Antibiotikum

'n Antibiotikum is 'n geneesmiddel wat bakterieë doodmaak of die groei daarvan vertraag. Antibiotika is 'n klas van antimikrobes wat 'n groter groep is wat antivirus-, antiswam- en antiparasitiese geneesmiddels insluit. Hulle is relatief skadeloos vir die gasheer en kan daarom gebruik word om besmetting (infeksies) te behandel. Die begrip wat deur Selman Waksman verwoord is, het oorspronklik slegs na preparate verwys wat afgelei is vanaf lewende organismes, in teenstelling met "chemoterapeutiese middels" wat suiwer sintetiese produkte is. Deesdae verwys die begrip "antibiotika" ook na die sintetiese antimikrobes soos onder andere die sulfageneesmiddels. Antibiotika is klein molekules met 'n molekulêre massa van minder as 2000. Hulle is nie ensieme nie. Sommige antibiotika word vanaf muf verkry.

Staphylococcus aureus se vatbaarheid vir antibiotikum word getoets deur die Kirby Bauer-metode: die antibiotikum versprei oor die skyf en beperk die groei van S. aureus, wat lei tot remsones.

Anders as vroeëre behandelings vir besmettings wat giwwe soos strignien en arseen ingesluit het, teiken antibiotika die siekte sonder om die gasheer skade aan te doen. Konvensionele antibiotika is nie doeltreffend vir die behandeling van virus-, swam- en ander nie-bakteriese besmettings nie. Die verskeie antibiotika se werking verskil ook baie ten opsigte van hulle effektiewiteit ten opsigte van die verskillende soorte bakterieë.

Antibiotika kan gekategoriseer word volgens die teikensoort: nou-spektrum antibiotika teiken slegs besondere soorte bakterieë soos byvoorbeeld Gram-negatiewe of Gram-positiewe bakterieë, terwyl breë spektrum antibiotika 'n wye reeks bakterieë beïnvloed.

Die doeltreffendheid van indiwiduele antibiotika wissel met die ligging van die betrokke besmetting, die vermoë van die antibiotikum om die plek van besmetting te bereik en die vermoë van die bakterieë om weerstand teen die antibiotikum te bied of om dit te deaktiveer. Sommige antibiotika is bakteriedodend terwyl ander slegs verhoed dat die bakterie vermeerder (bakteriostaties) sodat die gasheer se immuumstelsel hulle kan oorrompel.

Mondelingse antibiotika is die eenvoudigste benadering indien dit doeltreffend is, dus word binneaars-toegediende antibiotika vir ernstiger gevalle voorbehou. Antibiotika kan soms uitwendig toegedien word soos in die geval van oogdruppels of salwe.

Antibiotika kan ook geklassifiseer word volgens die organismes waarteen hulle doeltreffend is en volgens die soort besmetting waarvoor hulle nuttig is, wat afhang van die vatbaarheid van die organismes wat die besmettings veroorsaak en die konsentrasie antibiotika wat in die besmette weefsel bereik kan word.

Geskiedenis

Baie antieke kulture, insluitend die antieke Grieke en die antieke Chinese, het muf en ander plante gebruik om besmettings te behandel. Dit het gewerk omdat sommige mufsoorte antibiotiese stowwe afskei. Hulle kon egter nie die aktiewe bestanddele uitken of onttrek nie.

Die eerste antibiotikum is ontdek toe Alexander Fleming in 1928 in Engeland daarin geslaag het om die stof penisillien van 'n skimmelgewas in die laboratorium te skei. Fleming het ontdek dat 'n bepaalde skimmel, Penicillium notatum, wat in die la­boratorium op 'n bakteriekultuur gegroei het, die spesifieke bakterie vernietig het. Hy het die gevolgtrek­king gemaak dat 'n sekere stof wat deur hierdie skimmel afgeskei word, die bakterie uitwis en die stof penisillien genoem.

Hierdie ontdekking het tot groot­skaalse navorsing gelei en in 1940 kon wetenskaplikes penisillien op groot skaal vir menslike gebruik ver­vaardig. Baie ander antibiotika is sedertdien ontwikkel en hul bydrae tot die vordering van die mediese wetenskap is van onskatbare waarde.

As 'n mens die sterftesyfers as ge­volg van sekere infeksies voor- en na die ontdekking van antibiotika verge­lyk, blyk die belang van antibiotika duidelik. Voor die ontdekking van penisillien het soveel as 85% van die mense wat longontsteking opge­doen het, gesterf.

Antibiotika bekamp siektes deur­dat dit die groei van organismes wat siektes veroorsaak, soos byvoor­beeld bakterieë, verhinder. Antibiotika maak nie noodwendig die or­ganismes dood nie, maar keer dat hulle voortplant en versprei. Anti­biotika kan met groot sukses gebruik word, omdat dit die bakterieë wat die liggaam aanval, uitwis sonder dat dit die menslike liggaam­selle beskadig.

Werking van antibiotika

Antibiotika werk op ver­skillende maniere. Sekere antibio­tika, soos penisillien, versteur die normale sintese van 'n bakteriële selwand. Blootstelling aan hierdie antibiotikum verhoed dat die bakterieë normale selwande vorm. As ge­volg hiervan gaan die selinhoud van hierdie mikro-organismes verlore en gaan hulle dood. Ander anti­biotika, soos tetrasiklien, eritro­misien, streptomisien en neomisien, versteur weer die bakterieë se nor­male proteïensintese en verhinder so hul voortplanting. Nog 'n ander groep antibiotika tas weer die sel­membrane van bakterieë aan.

Antibiotika soos penisillien en streptomisien is slegs teen 'n paar bakterieë effektief, en daarom noem ons hulle smalspektrum antibiotika. Ander antibiotika, soos tetrasiklien, is doeltreffend teen 'n wye reeks bakterieë asook sommige fungi en Rickettsias en word dus breëspektrumantibiotika genoem. In die algemeen is antibiotika baie veilig. Daar is egter mense wat vir sekere antibiotika oorgevoelig is, met nadelige gevolge. In sulke ge­valle ontvang die persoon dan 'n ander soort antibiotika sonder enige negatiewe effekte. Nog 'n probleem wat met die gebruik van antibiotika te voorskyn gekom het, is die geweldige weerstand wat sommige bakte­rieë teen sekere antibiotika kan op­bou. As gevolg hiervan kan 98% van antibiotika slegs op voor­skrif van 'n dokter verkry word. Hul gebruik word ook beperk tot siektes waarvoor hulle werklik nodig is.

Tipe antibiotikas

Die volgende antibiotika word tans algemeen gebruik: amoksisillien, ampisillien, penisillien, bensielpenisillien, fenoksimetielpenisillien, tetrasiklien, streptomisien, chlooramfenikol, eritro­misien, neomisien, polimiksien B, ens.

Streptomisien: Streptomisien is nog 'n groep breëspektrumantibiotika wat besonder doeltreffend is teen bakterieë wat tering veroorsaak. Die nadeel van hierdie antibiotikum is die feit dat bakterieë vin­nig 'n weerstand daarteen opbou.

Streptomisien het ook meer dikwels as penisillien en tetrasiklien 'n tok­siese uitwerking. Die oormatige ge­bruik van streptomisien kan in sommige gevalle die gehoorse­nuwees aantas en as die gebruik daarvan dan nie gestaak word nie, kan die pasiënt moontlik doof word.

Penisillien: Penisillien is veral effektief teen infeksiesiektes wat deur streptokokbakterieë ver­oorsaak word. Penisillien word ge­bruik vir die genesing van besmette wonde, pitsere, absesse, akute mangelontsteking, skarlakenkoors, rumatiekkoors, longontsteking, harsingvliesontsteking, beenmurgont­steking, gonorree, sifilis, ens.

Penisillien is vroeër gereeld in salwe, oogdruppels, oordruppels en dies meer gebruik, maar as gevolg van die groot weerstand wat bakterieë teen hierdie middels kan opbou, is die wye gebruik daarvan gestaak.

Tetrasiklien: Tetrasiklien is 'n groep breëspektrum-antibiotika wat ook vir 'n wye verskeidenheid infek­siesiektes gebruik word. Dit rem bakteriese groei deur proteïensintese te versteur.

Bronnelys

• Wêreldspektrum, Volume 2, bl.29-30, ISBN 0 908409 41 9