E. de Roubaix
E. de Roubaix (*10 November 1880, Nieuwoudtville – †31 Oktober 1944, Nieuwoudtville) was ’n Afrikaanse skrywer van verhale oor die Boesmanland.
Lewe en werk
wysigHerkoms en vroeë lewe
wysigEmanuel Herman Francois (Manie) de Roubaix is op 10 November 1880 op die plaas Tabaktuin naby Nieuwoudtville gebore. Kort na sy geboorte trek sy vader na Rhenosterkop, ’n plaas langs die Grootrivier in die distrik Kenhardt. Hier pas hy jare lank sy vader se skape op, terwyl sy moeder hom saans leer lees en skryf uit die Trap der Jeugd en hy bedags die Bybel bestudeer. Die Katkisasieboek, Ons Klyntji en De Zuid-Afrikaansche Tydschrift was die enigste ander lektuur wat aan hom beskikbaar was. Hy is vernoem na sy oupa, wat ’n predikant was. Dit was sy hartsbegeerte om ook predikant te word, maar hy het nie geld vir studies gehad nie. In 1895 verdien die vyftienjarige seun £60 deur ses maande lank as spesiale grenswag in die runderpestyd vir die Kaapse regering die Oranjeriviergrens te patrolleer. Toe sy vader in 1898 weer op Tabaktuin gaan woon, gaan hy vir die eerste keer skool op Nieuwoudtville en begin met standerd een met die Engelse Step by step. Binne drie jaar slaag hy ses standerds en maak klaar met standerd ses. Die skoolgeld verdien hy self deur in sy vrye ure en naweke hande-arbeid te doen.
Anglo-Boereoorlog en verdere studie
wysigDie Anglo-Boereoorlog het intussen uitgebreek en uit die skoolbanke sluit hy by die Boeremagte aan onder generaal Maritz en lê eers met die vredesluiting sy wapens neer. ’n Ou Kaapse rebel neem hom nou in diens om vir £1 en vry losies sy drie dogters en nog sestien ander kinders vir aanneming te leer, wat hy met sukses in twee maande vermag ongeag die feit dat hy self nog nie lidmaat is nie. Hierna werk hy by ds. C.A. Neethling se bruin gemeente en neem die kinderbediening waar, terwyl hy steeds katkisasie klasse gee en in 1903 self saam met twintig van sy katkisante aangeneem word. Eers aan die begin van 1904 kan hy deur middel van geldelike steun in die eerste jaar van ds. Neethling se gemeente sy skoolloopbaan op Stellenbosch voortsit. Vanaf 1905 tot 1907 leen hy geld en help in die somervakansie met die oes om sy studies te kan voortsit. In 1907 gaan hy na Franschhoek, waar hy in Desember van daardie jaar matrikuleer en homself privaat vir die admissie-eksamen voorberei.
Loopbaan as onderwyser
wysigIn 1908 moet hy egter sonder geld noodgedwonge terugkeer huis toe, waar sy moeder ’n groot operasie moes ondergaan. Hierna gee hy onderwys op die plaas Roggeland van Willem Steenkamp in die distrik Nieuwoudtville en deur bedags skool te hou en in die aand te studeer behaal hy in 1910 sy T3 Onderwyssertifikaat. Hier trou hy ook met Janetje Sophia Steenkamp, Willem Steenkamp se dogter en een van sy leerlinge, en die egpaar het twee seuns. Intussen moet hy sy ouers onderhou en sy studieskuld afbetaal, wat hom altesaam dertien jare geneem het.
Latere jare en sterfte
wysigIn 1922 begin hy sy eie skooltjie op Paardekraal aan die noordpunt van die Bokveldplato, waar hy aanvanklik sonder vergoeding werk en boonop meer as twintig arm en verwaarloosde kinders huisves en voed. Hy voer ’n sukkelbestaan en maak grafstene en skryf testamente om sy karige inkomste aan te vul, terwyl hy in sy vrye tyd katkisante gratis vir aanneming voorberei. Sy vrou ontval hom in 1932, toe sy op haar verjaardag na ’n kort siekte oorlede is. Hierna moet hy alleen vir sy twee seuns sorg, terwyl hy steeds omsien na ’n klomp armblanke kinders. Hy is op 31 Oktober 1944 op die plaas Paardekraal in die distrik Nieuwoudtville oorlede.
Skryfwerk
wysigSy eerste verhaal, Hoe my oom sy ferjaarsdag gefier het, verskyn op dertienjarige leeftyd in Ons Klyntji en word later in die debatboek De Gezellige opgeneem. Hy skryf in hierdie jare ook etlike gedigte, waarvan slegs een, Daar is maar net een Boesmanland, baie jare later in Die Brandwag en Die Huisgenoot gepubliseer word. In ’n landwye verhaalwedstryd van Die Brandwag behaal hy ’n prys met Piet en sy kossakkie en gee van daar af baie aandag aan sy skryfwerk. Sy bydraes verskyn gereeld in Die Brandwag en sommiges ook in ander tydskrifte, soos Die Huisgenoot en Goede Hoop. ’n Voorbeeld is die lang verhaal Oorlogsawenture van Nababebers in Boesmanland wat hy in 1925 skryf en wat in 1930 in Die Huisgenoot verskyn. Die primêre tema wat hy aanraak is die gewoontes van die Boesmanlanders en hul avonture op hulle lang trektogte met die vee. Soms gee hy ’n versameling anekdotes, soos in Op Wag in Boesmanland maar meermale is dit afgeronde verhale wat tref deur hulle roerende eenvoud.
Bundels
wysigSy sketse en verhale wat in tydskrifte verskyn word eindelik saamgebundel in drie bundels, naamlik Boesmanlandse sketse en verhale, Uit Boesmanland en Giel Ool en ander verhale uit Boesmanland. Sy debuutboek word vir twee opeenvolgende jare voorgeskryf as literatuur vir die matriek eindeksamen. Die gewoontes van die Boesmanlanders en hul avonture op lang trektogte is die deurlopende tema van sy verhale. Die verhale speel af in die troostelose landskap met sy eindelose sandvlaktes, waar in ’n droë jaargety net die dwergagtige blomkoolbossie in die woestynstreke groei. Die Boesmanlander moes dus gereeld trek om weiding en kos vir sy skape te kry. Langs die trekpad word mense gebore en langs die trekpad word hulle begrawe, sommer in ’n doodkis haastig inmekaar getimmer uit ’n negosiekas. Met ’n treffende eenvoud gee De Roubaix die werklikhede van hierdie harde swerwersbestaan weer. Die verhale is verdienstelik in hulle eenvoud en het ook besondere kultuur-histories waarde. Dit voer die leser mee na hoe die mense gelewe het in ’n weinig bekende streek van die land.
Versamelbundels
wysigPieter Strauss stel ’n keur uit sy verhale saam wat in 2009 onder die titel Vlam uit die vlaktes gepubliseer word.[1][2] Van sy verhale word in versamelbundels opgeneem, waaronder Middele van die Albestierder in Hennie Aucamp se Wys my waar is Timboektoe. Daniel Hugo neem Boesmanlandse euweltjies, wat oorspronklik in 1926 in Die Huisgenoot verskyn het, in die versamelbundel Tydskrif 2 op.
Publikasies
wysig| Jaar | Publikasies |
|---|---|
| 1926 | Boesmanlandse sketse en verhale |
| 1928 | Uit Boesmanland |
| 1929 | Giel Ool en ander verhale uit Boesmanland |
| 2010 | Vlam uit die vlaktes (saamgestel deur Pieter Strauss) |
Bronnelys
wysigBoeke
wysig- Antonissen, Rob: Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Nasou Beperk. Derde hersiene uitgawe. Tweede druk. 1964
- Dekker, G.: Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk. Kaapstad. Elfde druk. 1970
- Grové, A.P.: Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk. Vyfde uitgawe. Eerste druk. 1988
- Kannemeyer, J.C.: Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica, Pretoria en Kaapstad. Tweede druk. 1984
- Nasionale Pers Beperk: Ons skrywers en hul werke: 'n Plate-album. Nasionale Pers. Kaapstad. 1936
- Nienaber, P.J.: Hier is ons skrywers! Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Eerste uitgawe. 1949
- Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C.: Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Tweede hersiene uitgawe. 1963
- Nienaber, P.J. et al: Perspektief en Profiel Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Derde hersiene uitgawe. 1969
- Schoonees, P.C.: Die prosa van die tweede Afrikaanse Taalbeweging J.H. de Bussy, Pretoria. H.A.U.M. Kaapstad. Derde druk. 1939
- Van Coller, H.P. (red.): Perspektief en Profiel Deel I J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe. 1998
Tydskrifte en koerante
wysig- Van Bart, Martiens: Die vergete storieman. Die Burger. 20 Augustus 2009
Internet
wysig- Digitale Bibliotheek voor Nederlandse Letteren: http://www.dbnl.org/auteurs/zuidafrika/auteur.php?id=roub001
- Esaach: http://www.esaach.org.za/index.php?title=De_Roubaix,_Emanuel_(Herman_Fran%C3%83%C2%A7ois)
- Esaach: http://www.esaach.org.za/index.php?title=Roubaix,_E._de
Ongepubliseerde dokumente
wysig- Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein. Roubaix, Emanuel Herman Francois de – Biografie.