Wikipedia

Bantoevolke

(Aangestuur vanaf Bantoestam)

Bantoevolke is ’n algemene term vir 300 tot 600 verskillende etniese groepe in Afrika wat van Kameroen tot Suid-Afrika voorkom. Hierdie groepe deel ’n taalfamilie en in baie gevalle dieselfde gebruike.[1] Daar is sowat 650 Bantoetale.

Bantoevolke

Verspreiding van die Bantoevolke.
Totale bevolking: onbekend
Belangrike bevolkings  in: Groot Mere van Afrika, Sentraal-Afrika, Afrika suid van die Sahara
Taal: Bantoetale (meer as 535)
Geloofsoortuiging: Meerderheid: Christendom
Minderheid: tradisionele Afrika-godsdienste, Islam, animisme
Verwante etniese groepe: Ander Niger-Kongo-volke

Sprekers van die proto-Bantoetaal het sowat 3 000 jaar gelede ’n millennia lange reeks migrasies ooswaarts begin vanaf hul tuisland tussen Wes- en Sentraal-Afrika, op die grens tussen die hedendaagse Oos-Nigerië en Kameroen.[2] So het Bantoevolke na Sentraal-, Suider- en Suidoos-Afrika versprei – streke waar hulle nie voorheen voorgekom het nie. Die migrante het in die proses vermeng geraak met vroeëre bewoners wat hulle teengekom het, of hulle vervang. Dit sluit pigmee- en Khoisan-bevolkings van onderskeidelik die sentrale en suidelike dele van Afrika in. Hulle het ook Afro-Asiatiese groepe teengekom wat vroeër uit Noord-Afrika migreer het.[3][4]

Individuele Bantoegroepe bestaan vandag uit miljoene mense. Onder hulle is die Ndebele en Shona van Zimbabwe met 14,2 miljoen mense; die Luba van die Demokratiese Republiek van die Kongo met meer as 13,5 miljoen mense; die Zoeloes van Suid-Afrika met meer as 10 miljoen mense; die Sukuma van Tanzanië met sowat 8 miljoen mense en die Kikuyu van Kenia met meer as 6 miljoen mense. Hoewel net sowat 5 miljoen mense Swahili as hul moedertaal praat,[5] word dit deur sowat 100 miljoen mense in Suidoos-Afrika as ’n lingua franca gebruik.[6] Dit is ook een van die amptelike tale van die Afrika-unie.

Etimologie

wysig

Die woord "Bantoe" beteken in bepaalde Bantoetale "mense" en is ’n meervoud van die woord "Moentoe" ("mens"). Omdat "Bantoe" reeds ’n meervoudsvorm is, is dit verkeerd om van "Bantoes" te praat. Daar is sowat 650 Bantoetale,[7] hoewel dit soms moeilik is om tussen tale en dialekte te onderskei – Ethnologue gee 535 tale aan.[8]

Oorsprong en verspreiding

wysig
 
1 = 2000–1500 v.C.: oorsprong
2 = c. 1500 v.C.: eerste migrasies
     2.a = Oos-Bantoe,   2.b = Wes-Bantoe
3 = 1000-500 v.C.: Urewe-kern van Oos-Bantoe
4-7 = suidwaartse migrasie
9 = 500 v.C.-0: Kongo-kern
10 = 0-1000 n.C.: laaste fase[9][10][11]

Moderne navorsing plaas die proto-Bantoetuisland in Wes-Afrika naby die hedendaagse suidwesgrens van Nigerië en Kameroen omstreeks 4 000 jaar gelede (2000 v.C.) en beskou die Bantoetale as ’n tak van die Niger-Kongo-taalfamilie.[12] Dié siening bied ’n oplossing vir dabatte in die 1960's weens mededingende teorieë deur Joseph Greenberg en Malcolm Guthrie, en is ’n verfyning van Greenberg se teorie. Geskoei op uitgebreide vergelykings, insluitende van nie-Bantoetale, het Greenberg gemeen proto-Bantoe, die hipotetiese oertaal van die Bantoe, toon sterk ooreenkomste met ’n groep tale wat in Suidoos-Nigerië gepraat word. Hy het voorgestel die Bantoetale het oor honderde jare van daar af oos- en suidwaarts versprei. Guthrie se argument dat die tale van ’n sentrale punt af in alle rigtings versprei het, is onwaarskynlik bewys met navorsing oor leenwoorde vir diere- en landboubegrippe en in die groter Niger-Kong-taalfamilie.

Dit is onduidelik wanneer presies die verspreiding van Batoesprekers begin het, hoewel die hipotese op sowat 4 000 jaar gelede (2000 v.C.) dui. Teen 3 500 jaar gelede (1500 v.C.) het Bantoesprekende gemeenskappe wat wes getrek het, die groot Sentraal-Afrikaanse reënwoud bereik, en teen 2 500 jaar gelede (500 v.C.) die savannas in die suide in wat nou die Demokratiese Republiek Kongo, Angola en Zambië is. Nog ’n stroom migrasie, na die ooste, het teen 3 000 jaar gelede (1000 v.C.) ’n groot nuwe bevolkingsentrum naby die Groot Mere van Afrika gevestig, waar ’n ryk omgewing ’n digte bevolking moontlik gemaak het.

Bewegings deur klein groepe van die Groot Mere na die suidooste was vinniger, met die aanvanklike nedersettings wat wyd versprei was naby die kus en langs riviere. Die eerste groepe het teen 300 n.C die hedendaagse KwaZulu-Natal aan die kus van Suid-Afrika bereik, en teen 500 n.C. die hedendaagse Limpopo.[13]

Voor die verspreiding van landbouvolke, insluitende die Bantoesprekers, was Afrika suid van die ewenaar bewoon deur Neolitiese jagter-versamelaars. Sommige van hulle was die voorouers van proto-Khoisan-sprekende volke, wie se moderne jagter-versamelaars- en taalafstammelinge die Khoikhoi en San die droé streke om die Kalahari bewoon. Die Hadza- en Sandawe-bevolkings van Tanzanië is die ander moderne jagter-versamelaarsafstammelinge van hierdie proto-Khoisansprekende volke.

Oor ’n tydperk van baie eeue is die meeste jagter-versamelaars deur inkomende Bantoesprekende gemeenskappe verdryf en opgeneem, sowel as deur ander volke in Noordsentraal- en Oos-Afrika. Ná hul migrasie uit hul aanvanklike tuiste in Wes-Afrika het Bantoesprekers ook in Oos-Afrika volke van Afro-Asiatiese (hoofsaaklik Koesjitiese) en Nilo-Sahariese (hoofsaaklik Nilotiese en Soedannese) oorsprong teengekom. Dié tale se terminologie dui daarop dat die Bantoemigrante beeste van hul nuwe Koesjitiese bure aangeskaf en die gebruik om koeie te melk by hulle geleer het.[14] Latere interaksies tussen die Bantoe- en Koesjitiese volke het ook gelei tot Bantoegroepe met aansienlike Koesjitiese bloed, soos die Tutsi van die Groot Mere-gebied; asook kultuur- en taalinvloede, soos die Herero van Suider-Afrika.[15][16]

In die kusstreke van Oos-Afrika het nog ’n gemengde Bantoegemeenskap ontwikkel deur kontak met Arabiese en Persiese Moslemhandelaars. Die Swahili-kultuur wat uit dié wisselwerking gespruit het, bevat baie Arabiese en Islamitiese invloede wat nie in die tradisionele Bantoekultuur waargeneem word nie, en die Swahili het baie Afro-Arabiese lede. Ook hul taal bevat baie Arabiese leenwoorde.[17]

Tussen die 14de en 15de eeu het Bantoesprekende state in die Groot Mere-gebied begin ontstaan. Die Monomotapa-konings het die beroemde Groot-Zimbabwe-kompleks aan die Zambezi gebou – dit was ’n beskawing wat vandag die Shona genoem word. Van die 16de eeu af het al hoe meer state onder die Bantoevolke ontstaan. Dit is waarskynlik vanweë digter bevolkings (wat tot meer gespesialiseerde afdelings op arbeids- en militêre gebied gelei en migrasie moeiliker gemaak het), asook toenemende wisselwerkings met Chinese, Europese, Indonesiese en Arabiese handelaars aan die kus, tegnologiese ontwikkelings in ekonomiese bedrywighede en nuwe tegnieke vir die politiek-spirituele beskouing van koninklikes as die bron van nasionale mag en gesondheid.[18]

Galery

wysig

Verwysings

wysig
  1. ↑ Butt, John J. (2006). The Greenwood Dictionary of World History. Greenwood Publishing Group. p. 39. ISBN 0-313-32765-3.
  2. ↑ Philip J. Adler, Randall L. Pouwels, World Civilizations: To 1700 Volume 1 of World Civilizations, (Cengage Learning: 2007), p.169.
  3. ↑ Toyin Falola, Aribidesi Adisa Usman, Movements, borders, and identities in Africa, (University Rochester Press: 2009), pp.4-5.
  4. ↑ Fitzpatrick, Mary (1999). Tanzania, Zanzibar & Pemba. Lonely Planet. p. 39. ISBN 0-86442-726-3.
  5. ↑ Peek, Philip M.; Kwesi Yankah (2004). African folklore: an encyclopedia. Taylor & Francis. p. 699. ISBN 0-415-93933-X.
  6. ↑ Irele 2010
  7. ↑ Derek Nurse, 2006, "Bantu Languages", in the Encyclopedia of Language and Linguistics
  8. ↑ Ethnologue report for Southern Bantoid. The figure of 535 includes the 13 Mbam languages considered Bantu in Guthrie's classification and thus counted by Nurse (2006)
  9. ↑ The Chronological Evidence for the Introduction of Domestic Stock in Southern Africa Geargiveer 25 Maart 2009 op Wayback Machine
  10. ↑ "Botswana History Page 1: Brief History of Botswana" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 Mei 2020. Besoek op 13 Mei 2015.
  11. ↑ "5.2 Historischer Überblick". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 Januarie 2010. Besoek op 13 Mei 2015.
  12. ↑ Erhet & Posnansky, reds. (1982), Newman (1995)
  13. ↑ Newman (1995), Ehret (1998), Shillington (2005)
  14. ↑ J. D. Fage, A history of Africa, Routledge, 2002, p.29
  15. ↑ Was there an interchange between Cushitic pastoralists and Khoisan speakers in the prehistory of Southern Africa and how can this be detected? Geargiveer 21 Januarie 2012 op Wayback Machine
  16. ↑ Robert Gayre, Ethnological elements of Africa, (The Armorial, 1966), p. 45
  17. ↑ Daniel Don Nanjira, African Foreign Policy and Diplomacy: From Antiquity to the 21st Century, ABC-CLIO, 2010, p.114
  18. ↑ Shillington (2005)

Bibliografie

wysig
  • J. Desmond Clark, The Prehistory of Africa, Thames and Hudson, 1970
  • Christopher Ehret, An African Classical Age: Eastern and Southern Africa in World History, 1000 B.C. to A.D. 400, James Currey, Londen, 1998
  • Christopher Ehret and Merrick Posnansky, eds., The Archaeological and Linguistic Reconstruction of African History, University of California Press, Berkeley en Los Angeles, 1982
  • April A. Gordon and Donald L. Gordon, Understanding Contemporary Africa, Lynne Riener, Londen, 1996
  • John M. Janzen, Ngoma: Discourses of Healing in Central and Southern Africa, University of California Press, Berkeley en Los Angeles, 1992
  • James L. Newman, The Peopling of Africa: A Geographic Interpretation, Yale University Press, New Haven, 1995. ISBN 0-300-07280-5.
  • Kevin Shillington, History of Africa, 3rd ed. St. Martin's Press, New York, 2005
  • Jan Vansina, Paths in the Rainforest: Toward a History of Political Tradition in Equatorial Africa, University of Wisconsin Press, Madison, 1990
  • Jan Vansina, "New linguistic evidence on the expansion of Bantu", Journal of African History 36:173–195, 1995
  • Uitstalvenster van Bantoe-tuisnywerhede. In: Lantern. Tydskrif vir Kennis en Kultuur. Jaargang 15, nr. 2, Desember 1965

Eksterne skakels

wysig
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Bantoevolke&oldid=2679543"