Hakea

Hakea is 'n genus van plante wat hoort tot die familie Proteaceae. In Suid-Afrika is die plant ‘n aggressiewe indringerplant. Dit verdring die inheemse plantegroei. Die rede daarvoor is hakea se besondere vermoë om by veranderende omstandighede aan te pas, mededinging deur ander plante te oorleef en die afwesigheid van sy natuurlike vyande. Daar is 153 spesies wat tot die genus hoort.

Hakea
Hakea laurina
Wetenskaplike klassifikasie
Koninkryk:	Plantae
(geen rang):	Angiosperms
(geen rang):	Eudicots
Orde:	Proteales
Familie:	Proteaceae
Subfamilie:	Grevilleoideae
Genus:	Hakea Schrad. & J.C.Wendl.
Tipespesie
Hakea teretifolia
Spesies
Sien teks

Taksonomie

Die Proteaceae-familie bestaan uit meer as ‘n duisend spesies. Dit word in twee subfamilies verdeel, naamlik die Proteaceae en die Grevilloideae. Hakea is deel van laasgenoemde. Die genusnaam Hakea behoort aan ‘n groep van ‘n honderd spesies immergroen plante inheems in Australië. Dit dra die naam van die Duitse plantkundige baron Christian Ludwig von Hake (1745–1818). Weens een van die plant se opvallendste eienskappe staan die struik ook bekend as naaldeboom of speldboom. Met Wet 42 van 1937 is drie van die spesies in Suid-Afrika tot onkruid verklaar, naam Hakea gibbosa, Hakea sericea en Hakea drupacea.

Geskiedenis

Baron Carl von Ludwig het in 1838 in sy tuin Ludwigsburg in Kaapstad vermoedelik H. sericea en H. gibbosa aangeplant. John Montagu het hakea gebruik om die sandduine van die Kaapse Vlakte te stabiliseer. Teen 1875 is hakea gereeld gebruik as heinings om diere uit jong denneplantasies te hou. Groot hoeveelhede hakea is deur kwekerye verkoop. Rondom 1890 is daar selfs pryse uitgeloof aan grondeienaars wat die struike aanplant. H. gibbosa is teen 1910 as vinnig-groeiende vuurmaakhout by Caledon aangeplant. By Wolseley is H. sericea as vuurmaakhout in die rosyntjiebedryf gebruik. Reeds teen 1825 was boere in die Knysna-omgewing al ongerus oor die indringerige geaardheid van H. sericea.

Indringerplant

In Suid-Afrika verskil hakeaplante van die hakeaplante in Australië. Daar is die plante inheems en boonop skaars, die saailinge ontkiem moeilik, die bloeiseisoen is kort en die meeste van die blommetjies word nie bevrug nie. In Suid-Afrika is daar goeie redes waarom die plant so welig groei dat dit in ‘n onkruid ontaard het. Hier lewer die hakea besonder groot hoeveelhede sade waarvan ‘n besonder hoë persentasie ontkiem en die ontkieming vind vinnig plaas. Die plant is droogtebestand en het hier geen natuurlike vyande nie. Die harde vrug bied goeie beskerming aan die sade. Tans is ‘n halfmiljoen hektaar daarmee besmet. Hakea groei maklik in ons mineraalarm grond omdat sy aangepaste proteoïde wortels meer voedingstowwe kan opneem. Die sade bly aan die plant hang vir die hele lewe van die plant. Dit kan dus vir ‘n 30 jaar so wees. Sterf die plant word alle sade tegelykertyd vrygestel. Saadvreters (soos muise en voëls) kan nie die groot hoeveelheid saad so gou baasraak nie en dus ontkiem die baie sade. Hakea neem tans baie nuttige landbougrond in en daarby neem hakea ook nog so baie water op dat dit die hoeveelheid water wat afloop na die rivier en damme aansienlik verminder. Brande in die digte hakeabosse dra by tot gronderosie. Die digte hakeabosse teen moeilik bereikbare steil hellings en in diep klowe is nie alleen ‘n brandgevaar nie, maar is weens die ontoeganklikheid ook nie as brandhout benutbaar nie.

Meganiese beheer

Meganiese bestryding van hakea behels die uitroeiing met kapmesse, sae, bossiekappers en beheerde brande. Hierdie metode is arbeidsintensief en min grondeienaars beskik oor genoeg kapitaal en mannekrag om die bosse hakea op hul eiendomme uit te roei. Brande vernietig boonop die fynbossaadbank, termietneste en insekte wat sou kon help om die hakeasade te vernietig.

Chemiese beheer

Dit is nie ‘n baie arbeidsintensiewe metode nie en groot gebiede besmet met hakea kan maklik en vinnig behandel word. Alhoewel dit ‘n duur bestrydingsmetode is, is dit dalk op die lange duur goedkoper as meganiese beheer. Die meeste onkruiddoders kan egter nie in hierdie proses gebruik word nie omdat die chemiese stowwe die fynbos beïnvloed en die afloopwater na die damme besmet.

Biologiese beheer

Biologiese bestryding is die bestryding van een organisme (die plaag: hakea) deur middel van ‘n ander organisme (‘n natuurlike vyand). Hierdie metode sal nie die algehele uitwissing van hakea tot gevolg hê nie, maar wel die herstel van die natuurlike balans in die natuur. Biologiese bestryding speel dus ‘n aanvullende rol in die bekamping van hakea. Boonop is dit ‘n baie skoon metode wat geen newe-effekte het nie. As die natuurlike vyand eers gevestig is, gaan dit vanself voort en benodig geen instandhouding nie. Ook kan dit maklik op moeilik bereikbare berghellings en in klowe bebruik word. Op die lange duur is dit die goedkoopste metode van hakea-bestryding. Drie insekvyande van syerige hakea (H. sericea) is uit Australië ingevoer en hier gevestig, naamlik (a) die hakea-vrugtesnuitkewer, Erytenna consputa, (b) die hakea-saadmot, Carposina autologa en (c) die hakea-blaarsnuitkewer, Cydmea binotata. Hierdie drie insekte is glad nie in kompetisie met mekaar nie. Hulle val onderskeidelik slegs die vrugte, saad en blare van die hakea aan. In 1978 is ’n siekte by syerige hakea ontdek wat deur ‘n swam Colletotrichum gloesporioides veroorsaak word. Daar is bevind dat jong sappige groeipunte van die hakea besonder kwesbaar is vir die swam en dat proteas juis daarteen bestand is. Biologiese beheer moet verkieslik saam met meganiese en chemiese beheer toegepas word om die verspreiding van hakea te rem.

Bronne

• Herselman, Mia e.a.: Die voorkoms en beheer van Hakea sericea. Joubertina: Apperpium Landsdiensklub, Hoërskool McLachlan, 1992.
• www.invasives.org.za

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Hakea.

• Wikispecies het meer inligting verwant aan Hakea