Helenius de Cock

Helenius de Cock (Eppenhuizen, Groningen, Nederland, 1 November 1824 – Kampen, Nederland, 2 Januarie 1894) was vanaf 1854 ’n hoogleraar aan die Christelike Afgeskeide Kerk se pas gestigte teologiese skool in Kampen en voor sy aanstelling daar predikant van Meeden-Nieuwe Pekela (1844), Appingedam-Bierum (1845), 's-Hertogenbosch (1847), Kampen (1852–'54).

Prof. Helenius de Cock.

Herkoms

Helenius de Cock was die seun van die vader van die Afskeiding in 1834, ds. Hendrik de Cock (1801–1842), en Frouwe Helenius Venema (1803–1889). Hulle is op 11 Februarie 1824 getroud. Ná sy vader se afsterwe is sy moeder getroud met die Afgeskeie predikant in Uithuistermeden, ds. Harm Geerts Poelman. Helenius de Cock het ses sibbes gehad, van wie hy en nog vier hul vader oorleef het. Hy was 'n vriend van ds. Dirk Postma, onder wie se leiding die Afskeiding in Suid-Afrika plaasgevind het. Hy ontvang sy teologiese opleiding by sy vader en T.F. de Haan.

Teologiese professor

Ds. Louw du Plessis (regs) sou die trekboere in Humpata in 1881 saam met ds. M.P.A. Coetsee jr. (middel) van Steynsburg besoek het, waarna hulle na Europa sou gaan, maar die besoek aan Angola het nie gebeur nie. Hier is hulle in Rotterdam saam met prof. De Cock afgeneem.

Die Teologiese Universiteit van Kampen by Broederweg 15, Kampen.

In 1854 word hy saam met De Haan, S. van Velzen en Aantonie Brummelkamp (eerste skoonvader van die argitek van die Gereformeerde kerk Pretoria, Klaas van Rijsse, se vrou, Jacoba Hartgerink Brummelkamp) dosent aan die nuut opgerigte teologiese skool in Kampen as jongste lid van die dosentekorps wat saamgestel is om die hoofstrome onder die afgeskeidenes te verteenwoordig. Onder hulle het De Cock die tradisioneel gesonde en puriteinse Dordtse rigting verteenwoordig. Aan hom word aanvanklik in die literariese afdeling veral die vakke Nederlands, geskiedenis, Latyn en Grieks opgedra, asook Bybelse geskiedenis, die inleiding tot die Heilige Skrif en die kerkreg, maar in 1860 word hy as opvolger van De Haan belas met die dogmatiek, en later ook nog met die eksegese en die simboliek. Die Sinode van die Christelike Gereformeerde Kerk van 1882, wat die omvang en gehalte van die Kampense dosentekorps wou versterk, het die dogmatiek aan die jong H. Bavinck toegeken, terwyl De Cock kerkreg, simboliek, liturgie en Bybelse teologie behou het.

Naas ’n swaar onderwyslas is van die Kampense dosente ook reëlmatig verwag om te preek, deel te neem aan die werksaamhede van sinodes en deputaatskappe en die redaksie van die weekblad De Bazuin te behartig. De Cock het sy verantwoordelik ter harte geneem en was verbasend produktief. Sy skryfwerk – afgesien van uiteenlopende bydraes tot De Bazuin, De Getuigenis en De Vrije Kerk – het talle publikasies oor uiteenlopende onderwerpe ingesluit. Die meeste was in besonder bestem vir die kategese of het ’n besonder interne of eksterne onderwysend-apologetiese karakter besit.

Skryfwerk

De Cock het verskeie werke bydraes geskryf om begrip van die Afskeiding te verbeter, of soos die ondertitel van sy opus magnum, die tweedelige biografie van sy vader (1860–'64) lui: "tot regt verstand van de kerkelijke Afscheiding". Hy het hom sterk vereenselwig met die skeiding van staat en kerk (De verhouding, 1890) en het die Reglement van 1869 as in ooreenstemming met die Dordtse kerkorde beskou. In 1892 het hy lid geword van die kommissie vir die opstel van die kerkorde en huishoudelike reglement van die verenigde Gereformeerde Kerke.

De Cock was aktief betrokke by die afgeskeidenes se sendingwerk, het kontak met geloofsgenote in ander lande op prys gestel (so besoek hy Skotland in 1860 en in 1865) en het gesprekke met andersdenkendes nie vermy nie. Hy het ook in 1852 die inisiatief geneem met die Vereniging vir Christelike Skoolonderwys in Kampen waarvan hy voorsitter was tot 1891, en het volhardend gestreef na die oprigting van ’n Christelike gimnasium in Kampen.

Teologiese ingesteldheid

De Cock was gesteld op sy intellektuele selfstandigheid en het gelet op die ontwikkelings in die samelewing sodat hy allermins gekant was teen vooruitgang. Hy was ten gunste van ’n entstof vir koepok en het ook sy dogters onderrig met die oog op ’n selfstandige maatskaplike posisie. ’n Seun, Henri de Cock, het ’n kunstenaar geword en onder meer portrette geskilder van talle familielede ’n dosente in Kampen, terwyl ’n dogter, Metta de Cock, letterkundige geword het. Ses van sy 14 kinders is jonk oorlede en ’n aantal van hulle het hul ouers se kerk verlaat. Sy oudste dogter was getroud met M. Noordtzij, wat sy skoonvader se posisie in die Gereformeerde wêreld in diverse opsigte voortgesit het. Drie van sy kinders het na Suid-Afrika geëmigreer, onder wie Jantina Böeseken, moeder van die geskiedkundige dr. Anna Böeseken en ’n vrou wat leiding geneem het in kerklike kringe sowel as in die opheffing van verarmde Afrikaners.

Verbintenis met Suid-Afrika

De Cock het drie maal ’n beroep na die Afgeskeide Kerk in Suid-Afrika van die hand gewys wat uitgebring is onder die invloed van sy vriend ds. Dirk Postma wat in 1858 as sendeling deur die Christelike Gereformeerde Kerke na Suid-Afrika gestuur is om Nederlandse volksgenote in Transvaal te bearbei en in 1859 die grondlegger van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika geword het. De Cock het daarvoor gesorg dat ’n kleinseun van pres. Paul Kruger in die 1880's in Kampen kon studeer, waar hy voorsitter was van die Amsterdamse Fonds ten behoewe van Hollandse onderwys in Suid-Afrika, wat Hollandse onderwysers daarheen voorgestaan het.

Invloed

De Cock was tussen 1860 en 1880 in Afgeskeide kringe ’n invloedryke en samebindende element. Hy het die behoudende, wêreldvermydende en piëtistiese tradisie van die Afgeskeidene wêreld na die agtergrond verplaas en het ’n belangrike aandeel gehad aan die hereniging van die uiteenlopende Afgeskeide groepe en die eenheid versterk deur sy nadruk op die gemeenskaplike begin en die verenigde funksie van die kerkorde en belydenis. Boonop het hy die Afgeskeidenes se deelname aan die omringende sameling versterk.

Gesinslewe

De Cock was twee maal getroud: op 25 Augustus 1846 met Anna van Beest van Andel (1827–1891) in 's-Hertogenbosch en op 17 Julie 1893 met Clara Petronella Henrica Dozy (1845–1897).

Bronne

• (nl) Biografisch lexicon voor de geschiedenis van het Nederlands protestantisme URL besoek op 17 Oktober 2016.
• (af) Die Gereformeerde Vroueblad. 1959. Die Gereformeerde vrou 1859–1959. Potchefstroom: Potchefstroom Herald.