D.P. du Toit
Dawie du Toit (* 9 Desember 1870, Paarl – † 26 Julie 1936, Wellington[1]) was 'n joernalis en koerantredakteur, asook skrywer van die eerste Afrikaanse drama en etlike romans.[2]
Lewe en werk
wysigHerkoms
wysigDavid Petrus du Toit is op 9 Desember 1870 op die plaas Pakhuisdam in die Perdeberg, Paarl, gebore. Hy was die tweede seun in ’n gesin van veertien kinders van Gabriel Petrus du Toit en Maria Aletta du Toit. Sy moeder was ’n suster van ds. S.J. du Toit en D.F. du Toit (Oom Lokomotief).[1] Hy het skoolgegaan aan die Gedenkskool in Daljosafat, waar ds. F.S. du Toit die hoof was en hy A.G. Visser, Totius en D.F. Malherbe as skoolmaats het.[2]
Loopbaan as joernalis
wysigHoewel hy aanvanklik bestem is om boer te word, begewe hy hom in die joernalistiek nadat hy ’n besering opdoen wat hom ongeskik maak vir die harde plaaswerk. In 1892 gaan hy na die Paarl waar hy ’n betrekking aanvaar as joernalis vir Die Afrikaanse Patriot. Dieselfde jaar nog word hy verplaas na Somerset-Oos om die redaksie van die nuut gestigte Het Oosten, ’n mondstuk vir die Afrikanerbond, op te neem. Hier skryf en voer hy die eerste Afrikaanse drama op, naamlik Di bedriegers, wat eers veel later in druk verskyn. Hy is ook stigter van die Somerset-Oos Debatsvereniging.[2]
Verdere studie en werk as taalstryder
wysigIn ongeveer 1895 keer hy terug na die Gedenkskool vir verdere studie. Hy is sekretaris van die eerste Afrikaanse Taalkongres in die Paarl in 1896, waarna hy met die stigting van Ons Klyntji in 1896 op die redaksie dien. In 1897 vertrek hy na Kaapstad om op Ons Land se redaksie te dien. Die direksie van De Middellandsche Afrikaner op Cradock het in 1899 ’n redakteur nodig en hierdie pos word aan Du Toit aangebied. By die uitbreek van die Anglo-Boereoorlog word die uitgee van hierdie blad (wat vurig pro-Boer was) egter verbied en word hy verplig om terug te keer na die Boland totdat die oorlog verby is. Na die Vrede van Vereeniging in 1902 neem hy weer hierdie posisie in Cradock op. Reeds in 1905 bepleit hy in hierdie koerant die amptelike erkenning van Afrikaans. In 1908 vertrek hy na Bloemfontein waar hy verbonde is aan die redaksie van De Vriend des Volks en van 1909 tot 1914 is hy redakteur van Het Westen in Potchefstroom. Van 1914 tot 1915 is hy redakteur van De Afrikaner in Pietermaritzburg en dan vanaf 1915 tot met sy aftrede in 1933 is hy subredakteur van Die Burger in Kaapstad. Hier word hy bekend vir sy gereelde rubriek Oom Dawie.[2]
Latere jare en sterfte
wysigNa sy aftrede gaan bly hy by sy swaer, F.J. Cillié, in die Bovlei tot met sy dood. Hy is op 26 Julie 1936 naby Wellington oorlede en is in die familie begraafplaas by Kleinbosch in Dal Josafat begrawe.[2]
Skryfwerk
wysigD.P. du Toit is een van die eerste skrywers in Afrikaans en lewer baanbrekerswerk in hierdie verband.
Romans
wysigHy skryf vele romans (Sijn pa se skuld, Haar ma se skuld, Haar broer se skuld of Die Roosknoppie en Vonnie) hoofsaaklik met die doel om te vermaak en mense te leer lees. Die karakters is gewoonlik uiterstes van onberispelike deugde of opperste skurke en daar is weinig of geen sielkundige motivering vir enige handeling nie. Merendeels wil die gebeure ook een of ander didaktiese les tuisbring.
In Sy pa se skuld trou Lina teen haar vader se sin met die skurk Fred, wat met hierdie huwelik sy finansiële ondergang wil voorkom. Lina word egter onterf en Fred is sy beoogde erfporsie kwyt, waarna hy ’n hele reeks misdade pleeg en moet vlug. Sy seun Gert boet vir die misdade van sy vader en word in sy liefde gedwarsboom. Op die ou end kom alles tog reg en selfs die berouvolle Fred word in sy eer herstel.
Haar ma se skuld verskyn eers as vervolgverhaal in Die Huisgenoot en is in vele opsigte ’n voortsetting van sy vorige werk, waarin die skrywer die moeders van die volk wil wys op die gevare van die moderne plesierlewe. Na die dood van haar man en die vertrek van haar seun na Europa vir verdere studie gee moeder en dogter hulle oor aan dans, dobbel en drank en knoop verhoudings aan met mans van twyfelagtige karakter. As die voorbeeldige seun na afloop van sy studie terugkeer, red hy sover moontlik die eer van die familie. Moeder en dogter dwarsboom egter sy planne om te trou en kom eers na vele verdere verwikkelinge tot berou. Hierna verower die held sy beminde en eindig die verhaal op die verwagte gelukkige noot. Die werk is uiteraard slegs ontspanningslektuur, maar Du Toit slaag nogtans daarin om vir sy tyd die vernaamste euwels van die moderne maatskappy te skets en sy lesers in hierdie verband op te voed.
Ook in Vonnie beland die heldin veilig in die held se arms, ten spyte van die kleingeestige optrede van ’n paar jaloerse vriendinne.
Bundels
wysigDie bundel Trein-nonsens bevat grappe op rym en Jan bevat geestige vertellings in verhaalvorm.
Dramas
wysigHy skryf verskeie dramas, waaronder Di Bedriegers, Die herwonne koninkryk, Jaloesi en geldsug en Maloesa die getroue.
Di Bedriegers is literêr-histories van belang deurdat sommige kenners dit beskou as die eerste Afrikaanse drama. Dit is ’n klugspel in een bedryf en word ongeveer tussen Augustus 1892 en Mei 1893 die eerste keer in die Somerset-Oos Stadsaal opgevoer, waarna dit vanaf Junie tot Julie 1905 in De Goede Hoop gepubliseer word en in November 1905 in De Gezellige. Dit word afsonderlik gepubliseer in 1915 en beleef talle herdrukke. Die stuk ontmasker die bedrog van ’n vyftal burgers wat baie grootpraat oor hulle dapperheid, maar wanneer daar in 1850 op Cradock weer ’n grensoorlog teen die Xhosas uitbreek, ontwikkel hulle allerhande kwale en ondervind onoorkomelike probleme wat hulle kamtig verhoed om deel te neem aan die oorlog.
Terwyl hy op Cradock is skryf hy tussen 1903 en 1906 die dramas Die herwonne koninkryk en Jaloesi en geldsug. Laasgenoemde drama word in 1908 in Ons Taal gepubliseer voordat dit afsonderlik uitgegee word.
Maloesa die getroue is ’n drama uit die Groot Trek.
Hy dramatiseer self ook die romans Die roosknoppie, Haar ma se skuld en Sy pa se skuld. Laasgenoemde word nie in dramavorm gepubliseer nie, maar word wel in 1934 opgevoer deur die beroepsgeselskap van Barend Fourie.
Digkuns
wysigVan sy gedigte word opgeneem in Gerrit Komrij se bloemlesing Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte.
Publikasies
wysigWerke wat uit sy pen verskyn sluit in:[3][4]
| Jaar | Publikasies |
|---|---|
| 1906 | Die herwonne koninkryk |
| 1913 | Jaloesi en geldsug |
| 1915 | Di Bedriegers |
| 1918 | Sijn pa se skuld of ’n Rousteen |
| 1922 | Trein-nonsens |
| 1926 | Haar ma se skuld |
| 1927 | Jan |
| 1930 | Haar broer se skuld of Die roosknoppie |
| 1933 | Maloesa, die getroue |
| 1935 | Die roosknoppie (drama) |
| Haar ma se skuld (drama) | |
| 1936 | Vonnie |
Bronnelys
wysigBoeke
wysig- Antonissen, Rob. Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964
- Bosman, F.C.L. Di Bedriegers, Magrita Prinslo en ander Afrikaanse dramas en samesprake tot 1900. Human & Rousseau Kaapstad Heruitgawe 1975
- Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
- Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
- Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
- Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
- Nasionale Pers Beperk. Ons skrywers en hul werke: ’n Plate-album. Nasionale Pers Bpk. Kaapstad 1936
- Nienaber, P.J. Hier is ons skrywers! Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949
- Nienaber, P.J.; Senekal, J.H en Bothma, T.C. Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
- Schoonees, P.C. Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging. J.H. de Bussy, Pretoria / Hollandsch-Afrikaansche Uitgevers Maatschappij v/h J. Dusseau & Co, Kaapstad 1939 (derde druk)
- Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
Tydskrifte en koerante
wysig- Grosskopf, E.B. Herinnerings aan oom Dawie. Suiderstem, 23 Junie 1937
- Nienaber, P.J. Ken u die leiers van die Eerste Taalbeweging? Die Taalgenoot, Augustus 1950
Ongepubliseerde dokumente
wysig- Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein. Toit, David Petrus du – Biografie.