Arthur Fula

Arthur Fula (*16 Mei 1908, Oos-Londen – †17 Mei 1966, Johannesburg) was die eerste swart man wat ’n roman in Afrikaans publiseer. Fula was agt tale magtig en was ’n tolk in die magistraatshof. Sy werk word in onder andere Duits en Russies vertaal.

Arthur Fula

Lewe en werk

Vroeë lewe en herkoms

Arthur Nuthall Fula is op 16 Mei 1908 in Oos-Londen gebore as kind van Xhosa-ouers. In 1910 kom hy saam met sy gesin na die Witwatersrand, waar hulle in George Goch, naby Germiston, gaan woon. In hierdie hoofsaaklik Kleurling woongebied kom hy in aanraking met Afrikaans en leer dit vlot praat. Hy gaan skool by die Engelstalige Siemert School for Coloureds in Doornfontein waar hy die Vorm IV-eksamen slaag.

Studies en loopbaan

Later studeer hy by die Eurafrican Normal College, maar moet na drie jaar sy onderwysstudies staak weens finansiële probleme. In 1925 begin hy op die Wolhuter Goudmyn werk as hospitaalklerk en later as mynarbeider en vanaf 1930 is hy ’n mynarbeider op die New Pioneer Goudmyn. Na twee jaar ambagsopleiding werk hy vir sowat vyftien jaar as ’n meubelmaker by ’n meubelfabriek en wanneer hierdie besigheid tot niet gaan, bedryf hy sy eie kabinetmakery, wat ook onsuksesvol is. Intussen studeer hy Frans aan die Alliance Française. Hy neem ook aandklasse by die Priory of St. Johns en verwerf verskeie diplomas in eerstehulp, tuisverpleging en die voorkoming van ongelukke.

Werk as tolk

Sy laaste ongeveer twintig werksjare spandeer hy as tolk in die Johannesburg Magistraatshof. Benewens Xhosa as moedertaal is hy ook Afrikaans, Engels, Frans, Pedi, Sotho, Tswana en Zoeloe magtig en hy het ook ’n leeskennis van Nederlands.

Persoonlike lewe en sterfte

Hy is getroud met Melita Mabel (nooiensvan onbekend) en die egpaar het sewe kinders. Op 17 Mei 1966 is hy in Johannesburg oorlede na ’n hartaanval.

Skryfwerk

Sy eerste skryfpoging is ’n novelle in Engels in 1947, maar hy slaag nie daarin om ’n uitgewer te vind nie. ’n Troosprys wat hy in ’n Afrikaanse essay kompetisie verwerf bemoedig hom om aan te hou en hy besluit om voortaan in Afrikaans te skryf. Hy is die eerste swart man wat ’n boek in Afrikaans publiseer en hy ondersoek veral die verderflike invloed van die stad op swart mense. Interessant genoeg gee nie een van sy Afrikaanse romans noemenswaardige uitdrukking aan die politieke werklikhede van apartheid en die rassespanning van sy tyd nie. Dit is natuurlik ’n ope vraag of ’n kritiese werklikheidsbeelding in sy romans nie in sy geval publikasie sou verhoed het nie. In hoe ’n mate sulke oorwegings die skrywer beïnvloed het is onbekend.

Romans

Jôhannie giet die beeld vertel die verhaal van twee swart mans van die Tshangaan-stam, Maringo en Karlos,  wat na Johannesburg (Jôhannie) kom om in die myne te werk. Hier ontmoet hulle verskeie belangrike karakters, wat verskillende aspekte van die stadslewe en moraliteit verteenwoordig. Khaifasi is simbool van die behoudende invloed van die ouer persoon wat geestelike leiding verskaf, Herculano is ’n misdadiger betrokke by diefstal en dranksmokkelary en Mronga is eienaar van ’n danssaal, simbool van die oorsprong van alle kwaad. Beide Maringo en Karlos swig aanvanklik onder die aantrekkingskrag van die “suksesvolle” rampokkers wat drank smokkel en danssale bedryf. Maringo besef egter die gevaar en bekeer hom, terwyl Karlos eindelik deur die polisie gevang word en in die tronk beland. Deur middel van hierdie roman wil die skrywer ’n duidelike boodskap gee om eerder die stad te vermy, waar bose invloede wag, en eerder te hou by die Christelike leefwyse en die stamtradisies. Rob Antonissen beskou die eenvoud van sy aanbieding as sy grootste verdienste, maar betreur dit dat die stad as die groot verleier nie werklik lewe verkry nie, terwyl die feit dat blankes skuld vryspring vir die verderf van die swart mense nie die totale werklikheid weerspieël nie. Jôhannie giet die beeld word in Duits (Im goldenen Labyrinth in 1956), Engels (The golden magnet in 1984) en Fins (Kultaa ja kurjuutta in 1960) vertaal. Volgens die Zonk tydskrif is dit ook in Sesotho en Zoeloe vertaal, maar dit kon nog nie bevestig word nie.

Met erbarming, o Here! beeld die lewe in ’n swart township naby Johannesburg uit en die stryd van die mense om erkenning en teen hulle tradisionele invloede. Die rol van godsdiens as behoudende faktor en die voogdyskap van blankes oor anderskleuriges is belangrike newe-temas in hierdie roman. Veral verdienstelik is die openbaring van die verhaal deur die karakters self en die beskrywing van die volksgebruike en taaluitdrukkings van die swart mense.

Vertaalde werke

Verskeie van sy ander werke verskyn ook in Duits en Russies. Dit sluit kortverhale en gedigte in. Dr. Peter Sulzer vertaal vyf van sy gedigte en sluit dit in die versameling Südafrikaner erzählen (1963) in. Eugène Witkowski vertaal hierna die Duitse tekste in Russies. Sy kortverhaal Dominee Kalashe (Pharrer Kalashe der Xhosa Lehrer) word in 1958 in Sulzer se versameling Christ erscheint am Konge en later in nog drie ander Duitse publikasies opgeneem. Sowat twee en twintig gedigte bestaan in Duits in Sulzer se ongepubliseerde studie Südafrika im Spiegel der Afrikaans-Literatur. In hierdie werk staan hy sestien getikte velle papier aan Fula af en noem en bespreek ander werke van Fula wat slegs in manuskripvorm bestaan, soos die roman Dogter van die Zoeloe en twee kortverhale Matsiliso van Phomolong en Ulindipisi (Die runderpes). In 1957 bestaan volgens oorlewering twee verdere werke van Fula, naamlik Die lotgevalle van ’n Naturelle-skrywer en in Xhosa die verhaal Lahliwe. Dr. Sulzer verklaar dat hy die manuskripte aan Fula terug gestuur het, maar geeneen van bogenoemde het ooit in Afrikaans verskyn nie.

Eerbewyse

Die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Navorsingsentrum vereer hom postuum in 1998 deur ’n gedenkuitstalling en deur ’n borsbeeld van hom te maak en in die tuin van die sentrum op te rig.

Publikasies

Werke wat uit sy pen verskyn sluit in:

Jaar	Publikasies
1954	Jôhannie giet die beeld
1957	Met erbarming, o Here!

Bronnelys

Boeke

• Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2. Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria  Eerste uitgawe 2005
• Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse  letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
• Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998

Tydskrifte en koerante

• Willemse, Hein. ’Mens sou nie ’n Bantoe as skrywer vermoed nie’ of Arthur Fula se welwillende Afrikaans: ’n eerste verkenning van ‘Jôhannie giet die beeld’. Stilet. September 1992

Internet

• LitNet ATKV-Skrywersalbum 30 September 2008: www.litnet.co.za

Ongepubliseerde dokumente

• Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein. Fula, Arthur – Biografie.