engels). Pacificsciencecenter.org. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 Maart 2015.
  45. ↑ Onderhoud met G.A. Gaballa van die Universiteit van Kaïro. "The Hittites: A Civilization that Changed the World" deur Cinema Epoch 2004. Geregisseer deur Tolga Ornek. Dokumentêr.
  46. ↑ Redford, Donald B., PhD; McCauley, Marissa. "How were the Egyptian pyramids built?". Research. The Pennsylvania State University. Besoek op 11 Desember 2012.{{cite web}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
  47. ↑ Aude Gros de Beler, Tutankhamun, Voorwoord deur Aly Maher Sayed, Molière, ISBN 2-84790-210-4
  48. ↑ Oxford Guide: Essential Guide to Egyptian Mythology, red. Donald B. Redford, bl. 85, Berkley, ISBN 0-425-19096-X
  49. ↑ The Boy Behind the Mask, Charlotte Booth, p. 120, Oneworld, 2007, ISBN 978-1-85168-544-8
  50. ↑ "The Golden Age of Tutankhamun: Divine Might and Splendour in the New Kingdom", Zahi Hawass, bl. 61, American University in Cairo Press, 2004, ISBN 977-424-836-8
  51. ↑ Michael McCarthy (5 Oktober 2007). "3,000 years old: the face of Tutankhaten". The Independent. Londen. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 November 2007. Besoek op 26 November 2016.
  52. ↑ Nicholas Reeves Tutankhamun's Mask Reconsidered BES 19 (2014), pp.511-522
  53. ↑ Peter Hessler, Inspection of King Tut's Tomb Reveals Hints of Hidden Chambers National Geographic, 28 September 2015
  54. ↑ Nicholas Reeves, The Gold Mask of Ankhkheperure Neferneferuaten, Journal of Ancient Egyptian Interconnections, Vol.7 No.4, (Desember 2015) ble.77-79 & click PDF-lêer
  55. ↑ Nicholas Reeves,Tutankhamun's Mask Reconsidered BES 19 (2014), ble.523-524
  56. ↑ Williams, A. R.; 24, National Geographic, November. "King Tut: The Teen Whose Death Rocked Egypt". National Geographic News (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 22 Junie 2019. Besoek op 26 November 2015.{{cite web}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link) CS1 maint: numeric names: authors list (link)
  57. ↑ Dagger in Tutankhamun's tomb was made with iron from a meteorite The Guardian
  58. ↑ King Tutankhamun buried with dagger made of space iron, study finds, ABC News Online, 2 Junie 2016
  59. ↑ Comelli, Daniela; d'Orazio, Massimo; Folco, Luigi (2016). "The meteoritic origin of Tutankhamun's iron dagger blade". Meteoritics & Planetary Science. Wiley Online. Bibcode:2016M&PS..tmp..331C. doi:10.1111/maps.12664.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: bibcode (link) "Aanlyn weergawe van ’n verslag voor dit in druk verskyn het".
  60. ↑ Walsh, Declan (2 Junie 2016). "King Tut's Dagger Made of 'Iron From the Sky,' Researchers Say". The New York Times (in Engels). NYC: The New York Times Company. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 Mei 2020. Besoek op 4 Junie 2016.

Nog leesstof

wysig
  • Andritsos, John. Social Studies of Ancient Egypt: Tutankhamun. Australië 2006.
  • Booth, Charlotte. The Boy Behind the Mask, Oneworld, ISBN 978-1-85168-544-8.
  • Brier, Bob. The Murder of Tutankhamun: A True Story. Putnam Adult, 13 April 1998, ISBN 0-425-16689-9 (sagteband)/ISBN 0-399-14383-1 (hardcover)/ISBN 0-613-28967-6 (School & Library Binding).
  • Carter, Howard en Arthur C. Mace, The Discovery of the Tomb of Tutankhamun. Courier Dover Publications, 1 Junie 1977, ISBN 0-486-23500-9.
  • Edwards, I.E.S., Treasures of Tutankhamun. New York: Metropolitan Museum of Art, 1976, ISBN 0-345-27349-4 (sagteband)/ISBN 0-670-72723-7 (hardeband).
  • Egyptian Supreme Council of Antiquities, The Mummy of Tutankhamun: The CT Scan Report, soos gedruk in Ancient Egypt, Junie/Julie 2005.
  • Neubert, Otto. Tutankhamun and the Valley of the Kings. Londen: Granada Publishing Limited, 1972, ISBN 0-583-12141-1 (sagteband).
  • Reeves, C. Nicholas. The Complete Tutankhamun: The King, the Tomb, the Royal Treasure. Londen: Thames & Hudson, 1 November 1990, ISBN 0-500-05058-9 (hardeband)/ISBN 0-500-27810-5 (slapband).

Eksterne skakels

wysig
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Toetankamen&oldid=2619407"