Erika Murray-Theron

Erika Murray-Theron (*1 Oktober 1941, Greytown) is ’n Afrikaanse skrywer wat onder andere die ATKV-prys vir goeie gewilde prosa met haar skryfwerk verower het.

Lewe en werk

Herkoms en vroeë lewe

Erika Isabel Murray is op 1 Oktober 1941 op Greytown in Natal gebore. Haar pa was skoolhoof, Afrikaansonderwyser en ’n toegewyde gemeenskapsmens en taalmens, wat uit die aard van sy werk dikwels verhuis. By hom leer sy ’n fyn aanvoeling vir en belangstelling in taal aan. Sy is op skool in onder andere Colenso Laerskool en matrikuleer in 1958 aan die Hoërskool Glencoe. Daarna studeer sy verder aan die Universiteit van Stellenbosch. Hier behaal sy die B.A.-graad met hoofvakke Afrikaans-Nederlands en sielkunde en die B.A. Honneurs-graad in sielkunde, albei met lof. In haar studentejare dien sy in die redaksie van Die Matie en is ook lid van D.J. Opperman se Letterkundige Laboratorium.

Loopbaan

Sy begin werk in Pretoria as vakkundige beampte by die Departement van Arbeid en aanvaar daarna ’n betrekking as lektor in die Departement van Sielkunde by die Universiteit van Suid-Afrika. Intussen behaal sy ’n diploma in Spesiale Onderwys aan die Universiteit van Pretoria en ook ’n B.A. Honneurs-graad in Afrikaans-Nederlands aan die Universiteit van Suid-Afrika. In 1964 trou sy met die siviele ingenieur Tom Theron (30 Junie 1935 - 6 September 2014) en hulle woon daarna in Lynnwood in Pretoria. Die egpaar het vyf kinders. Terwyl sy die kinders grootmaak, doen sy verskeie werke op ’n nie-permanente basis. So doen sy vertaalwerk in die vak Sielkunde vir Unisa, is as berader verbonde aan Famsa (Families South Africa) en oor die jare is sy gereeld op ’n aflosbasis Afrikaansonderwyser by onder andere Afrikaanse Hoër Meisieskool in Pretoria en die Hoërskool Menlopark. Verder doen sy vryskut vertaalwerk, is lank redakteur van ’n maandelikse gemeenteblad en is betrokke by verskeie leeskringe in Pretoria, en tree gereeld as gasspreker op. Op 16 Junie 2021 trou sy met Gideon Kühn.

Skryfwerk

Kortverhale

Van haar vroegste jare af skryf sy en van haar werk verskyn in Die Jongspan en in skool- en universiteitsblaaie. In 1974 publiseer Sarie haar eerste storie en hierna skryf sy verskeie kortverhale en ’n vervolgverhaal wat in tydskrifte gepubliseer word. Van haar verhale word ook in Tydskrif vir Letterkunde, Insig en De Kat gepubliseer. Dit is egter eers na haar veertigste jaar wat sy ernstig begin skryf en die romanvorm aandurf. Vir haar skrywersnaam kombineer sy haar nooiensvan en getroude van om verwarring te voorkom met professor Erika Theron wat deur die destydse regering aangestel is as leier van die Theron-kommissie na die Kleurlingvraagstuk en Ena Murray, die bekende skrywer van populêre liefdesverhale. Kaalvoet oor die berg (subtitel verhale oor die liefde) is ’n keur uit haar kortverhale wat meestal reeds voorheen gepubliseer is in tydskrifte soos Sarie, Tydskrif vir Letterkunde, Insig, Huisgenoot en Rooi Rose. Soos die subtitel aandui word daar in hierdie verhale hoofsaaklik op die vrou gefokus, betrokke in ’n liefdesverhouding of in ’n woelige gesin. Van haar kortverhale word in versamelbundels opgeneem, soos Chantal in Op hulle stukke, Sjuut! in Kruis en dwars en Teeparty in Vrou: Mens.

Romans

Haar romans ondersoek primêr die subtiele dinge wat tussen mense gebeur en die sielkundige ontwikkeling van mense binne verhoudings. Wie is jy, Elizabeth? se titel dui reeds die soektog na identiteit en sin aan wat die sentrale tema is van hierdie roman. Elizabeth Becker gaan vir ’n maand se verlof na die Kaap om daar aan die universiteit navorsing te doen oor haar vak, argeologie. Dit is egter slegs ’n verskoning vir die belangrikste oorweging, naamlik om weg te kom van haar man Ken en die sieldodende roetine van ’n kleinburgerlike bestaan wat haar beklem. In die Kaap spandeer sy tyd saam met ’n ou vriend, Avrom, en sy minnares Sharon in ’n kothuis naby die see. Die meer liberale atmosfeer by haar vriende en by die universiteit laat haar vry voel. Sy begin dit ernstig oorweeg om nie terug te gaan na Ken toe nie en eerder ’n ernstige verhouding met Dawid Bosman aan te knoop wat veel meer van ’n sielsgenoot vir haar is. Een aand kry sy egter ’n onverwagte oproep van haar man, wat sake deurmekaarkrap.

Die toubrug vertel van drie vroue, ’n Afrikaner, ’n swarte en ’n Duitser en die skakeling tussen verskillende wêrelde. Die skrywer en geskiedkundige Frieda Penny raak geïnteresseerd in die gebeure wat gelei het tot die teregstelling van die jong Duitser Hans Cordua tydens die Anglo-Boereoorlog. Frieda is naamlik besig om Hans se verhaal te skryf. In die proses besin sy oor Hans se moeder, wat moes toekyk hoe haar seun na ’n vreemde land gaan om oorlog te maak. Hierdie verhaal is parallel tot haar eie verhaal, waar die polisie haar in kennis stel dat hulle op soek is na haar seun, Bertus, vir ondergrondse politieke bedrywighede. Ook haar huishulp, Beatrice, se seun Matome is landuit vir militêre opleiding. So vorm Hans Cordua se ervarings in die verlede dan ’n parallel met veral Bertus se hede. Die inligting aangaande Hans is egter so skraps dat Frieda self ’n beeld moet vorm aangaande sy karakter en persoonlikheid en op so ’n wyse dus in ’n mate die verlede herskep en herskryf. Die titel verwys na die simboliese brug tussen die verlede en die hede en ook die brug tussen mense. Hierdie boek word in 1993 genomineer vir die Rapportprys.

Vlegsel verhaal die ineengevlegte lewens van ’n moeder (Isa), haar twee dogters (Vivienne en Winifred) en hulle naasbestaandes. Die titel verwys na die verteltegniek, waar die stemme voortdurend afgewissel word om ’n ander perspektief op die sentrale gebeure te gee. Isa het ’n owerspelige verlede, wat gelei het tot die selfdood van die dogters se pa, maar die situasie is baie ingewikkelder as wat die feite wil laat blyk. Die verhaal speel af in eietydse Suid-Afrika en verbeeld op besondere wyse die neuroses en psigologiese samestelling van die wit Afrikaanse burger in hierdie veranderende omgewing.

Blikkie sonder boom verskyn eers as vervolgverhaal in ’n tydskrif, waarna dit in boekvorm gepubliseer word. Sue-Mina Reynders verlaat die Kaap om in Gauteng te kom werk, omdat sy ver weg wil wees wanneer Vernon uit die tronk kom. Dis haar skuld dat hy gevang is en Vernon het belowe wanneer hy uitkom sal hy haar kom soek totdat hy haar kry. Dan bel haar pa om te sê dat Vernon uit is op parool en dat hy die pad gevat het Gauteng toe. Sue weet nie wie haar kan help nie. Miskien Stefaans wat saam met haar werk en van wie sy baie hou. Van die onbeskofte joernalis Leonard Leenderts verwag sy geen hulp nie.

Die mezzanine-klub gaan oor die tussenvlak in mense se lewens wat tussen middeljarigheid en senioriteit is en telkens in elke fase van hulle lewens nuwe en feller aanslae van die lewe moet weerstaan. Die middeljarige Susie beland halsoorkop in ’n vakansie-affair, maar haar twee groot kinders raak opstandig hieroor.

Sê Maria is ’n familiesage oor ses geslagte heen. Maria vertel die stories van haar en haar ma se voorsate aan haar man en kinders, wat terselfdertyd die groot geskiedkundige gebeurtenisse in die Suid-Afrikaanse geskiedenis dek. Sy beweer sy het die vermoë om herhalende patrone in die lewensloop van die familie raak te sien en sodoende kan sy leiding gee met die lewensprobleme. Gaandeweg word al die familie se geraamtes in die kas ontbloot en word groter perspektief verkry op die netwerk van mense, wit en swart, wat aan mekaar uitgelewer is en in die onstuimige land soms onderlinge troos by mekaar vind. Die ATKV-prys vir goeie, gewilde prosa word in 2002 aan Sê Maria toegeken en is in dieselfde jaar ook op die kortlys vir die toekenning van die RAU-prys.

Verblyf vertel die verhaal van twee susters, een in Amerika en een steeds in Suid-Afrika, waarin die werklikhede van die hedendaagse verstrooiing van Afrikaners oor die wêreld heen aangespreek en die kwessies daar rondom ondersoek word, veral die impak op die verhoudings tussen mense. Nicolene en haar gesin het jare gelede reeds na Amerika geëmigreer, maar worstel steeds met waar hulle eintlik hoort. Helena is steeds in Suid-Afrika, maar ook ontheemd. Sy moes trek vanaf Kaapstad na Pretoria en haar tweede man en seun is in Londen en haar ander dogter in Amerika.

ʼn Tapisserie met klein diere beskryf ’n ongewone familiebyeenkoms op ’n kusdorp, waar gevoelens van wrewel en verdriet tot uiting kom. Die geskeide alleenloper Gerhardt reël ’n familiesaamtrek met Kersfees vir sy seniele vader Eben en tante Dorothea, saam met haar twee seuns (Driessen en Sias), twee dogters (Maryn en Juliana) en hulle kinders en mans. Hulle dikwels duistere verlede word gedurende die week van saamwees geleidelik onthul sodat hulle eindelik nakend in hulle pyn en ellende voor mekaar staan. Dorothea het in haglike omstandighede haar gesin in die steek gelaat en haar kinders oorgegee aan ’n monsteragtige vader, om haar kuns, die weef van tapisserieë, na te jaag. Inherent aan die verhaallyn is die kwessie van skuld en aanspreeklikheid. In 2007 wen die manuskrip van ʼn Tapisserie met klein diere die Insig-Sanlam-romanwedstryd.

Stippellyn se titel verwys na die kolletjies wat mens verbind om algaande ’n patroon of prentjie te vorm en hierdie boek gee die kolletjies van die verpleegsuster Lana van Breda se lewe weer. Sy sien om na Ribar Nicolic in ’n aftreeoord, maar met sy dood moet sy haar verlede en hede weer probeer saambind.  Haar lewe raak vervleg met dié van die weduwee Therese Nicolic en haar kinders, Konrad en Hartwig. By die begrafnis van Ribar sien Lana onverwags weer vir Konrad, sonder dat sy ooit van sy verbintenis met haar pasiënt bewus was. Konrad versoek haar om sy ma na haar vervreemde dogter te neem en Lana stem in. Die reis wat Lana dan saam met Therese van Pretoria na Clanwilliam onderneem, verbind die karakters met mekaar en die hede met die verlede en maak die ineengevlegte patroon van hulle lewens duideliker, al dink elke karakter anders daaroor. Lana bepeins haar persoonlike verhoudings en verlede, terwyl Therese haar vertel van die oorlogstye in Oos-Europa, waar sy haar dogter moes grootmaak te midde van die ontberings. Oorlog word só ’n belangrike subtema, of dit nou tussen wêreldmoondhede of binne families is. Die gedagtewêreld van die karakters geniet voorrang bo uiterlike aksie, soos hulle elkeen sin maak van gebeure en dit herinterpreteer. Die omslag van die boek, wat ’n swemmer onderwater uitbeeld, sluit by hierdie tema aan, want elke onderwater swemmer moet eindelik die water breek en die eensaamheid en afgesonderdheid onder water agterlaat. Selfs doodgewone dinge word dan met groter impak ervaar.

Publikasies

Jaar	Publikasies
1989	Wie is jy, Elizabeth?
1992	Die toubrug
1995	Vlegsel
1997	Blikkie sonder boom
1998	Die Mezzanine-klub
2001	Sê Maria
2003	Kaalvoet oor die berg
2007	Verblyf
2008	’n Tapisserie met klein diere
2014	Stippellyn
2018	'n Skerfie Glas

Bronnelys

Boeke

• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652-2004. Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe, 2005.
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 2. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 1999.

Tydskrifte en koerante

• Anoniem. Blink, beiteltjies klink. Insig 1987 – 2007.
• Anoniem. ATKV-wenner het twee nuwes op rak. Beeld, 5 Maart 2008.
• De Jager, Frederik. Die name en titels van Erika Murray-Theron. Boeke-Insig. No. 3 Herfs 2008.
• Greeff, Rachelle. Pryswenners sê hul sê oor groot gedoe. Rapport, 27 Mei 2007.
• Kalmer, Harry en Murray-Theron, Erika. Twee wenners. Boeke-Insig. No. 3 Herfs 2008.
• Marais, Annemarie. Ouma se binnevreugde. Insig, Oktober 2001.
• Nieuwoudt, Stephanie. Sy dwing jou om te lees. Plus, 25 Augustus 2001.

Internet

• LitNet ATKV-Skrywersalbum 6 Desember 2007: www.litnet.co.za
• Lizmar Boeke: http://www.lizmarboeke.co.za/Skrywers/MURRAYTHERON-Erika/murraytheron-erika.html Geargiveer 11 Maart 2016 op Wayback Machine
• NB-Uitgewers: http://www.nb.co.za/Authors/916 Geargiveer 13 November 2016 op Wayback Machine
• Stellenbosch Writers: http://www.stellenboschwriters.com/mtheron.html

Ongepubliseerde dokumente

• Murray-Theron, Erika. Lewensbesonderhede. Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein.
• Olivier, Fanie. Erika Murray-Theron se ‘’n tapisserie met klein diere’. Boeke-Insig handleiding.