Jaap Marais

Jacob Albertus Marais (2 November 1922, Vryburg – 8 Augustus 2000) was vanaf 1977 die leier van die Afrikanernasionalisties gesinde Herstigte Nasionale Party.

Jaap Marais
Jaap Marais: Afrikanerleier.
Gebore	Jacob Albertus Marais 2 November 1922 Vryburg, Noord-Kaap
Sterf	8 Augustus, 2000 Pretoria
Nasionaliteit	Suid-Afrika
Beroep	Politikus
Politieke party	HNP
Eggenoot	Maria Dorothea Rautenbach
Kinders	1 seun, 2 dogters

Vroeë lewe

Marais is in Vryburg, destyds in die Noord-Kaap, gebore as die sesde van agt kinders. Sy vader was een van die eerste Boere in die Vryburg-omgewing om as vrywilliger aan te meld vir die Tweede Vryheidsoorlog. Hy was ook een van die eerste krygsgevangenes toe hy in genl. Piet Cronjé se kommando gedwing is om oor te gee by Paardenberg en is in daardie hoedanigheid na St. Helena gestuur. Sy moeder het die konsentrasiekamp in Klerksdorp oorleef. Marais het sy skoolloopbaan aan die plaasskooltjie Hartbeespan begin, waarna hy aan die Hoërskool Vryburg gematrikuleer het. Daarna is hy na Potchefstroom waar hy in 1942 ’n Nasionale Diploma aan die Hoër Handelskool behaal het.

Jong werkende

In 1943 begin Marais werk as die sekretaris van die beheerliggaam van Hoër Volkskool Heidelberg. Daarna was hy vir ses maande die assistentsekretaris van die kaasfabriek op Reivilo voordat hy in diens getree het van Nigel se stadsraad. In 1950 het hy begin werk by die Buitestedelike Gesondheidsraad van Transvaal en in 1955 het hy hoofadministratiewe beampte van die Nasionale Fisiese Laboratorium aan die WNNR geword, voordat hy in 1958 aktief tot die politiek toegetree het. Hy het deurentyd studeer en as deeltydse student aan die Universiteit van Pretoria ’n B.A.-graad in Regte en Tale behaal. Hy was ook in ’n stadium lid van die Raad van Kuratore van die Transvaal-museum en later van die Nasionale Kultuurhistoriese en Opelugmuseum.

Toetrede tot die politiek

In 1941 het Marais by die Nasionale Party se jeugorganisasie, Jeugbond, aangesluit en die leier van die Potchefstroom-tak geword. Sy veggees en administratiewe vaardighede het die Nasionale Party gehelp om die 1948-verkiesing te wen. Sy eerste kandidatuur vir die NP was die kiesafdeling Sunnyside in 1958 wat hy verloor het. Toe daar in dieselfde jaar ’n opening in Innesdal se kiesafdeling ontstaan het, is Marais genomineer en tot die Volksraad (parlement) verkies.

Sy vaardighede is grotendeels beperk tot die werkings van die staande komitees. Hy het agt jaar in dr. Verwoerd se regering gedien en na die sluipmoord op Verwoerd in 1966, het Marais tot eie reg gekom. Hy het dikwels met John Vorster, Verwoerd se opvolger, gebots oor wat hy beleid van “kruipende verandering en hervorming” genoem het. Marais het veral kapsie gemaak teen Vorster se aanstelling van ’n ambassadeur van Malawi. In 1968 is hy deur die NP onder sensuur geplaas nadat hy die Kaapse liberale binne die party herhaaldelik gekritiseer het.

Die Herstigte Nasionale Party as opposisieparty

In gesprek met Albert Hertzog, 1969

In 1969 is hy uit die party gedryf en het hy saam met dr. Albert Hertzog, Louis Stofberg, Willie Marais en Ds. Jan Jooste die Herstigte Nasionale Party gestig. In die 1970-verkiesing het Marais sy setel verloor. Hy het tydens sy laaste paar maande in die parlement adv. Vorster daarvan beskuldig dat hy (Vorster) van die veiligheidspolisie gebruik gemaak het om Marais en ander opponerende politici se telefoonlyn te tap. Op ’n openbare vergadering in Pretoria het Jaap Marais ’n striemende aanval op Vorster gemaak. Vorster se woede hieroor het uitgeloop op ’n aanklag teen Marais ingevolge die Wet op Amptelike Geheime. Marais is met ’n klein boete gevonnis maar na appèl is die vonnis omgekeer. Die wraaksug van die NP het egter volgehou en later daardie jaar is Marais uit die Afrikaner Broederbond geskors. Met Hertzog se aftrede in 1977 het Marais die leisels van die party oorgeneem. Op 28 Mei 1977 is Marais verkies as HNP-leier, 'n rol wat hy 23 jaar lank sou vervul.

Marais het die aanvaarding van gemengde sport beskou as ’n eerste toegewing wat noodwendig sou lei tot ’n proses van verdere toegewings, tot by die aanvaarding van ’n swart meerderheidsregering oor een onverdeelde Suid-Afrika. Afrikaners moes hul buitelandse politiek laat berus op selfbetuiging, hul magsinstrumente en die belange van binnelandse politiek, eerder as om die buiteland deur binnelandse toegewings ter wille te probeer wees.

Marais het hom skerp verset teen die druk van die Vorster-regering op die Rhodesiese eerste minister Ian Smith om swart meerderheidsregering te aanvaar. Na ’n protesoptog hieroor na die premierswoning Libertas in 1976 is hy en van sy mede-demonstrante gearresteer en ’n naweek in polisieselle aangehou.

Volgens Marais het die politieke hervormings van die PW Botha-regering (1979-1989) die buitelandse druk op Afrikaners en die rewolusionêre klimaat onder swartmense verhoog, nie verminder nie. Marais het ’n fokus bepleit op die herstel van wet en orde in Suid-Afrika, ekonomiese geregtigheid teenoor produktiewe groepe, en die aanwending van alle magsinstrumente om Afrikaners se wil tot oorlewing te betuig.

Terwyl die HNP in die meeste verkiesings in 1970 tot 1977 tussen 3.3 en 3.5% van die stemme getrek het, het die party in die 1981-verkiesing sowat 14.1% van die stemme getrek en ’n groter wegbreek van regses uit die Nasionale Party verhaas. In sleutelkiesafdelings in Transvaal en die OVS het die HNP die NP meerderhede drasties verminder.

Na die skeuring in die NP in 1982 het die nuutgestigte Konserwatiewe Party nie aansluiting gesoek by die HNP nie, en vir die volgende dekade het die KP die steun van regse Afrikaners van die HNP weggetrek. In 1985 is Louis Stofberg, die destydse Hoofsekretaris van die HNP in Vanderbijlpark verkies tot die Parlement. Die spanning tussen die HNP en die KP het verhoed dat die twee partye kon konsolideer in die algemene verkiesings van 1987 en 1989. Jaap Marais se oproep vanaf 1989 vir die totstandkoming van ’n Afrikaner-volksfront teen FW de Klerk is deur die AWB en die KP van die hand gewys.

’n Aantal kragpunte het Marais wel ’n invloed laat uitoefen in die wyer regse politiek in the 1980's en 1990's wat veel groter was as die beperkte verkiesingsteun wat die HNP geniet het. Hy is buite sy party gerespekteer as ’n vurige spreker met 'n rekord van standvastigheid en eerlikheid; en sy knap ontledings van politieke ontwikkelinge het aan hom ’n besondere reputasie verleen. Marais se grootste prestasie was moontlik die skepping van ’n intellektuele idioom vir Afrikaner-nasionalisme. Hy was onder die mees belese Afrikaner-politici van sy tyd in Suid-Afrika en ’n gedugte debatteerder.

Sy idees is versprei deur tientalle artikels in die HNP-lyfblad Die Afrikaner, pamflette, briewe aan die media, en etlike boeke. Die oorheersing van die mediaveld deur die regeringsbeheerde SAUK en die NP-gesinde Naspers-groep in die era voor die internet het egter die doeltreffende verspreiding van Marais se denkbeelde beperk.

Verwerp ANC-oorheersing oor Afrikaners

Tydens die 1992-referendum het die meeste blanke kiesers ja gestem vir verdere onderhandelinge met sekere groepswaarborge. Volgens Marais was die uitslag nie geldig nie, omdat die kieserskorps valse beloftes ontvang het en gedreig is met binnelandse oorlog, asook buitelandse ingryping en sanksies as hulle nie sou instem nie. Volgens Marais had die regering van F.W. de Klerk dus geen mandaat van sy kiesers om die mag aan die ANC te oorhandig deur die 1994-verkiesing met universele stemreg vir alle volke en rasse in SA nie.

Marais het bepleit dat Afrikaners die onderhandelinge staak, ’n blanke verkiesing eis omdat De Klerk geen mandaat het vir sy optrede nie, en weier om deel te neem aan die 1994-verkiesing. Marais se benadering nadat die ANC in 1994 wel oor Afrikaners begin regeer het, is dat Afrikaners ’n gees van verset moet opbou en hulself moet organiseer. Afrikaners moes nuwe inspirasie put uit die stryd van die Bittereinders van 1899-1902, en moes buite die nuwe politieke bestel bly. Volgens hom sal die ANC-bestel onvermydelik inmekaarstort en dit sal nuwe historiese geleenthede skep vir die Afrikaners om weer vry te wees as ’n volk in Afrika.

Een van Marais se laaste politieke dade was dat hy, in die eeufeesjaar van die Tweede Vryheidsoorlog, aan ’n Engelstalige koerant geskryf het dat dit die Britte en nié die Nasionale Party was, wat apartheid uitgedink het.

Hy het ook die koningin se uitdrukking van “smart” teenoor die Tweede Vryheidsoorlog verwerp toe sy dit tydens ’n besoek aan Suid-Afrika gesê het. Hy het daaroor gesê: “Óf die Britte wil op enige moontlike manier wegskram van hierdie besonder skandelike deel van hulle geskiedenis, óf hulle verkies om onversoend met die Afrikaner saam te leef.”

Denker oor Afrikaner-nasionalisme

Marais was die skrywer van vier boeke en tientalle artikels waarin hy die idioom van Afrikaner-nasionalisme vertolk en uitgebrei het. Die vernaamste werke was Stryd is Lewe (Aktuele Publikasies, Pretoria 1980), Waarheid en Werklikheid (Aktuele Publikasies, Pretoria 1983), Afrikanernasionalisme en die Nuwe Suid-Afrika (Strydpers, Pretoria 1990) en Die era van Verwoerd (Aktuele Publikasies, Pretoria 1992).

Politici wat ’n groot invloed op Marais as jongman had, was die Afrikaner-nasionaliste en latere eerste ministers Hans Strijdom en Hendrik Verwoerd. Wat denkers aan betref, het Marais in sy geskrifte en toesprake meermale verwys na Richard Weaver, C.J. Langenhoven, Tobie Muller, James Burnham, William F. Buckley, Alexis de Tocqueville, G. K. Chesterton, Alain de Benoist en Ortega Y Gasset. Marais het veral ’n diepgaande studie gemaak van die partypolitieke geskiedenis vanaf 1902 tot 1948, en het dikwels na verskeie partye se lotgevalle verwys wanneer politieke beginsels ter sprake gekom het. Hy was oortuig dat daar net twee beginselbasisse in die Suid-Afrikaanse politiek was, naamlik dié van Afrikaner-nasionalisme en daarnaas die liberale basis. Hy kon gesaghebbend oor ekonomiese sake praat en het die werke van Ludwig von Mises, Von Hayek, Enoch Powell en Milton Friedman as betekenisvolle bydraes beskou. In hierdie verband het hy verskeie ontledings gemaak, soos onder andere oor die dalende geboortesyfer onder blankes.

Jaap Marais het 'n besondere belangstelling in die letterkunde gehad, met ’n voorkeur vir Afrikaanse, Engelse en Nederlandse poësie. Hy het daarby graag die biografieë van politieke leiers en werke oor die geskiedenis gelees, asook die geskiedenisfilosowe Oswald Spengler en Arnold J. Toynbee. Hy het onder meer Shakespeare se drama, Julius Caesar, in Afrikaans vertaal.

Vir Marais was identiteit, kontinuïteit en vryheid die drie kerntemas van Afrikaner-nasionalisme. Hy het beklemtoon dat identiteit berus op soort soek soort, met die reg op eie voorkeur en die teenkant daarvan, die reg om te diskrimineer. Volgens Marais is daar in elke volk ’n sentrum van gesag wat bepaal wat en wie ingesluit word en wie nie. In die geval van Afrikaners het estetiese rasseoordele maar ook taal, kultuur, tradisies en hul geskiedenis binne suidelike Afrika hul identiteit gevorm.

Vir Marais was die vryheidstryd van Afrikaners veral teen buitelandse oorheersing deur Britse, Amerikaanse of Sowjet-magte of teen binnelandse oorheersing deur ander groepe of finansiële imperialiste. Daardie vryheid was gekoppel aan die Afrikaner se eie vaderland, wat hy omskryf het as Suid-Afrika sonder die tradisionele swart volksgebiede en bruin en Indiër-groepsgebiede. Marais was ’n voorstander van ’n Suid-Afrika waarin swart volkere nie oor blankes en blankes nie oor swartmense sou regeer nie, weens die suksesvolle deurvoer van die beleid van aparte tuislande (groot apartheid) van dr. H.F. Verwoerd. Hy was ook ten gunste van rasseskeidingsmaatreels om die bewustheid van groepsverskille in stand te hou totdat territoriale rasseskeiding deurgevoer is (klein apartheid).

Vir Marais was kontinuïteit daarin geleë dat elke geslag dit wat sy voorgeslagte opgebou het moes handhaaf en aan ’n nageslag moes oorhandig. Soos Edmund Burke, het Marais gemeen die idees van enkelinge was ondergeskik aan die opgeboude kollektiewe wysheid van vele geslagte. Hy het ook 'n besondere klem geplaas op die noodsaak van ’n langdurige stryd om kulturele en politieke herlewing. Enersyds moes daar ’n sterker selfbetuiging en skeppingskrag uit eie bodem kom, andersyds ’n wegtrek uit die greep van die Anglo-Amerikaanse denkwêreld en groter wisselwerking met die beste elemente in die kontinentale stamlande van die Afrikaners.

Privaat lewe

Marais was toegewy tot die digkuns van onder meer T.S. Eliot en John Keats, asook ’n produktiewe skrywer. Hy was ook ’n kenner van goeie wyn en ’n bekroonde teler van grasparkiete waarvoor hy talle internasionale pryse gewen het.

Marais het in 1959 met Maria Dorothea Rautenbach getrou. Hulle het een seun en twee dogters gehad.

Bronnelys

• "Jaap Marais" (html). The Telegraph. 10 Augustus 2000. Besoek op 11 April 2012.
• "Jaap Marais" (html). Gelofteland. 19 Augustus 2011. Besoek op 12 April 2012.
• Amptelike webwerf van die Herstigte Nasionale Party