Wikipedia

Kliodinamika

wiskundige modellering van historiese prosesse

Kliodinamika is 'n transdissiplinêre navorsingsgebied wat kulturele evolusie, ekonomiese geskiedenis / kliometrie, makrososiologie, die wiskundige modellering van historiese prosesse oor 'n lang tydvak bestudeer en die konstruksie en analise van historiese databasisse integreer.[1]

Kliodinamika behandel geskiedenis as 'n wetenskap. Sy beoefenaars ontwikkel teorieë wat dinamiese prosesse verklaar soos die opkoms en ondergang van ryke, oplewing en bevordering van die bevolking, en die verspreiding en verdwyning van godsdienste.[2][3] Hierdie teorieë word in wiskundige modelle vertaal. Laastens word modelvoorspellings getoets teen data. Dus is die bou en ontleding van massiewe databasisse van historiese en argeologiese inligting een van die belangrikste doelstellings van kliodinamika.[4]

Etimologie wysig

 
Die geskiedenis Muse, Klio— detail uit "Die Allegorie van Skilder" deur Johannes Vermeer

Die woord kliodinamika is saamgestel uit klio- en dinamika. In die Griekse mitologie is Klio die muse van die geskiedenis. In die algemeen is dinamika die studie van hoe en waarom verskynsels mettertyd verander.[5]

Die term is oorspronklik in 2003 deur Peter Turchin geskep,[6] en kan herlei word na die werk van figure soos Ibn Khaldun, [7] Alexandre Deulofeu, Jack Goldstone, Sergey Kapitsa, Randall Collins, John Komlos en Andrei Korotajef.

Wiskundige modellering van historiese dinamika wysig

Baie historiese prosesse is dinamies deurdat dit mettertyd verander: bevolkings neem toe en daal, ekonomieë brei uit en krimp in, state groei en stort in duie, ensovoorts. As sodanig pas beoefenaars van kliodinamika wiskundige modelle toe om makrohistoriese patrone te verklaar - dinge soos die opkoms van ryke, sosiale ontevredenheid, burgeroorloë en ineenstorting van die staat.[4][8][9] Kliodinamika is die toepassing van 'n dinamiese stelselbenadering tot die sosiale wetenskappe in die algemeen en die bestudering van historiese dinamika in die besonder. Meer in die algemeen is hierdie benadering redelik algemeen en het dit sy waarde bewys in ontelbare toepassings (veral in die natuurwetenskappe).

Die benadering van dinamiese stelsels word sogenaamd omdat die hele verskynsel voorgestel word as 'n stelsel wat bestaan uit verskeie elemente (of substelsels) wat interaksie en dinamies verander (dws oor tyd). Eenvoudiger bestaan dit uit die neem van 'n holistiese verskynsel en die verdeling daarvan in afsonderlike dele wat vermoedelik met mekaar in wisselwerking is. In die benadering van dinamiese stelsels word met wiskundige formules eksplisiet uiteengesit hoe verskillende substelsels met mekaar interaksie het. Hierdie wiskundige beskrywing is die model van die stelsel, en 'n mens kan verskillende metodes gebruik om die dinamika wat deur die model voorspel word te bestudeer, en om die model te toets deur die voorspellings daarvan te vergelyk met waargenome empiriese, dinamiese bewyse.

Alhoewel die fokus meestal op die dinamika van groot konglomerate van mense val, sluit die benadering van kliodinamika nie die insluiting van menslike agentskap in sy verklarende teorieë uit nie. Sulke vrae kan met agentgebaseerde rekenaarsimulasies ondersoek word.

Databasisse en databronne wysig

Kliodinamika maak staat op groot versamelings van bewyse om mededingende teorieë aan 'n wye verskeidenheid historiese prosesse te toets. Dit behels gewoonlik die bou van massiewe databasisse.[10] Die opkoms van digitale geskiedenis en verskillende navorsingstegnologieë het die afgelope paar jaar dit mootlik gemaak om groot databasisse op te stel.

Sommige prominente databasisse wat deur kliodinamika-kenners gebruik word, sluit in:

  • Die Seshat: Global History Databank, wat stelselmatig vernuwende verslae van die politieke en sosiale organisasie van mensegroepe versamel en hoe samelewings deur die tyd tot 'n gesaghebbende databank ontwikkel het.[11] Seshat is ook verbonde aan die Evolution Institute, 'n nie-winsgewende dinkskrum wat 'ewolusiewetenskap gebruik om werklike probleme op te los'.
  • D-PLACE (databasis van plekke, tale, kultuur en omgewing), wat inligting verskaf oor meer as 1 400 menslike sosiale formasies.[12]
  • The Atlas of Cultural Evolution, 'n argeologiese databasis wat deur Peter N. Peregrine geskep is.[13]
  • CHIA (Collaborative Information for Historical Analysis), 'n multidissiplinêre samewerkingspoging aangebied deur die Universiteit van Pittsburgh met die doel om historiese inligting te argiveer en data sowel as akademiese / navorsingsinstellings regoor die wêreld te koppel.[14]
  • International Institute of Social History, wat data versamel oor die wêreldwye sosiale geskiedenis van arbeidsverhoudinge, werkers en arbeid.[15]
  • Human Relations Area Files (eHRAF)
  • Clio-Infra, 'n databasis van maatstawwe vir ekonomiese prestasie en ander aspekte van maatskaplike welstand op 'n wêreldwye steekproef van samelewings vanaf 1800 CE tot hede.[18]
  • Die Google Ngram Viewer, 'n aanlyn-soekenjin wat die frekwensies van stelle met komma's afgebakende soekstringe identifiseer met behulp van 'n jaarlikse telling van n-gram, soos aangetref in die grootste aanlynkennis van mensekennis, die Google Books-korpus.

Navorsing wysig

Studierigtings wysig

Vanaf 2016 is die hoofrigtings van akademiese studie in kliodinamika:

  • Die koevolusionêre model van sosiale kompleksiteit en oorlogvoering, gebaseer op die teoretiese raamwerk van kulturele multivlakkeuse.[19][20][21][22][23]
  • Die studie van revolusies en rebellies.[24][19][20]
  • Struktuur-demografiese teorie en sekulêre siklusse.[25][26][27][28][29][30]
  • Verduidelikings van die wêreldwye verspreiding van tale het voordeel getrek uit die empiriese bevinding dat die geografiese gebied waarin 'n taal gepraat word, nader verband hou met die politieke kompleksiteit van die sprekers as met alle ander veranderlikes wat ontleed word.[31]
  • Wiskundige modellering van die langtermyn ("duisendjarige") tendense van wêreldstelselanalise.[32][33][34]
  • Struktuur-demografiese modelle van die moderne era rewolusies, insluitend die Arabiese rewolusies van 2011.[35]
  • Die ontleding van groot hoeveelhede historiese koerantinhoud is baanbrekerswerk deur Fabo Dzogang en Richard Burkhart[36][37] wat getoon het hoe periodieke strukture outomaties in historiese koerante ontdek kan word. 'n Soortgelyke analise is op sosiale media uitgevoer, wat weer sterk periodieke strukture openbaar.[38]

Organisasies wysig

Daar is verskeie gevestigde geleenthede vir portuur beoordeelde kliodinamika-navorsing:

  • Cliodynamics: The Journal of Quantitative History and Cultural Evolution[39] is 'n eweknie-beoordeelde webgebaseerde (oop-toegang) joernaal wat op die transdissiplinêre gebied van kliodinamika publiseer. Dit poog om historiese modelle met data te integreer om teoretiese vordering te vergemaklik. Die eerste uitgawe is in Desember 2010 gepubliseer. Cliodynamics is 'n lid van Scopus en die Directory of Open Access Journals (DOAJ).
  • Die Universiteit van Hertfordshire se Cliodynamics Lab [40] is die eerste laboratorium ter wêreld wat eksplisiet toegewy is aan die nuwe navorsingsgebied van kliodinamika. Dit word gelei deur Pieter François, wat die laboratorium in 2015 gestig het.
  • Die Santa Fe Institute [41] is 'n private, nie-winsgewende navorsings- en opvoedingsentrum waar vooraanstaande wetenskaplikes worstel met dwingende en ingewikkelde probleme. Die instituut ondersteun werk in komplekse modellering van netwerke en dinamiese stelsels. Een van die gebiede van SFI-navorsing is kliodinamika.[42] In die verlede het die instituut 'n reeks gesprekke en vergaderings oor die teoretiese geskiedenis geborg.[43]

Kritiek wysig

Kritici van kliodinamika voer dikwels aan dat die ingewikkelde sosiale formasies van die verlede nie tot kwantifiseerbare, analiseerbare 'datapunte' gereduseer kan en moet word nie, want sodoende word elke historiese samelewing se besonderse omstandighede en dinamiek misken.[44][45][46] Baie historici en sosiale wetenskaplikes voer aan dat daar geen veralgemeenbare oorsaaklike faktore is wat 'n groot aantal gevalle kan verklaar nie, maar dat historiese ondersoek moet fokus op die unieke trajekte van elke geval, wat die gemeenskaplikhede in die uitkomste waar dit bestaan, moet uitlig. Soos Zhao opmerk, "die meeste historici is van mening dat die belangrikheid van enige meganismes in die geskiedenis verander, en meer belangrik, daar is geen tyd-invariante struktuur wat al die historiese meganismes in 'n stelsel kan organiseer nie."[44][45]

Kliodinamika ondersteuners, aan die ander kant, beweer dat daar grootskaalse, makrohistoriese patrone bestaan wat die historiese dinamika van die meeste bekende gevalle kan verklaar, en dat hierdie patrone deur middel van sistematiese, wiskundige ontleding ontbloot kan word. Hulle voer aan dat die vermoë van kliodinamika-navorsing om hierdie patrone bloot te lê en historiese gebeure te verklaar, die haalbaarheid van die benadering toon. [1]

Fiksie wysig

Isaac Asimov gebruik 'n fiktiewe weergawe van hierdie dissipline, wat hy psigo-geskiedenis noem, as 'n belangrike storielyninstrument in sy Foundation-reeks wetenskapfiksieromans.[47] Psigo-geskiedenis verskil van kliodinamika in sy poging om individue direk aan te laat sluit by samelewingsdinamika en die bonatuurlike hoë mate van akkuraatheid. Daarteenoor ontleed kliodinamika samelewings as groepe individue wat in steeds groter groepe gesetel is, wat uiteindelik en indirek 'n samelewing uitmaak.[48]

Verwysings wysig

  1. ↑ 1,0 1,1 Turchin 2008.
  2. ↑ Sussan 2013.
  3. ↑ Schrodt 2005.
  4. ↑ 4,0 4,1 Spinney 2012.
  5. ↑ Parry 2013.
  6. ↑ Orf 2013.
  7. ↑ Tainter 2004.
  8. ↑ Seabright 2004.
  9. ↑ Keen & Owen 2017.
  10. ↑ Spinney 2016.
  11. ↑ Turchin et al. 2015.
  12. ↑ Kirby et al. 2016.
  13. ↑ Peregrine 2003.
  14. ↑ "CHIA: The Collaborative Information for Historical Analysis". www.chia.pitt.edu.
  15. ↑ "International Institute of Social History". socialhistory.org.
  16. ↑ "eHRAF Archaeology". www.yale.edu. Human Relations Area Files.
  17. ↑ "eHRAF World Cultures". www.yale.edu. Human Relations Area Files.
  18. ↑ "Clio-Infra". www.clio-infra.eu.
  19. ↑ 19,0 19,1 Turchin 2003.
  20. ↑ 20,0 20,1 Turchin 2005.
  21. ↑ Turchin 2009.
  22. ↑ Turchin 2011.
  23. ↑ Koyama 2016.
  24. ↑ Goldstone 1991.
  25. ↑ Turchin & Nefedov 2009.
  26. ↑ Korotayev, Malkov & Khaltourina 2006b.
  27. ↑ Korotayev & Khaltourina 2006.
  28. ↑ Greby 2016.
  29. ↑ Zeigler 2010.
  30. ↑ Graber 2008.
  31. ↑ Currie & Mace 2009.
  32. ↑ Tsirel 2004.
  33. ↑ Korotayev, Malkov & Khaltourina 2006a.
  34. ↑ Korotayev 2006, p. 44-62 etc..
  35. ↑ Korotayev & Zinkina 2011.
  36. ↑ Dzogang et al. 2016.
  37. ↑ Burkhart 2016.
  38. ↑ Dzogang, Lansdall-Welfare & Cristianini 2016.
  39. ↑ Cliodynamics: The Journal of Quantitative History and Cultural Evolution
  40. ↑ "The University of Hertfordshire's Cliodynamics Lab". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 Desember 2015. Besoek op 27 November 2015.
  41. ↑ Santa Fe Institute
  42. ↑ "History as Science:Journal for theoretical & mathematical history features 5 papers by SFI authors". www.santafe.edu.
  43. ↑ Byvoorbeeld, "An Inquiry into History, Big History, and Metahistory". www.santafe.edu.
  44. ↑ 44,0 44,1 Zhao 2006, p. 309–310.
  45. ↑ 45,0 45,1 Lange 2012.
  46. ↑ Tainter 2004, p. 488–489.
  47. ↑ Finley, Klint. 2013. "Mathematicians Predict The Future With Data from the Past." Wired.
  48. ↑ Turchin 2015.

Bibliografie wysig

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal.
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Kliodinamika&oldid=2663154"