Wikipedia

Grondsoorte

verskillende tipes grond wat op die aarde se oppervlak voorkom

Grondsoorte verwys na die verskillende tipes grond wat op die aarde se oppervlak voorkom. Daar is hoofsaaklik drie soorte grond: sandgrond, kleigrond en leemgrond.

Verskillende grondsoorte.

Grond is die organiese en nie-organiese materiaal wat die oppervlak van die aarde bedek en ’n medium vir plante bied om in te groei. Grond ontwikkel stadig en oor tyd en bestaan uit verskeie tipes materiaal. Verskillende grondsoorte het ook verskillende eienskappe.

Profielgate word gegrawe om die verskillende grondlae te ontbloot.

Grond

wysig

Grond is 'n mengsel van verweerde materiaal, vloeistowwe en gasse wat aan die aardoppervlak of net onder die oppervlak voorkom. Die nie-verweerde materiaal word rots genoem. Grond is dus verweerde rots.

Die vormingsproses van grond is dus ’n verweringsproses en is 'n gevolg van die uitwerking van hitte en koue, en die uitwerking van die son, reën en wind op die rots, wat uiteindelik tot 'n breuk in die rotsgesteente lei. Die rotsblokke kom dan los en rol na benede, waar kleiner gedeeltes daarvan deur riviere meegevoer word na die estuarium (rivierdelta). As gevolg van verder slytasie ontstaan steeds kleiner deeltjies, soos grond, sand en klei.

Minerale en organiese deeltjies bind met hierdie deeltjies (sand, klei en grond) en verskillende mengsels bepaal watter tipe grondsoort dit is: Sandgrond, kleigrond of leemgrond.

Alle tipes grond bestaan dus uit die volgende:

  • Gronddeeltjies
  • Grondwater
  • Grondlug
  • Organiese materiaal
  • Grondmikrobes

Grondlug verskil van gewone lug (suurstof). Dit bevat meer waterdamp, meer koolstofdioksied, minder suurstof en meer gasse soos ammoniak en swawelwaterstof.

Humus

wysig

Die organiese materiaal en grondmikrobes vorm saam humus. Humus word gekenmerk aan ’n donker kleur en dit bestaan uit organiese stof wat weer om die beurt bestaan uit dooie plant- en diermateriaal wat deur mikro-organismes verwerk is. Humus dien as plantvoedsel, verhoog die vrugbaarheid van grond, verbeter die grondbelugting, verbeter die waterhouvermoë van die grond en kan ook die pH-vlakke in die grond verlaag.

Tipes grond

wysig

Sandgrond

wysig

Een tipe grondsoort is sandgrond, wat as't ware baie klein stukkies opgebreekte rots is. Sand is taamlik grof en los van aard en water dreineer baie maklik daaruit. Hierdie tipe grond is egter nie goed vir plantegroei nie omdat sand nie maklik aan nutriënte kan vashou nie. Hierdie tipe grond word ook op die oppervlak van oseane en in woestyne aangetref.

Eienskappe:

  • Sandgrond is goed belug, die groot, los korrelformasie verseker dat daar baie suurstof in die grond is.
  • Sandgrond bestaan uit ’n 85% sand-, 5% slik- 10% klei-samestelling per volume.
  • Sandgrond hou water nie goed nie, droog baie vinnig uit en dreineer baie vinnig.
  • Sandgrond bevat min humus, min voedsel vir plantegroei en is nie vrugbaar nie.
  • Sandgrond absorbeer hitte baie vinning en kan baie warm word (dink byvoorbeeld aan ’n woestyn of ’n strand).
  • Sandgrond is die maklikste grondsoort om te bewerk.

Kleigrond

wysig

Kleigrond bestaan uit meer fyn kleikorrels as growwe sandkorrels. Die partikels van die grond is baie klein en daar is baie min spasie vir water of lug om binne hierdie grondsoort te sirkuleer. Kleigrond dreineer dus nie baie goed nie en die struktuur van die grond maak dit moeilik vir plante se wortels om daarin te groei. Hierdie tipe grond word meestal naby damme, riviere, mere en vleilande gevind

Eienskappe:

  • Kleigrond bevat min lug.
  • Kleigrond bestaan uit ’n 10% sand-, 20% slik- en 70%-kleisamestelling per volume.
  • Kleigrond hou water baie goed vas, droog moeilik uit, dreineer swak en bars as dit te droog word.
  • Kleigrond bevat humus (minder as wat in leemgrond gevind kan word), heelwat voedsel vir plantegroei en is vrugbaar (maar minder as leemgrond).
  • Kleigrond absorbeer hitte baie stadig en word dus nooit baie warm nie. Dit word ook maklik koud, wat nadelig vir plante se wortels en groei kan wees.
  • Kleigrond is baie moeilik bewerkbaar, die tekstuur van die grond wat baie klewerig is, kan dit moeilik maak om mee te werk.

Leemgrond

wysig

Leemgrond is ’n mengsel van gelyke hoeveelhede klei-, sand- en ander grondkorrels. Leemgrond is die ideale grond vir tuiniers of boere aangesien dit ryk aan nutriënte is, vog baie goed behou, maar ook goed dreineer.

Eienskappe:

  • Leemgrond bevat genoeg lug vir plantegroei.
  • Leemgrond bestaan uit ’n 50% sand-, 30% slik- en 20%-kleisamestelling per volume.
  • Leemgrond hou water goed vas, droog nie maklik uit nie en dreineer goed.
  • Leemgrond is ryk aan humus en bevat heelwat voedsel vir plantegroei, dit is ook die vrugbaarste grondsoort.
  • Hitte word matig geabsorbeer in leemgrond; die grondsoort is nooit te warm of te koud nie.
  • Leemgrond is maklik bewerkbaar.

Infiltrasietempo van grond

wysig

Die infiltrasietempo van grond is ’n betroubare maatstaf van beide die gesondheid van grond en grondbewaring. Die beperkte beskikbaarheid van varswater noodsaak dat die beskikbare reën (die begin van die hidrologiese sirkel) die beste benut word deur die beskikbare grondsoorte en nie vinnig afloop en erosie veroorsaak nie. Die infiltrasietempo hang af van die hoeveelheid reën (in millimeter) gedeel deur die tydsverloop daarvan en daarom is sagte, deurdringende reën beter as harde reën oor ’n korter tydsverloop.

 
Gronderosie moet beperk word deur die infiltrasietempo van die verskillende grondsoorte in ag te neem en ook afloop van reënwater te beperk deur plantedekking. Die infiltrasietempo word bepaal deur die hoeveelheid reën (in millimeter) deur die tydsverloop te deel.

Die samestelling van sand-, leem- en kleigrond bepaal in watter mate reën geabsorbeer word. Dit verskil aansienlik:

  • Sandgrond se infiltrasietempo is tussen 10 mm en 100 mm per uur;
  • Leemgrond se infiltrasietempo is heelwat minder, naamlik 1-15 mm per uur;
  • Kleigrond se infiltrasietempo varieer maar van sowat 0,2 mm tot 7 mm per uur.

Om elke reëndruppel so goed moontlik te benut – onthou dat Suid-Afrika jaarliks slegs gemiddeld 495 mm reën ontvang, vergeleke met die wêreldgemiddeld van 860 mm en dat dit hom die 27ste droogste land ter wêreld maak – is dit wenslik om die waterafloop deur plantedekking (vegetasie) op die betrokke grond te beperk. Dit het twee voordele: die plante verhinder die afloop van reënwater en diere soos wurms en molle verbeter die infiltrasie van die water deur tonnels in die bedekte grond waarin die water dieper kan indring.

Verskillende plantbedekkings kan die infiltrasietempo enigiets van 8-60 mm per uur verbeter en sorg dat die oorheersende grondsoort die water heelwat doeltreffender benut.

Grondklassifikasie

wysig

Suid-Afrika het ’n eie grondklassifikasiestelsel wat vir die eerste keer in 1977 gepubliseer is. Hierdie stelsel is gebaseer op baie jare se dataversameling van verskeie bronne en het bekend gestaan as “Grondklassifikasie - ’n Binominale Sisteem vir Suid-Afrika”. Dit het sedertdien bekend geword as die “rooiboek”. Hierdie stelsel maak gebruik van unieke kombinasies van bogrond- en ondergrondlae om te bepaal watter tipe grondsoort dit is. Sekere ander karaktereienskappe binne die grond word ook in ag geneem wanneer die binominale stelsel gebruik word om ’n grondsoort te bepaal.

Hierdie stelsel is verder verfyn in 1991. Inligting wat bekom is oor dele van Suid-Afrika waar dit voorheen moeilik was om grond te klassifiseer het hierby toegedra. Die aangepaste sisteem is “Grondklassifikasie - ’n Taksonomiese Sisteem vir Suid-Afrika” genoem. Die nuwe sisteem staan bekend as die ‘blouboek’. Hierdie stelsel gebruik dieselfde formaat as dié van die rooiboek, maar daar is meer grondsoorte en ’n verbeterde kriteria bygevoeg.

Vandag kan enige een van die twee klassifikasiesisteme gebruik word om grondtipes mee vas te stel maar die blouboek-stelsel (1991) het meer moontlikhede.

Om klassifikasie makliker te maak, kan die 73 grondvorme van die Suid-Afrikaanse klassifikasie in 14 verskillende groepe geplaas word, insluitend organies, humus, verties, melaniet, kalsiumhoudend, podsol, plinties, oksied, glei, lities en antropies. Dit word gegrond op die aanwesigheid van verskillende stowwe, byvoorbeeld ’n donker kleisamestelling vir melaniet.

Terwyl die meeste mense hoofsaaklik bekend is met die horisontale dimensie van grond (die oppervlak), verskaf die derde dimensie van grond (die diepte) die grond se interessante eienskappe. Dit sluit in dat die betrokke grond op ’n bepaalde diepte na moedermateriaal en onverweerde geologiese stowwe verander. Dit kan geleidelik plaasvind of opvallend en grondkundiges verwys hierna as ’n pedon, wat die kleinste grondvolume is wat al die verskillende horisonte van ’n grondsoort ontbloot. Dit is gewoonlik een kubieke meter.

Grond is uiteraard nie eenvormig wat diepte betref nie en die horisonte (verskillende lae) kan verskil wat struktuur, kleur, digtheid en ander kenmerke betref. Dit gee die grond ’n unieke “persoonlikheid”, soos grondkundiges graag sê.

Grondtoetse

wysig

Grond bevat verskillende voedingstowwe/nutriënte en met die hulp van grondtoetse kan die "toestand" van grond vasgestel word. Grondtoetse is veral van belang vir boere omdat die toetse hul kan help bepaal watter bemestingsplan hulle moet volg om die optimale oes van ’n betrokke gewas te verkry.

Grondtoetse kan ook help om te bepaal of grond suur of alkalies is (m.a.w. die pH-waarde van die grond). ’n pH-waarde van 7.0 dui op neutrale grond. Grond met ’n pH-waarde wat hoër is as 7.0 is alkalies en grond met ’n laer pH-waarde as 7.0 is suur grond.

Die meeste grond in Suid-Afrika se pH-vlakke varieer tussen pH 4 (sterk suur) tot pH 9 (sterk alkalies).

Die meeste landbougewasse wat in Suid-Afrika verbou woord, groei die beste in gronde wat net effens suur is (d.w.s. pH van 6.5). Deur die pH van grond te bepaal, kan stappe geneem word om die grond binne redelike perke van die ideaal te hou.

Grondtoetse is ook waardevol om die oorsake van ’n misoes of swak opbrengste te bepaal. ’n Swak grondstruktuur word dikwels gevind waar daar onvoldoende voedingstowwe (veraal fosfaat en stikstof) in die grond gevind word. ’n Te hoë konsentrasie van braksoute of besproeiing met water met ’n te hoë brakinhoud kan ook bydrae tot ’n swak grondstruktuur.

Grondkartering

wysig

Ten einde die potensiaal van sekere gebiede vir produksie- en ander doeleindes te bepaal, is grondopnames van groot nut. Dit bestaan uit die identifikasie van grond, klassifikasie, gevolg deur die kartering van die grond en uiteindelik die interpretasie en evaluering daarvan. Dit maak grondkartering dus ’n verlengstuk van grondklassifikasie.

Soos reeds gesien is, verskil gronde van mekaar en die kennis van dié verskille stel die betrokke belangegroepe daartoe in staat om die gebruik daarvan optimaal te beplan. Die beskikbaarheid van inligting wat deur die opname moontlik gemaak is, stel die grondgebruiker in staat om tussen die verskillende grondsoorte te onderskei en te verseker dat die wisselende aard daarvan mee rekening gehou word in die gebruiksbeplanning.

Grondkartering in Suid-Afrika gebruik die SA grondklassifiseringstelsel as grondslag: die klassifikasie en uiteindelik kartering van die grond orden die inligting oor die grond dat dit tot deurdagte afleidings lei.

 
Grondmonsters kan ook met grondbore geneem word. Daarna word dit in 'n laboratorium ontleed en vir grondkartering, wat 'n verlengstuk van grondklassifikasie is, gebruik.

Ten einde grondsoorte te identifiseer en dus belangrike grondeienskappe daaraan te koppel, vereis dat grondprofiele ondersoek word. Dit kan deur profielputte geskied of andersins deur die gebruik van grondbore, wat ’n silindriese monster van die betrokke grond moontlik maak. Daarna word dit in ’n laboratorium ontleed en, wanneer hulle buite die gedefinieerde maatstawwe val, kan die klassifikasie na ’n ander grondtakson aangepas word, bedoelende ’n vorm, familie, serie of fase.

In die praktyk kom dit daarop neer dat grondklassifikasie, die kartering daarvan en die uiteindelike gebruik daarvan as grondslag dien vir besluitneming oor of die betrokke grond genoeg kwaliteite het om dit vir dieselfde gebruik in te span. Dit maak dus doeltreffender beplanning en bestuur van grond moontlik.

Sien ook

wysig

Eksterne skakels

wysig

Verwysings

wysig
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Grondsoorte&oldid=2435498"