Limburgs

Limburgs is 'n Wes-Germaanse taalvariëteit wat in die Nederlandse en Belgiese provinsies Limburg gepraat word en 'n bietjie in die provinsies Noord-Brabant en Luik. Ook oor die grens met Duitsland in die deelstaat Noordryn-Wesfale word dialekte gepraat wat by Limburgs hoort. Sommige mense beskou Limburgs as 'n taal, maar vir andere is dit 'n dialek. Die Limburgse variëteite, veral in die suidelike dele van Limburg, wyk sterk van Nederlands af, selfs sterker as Afrikaans.

Limburgs Limburgs
Gepraat in:	België  Duitsland  Nederland
Gebied:	Wes-Europa
Totale sprekers:	1 600 000
Taalfamilie:	Indo-Europees  Germaans   Wes-Germaanse    Maas-Ryns     Limburgs
Amptelike status
Amptelike taal in:	Limburg, België Limburg, Nederland
Gereguleer deur:	Veldeke Limburg, Raod veur 't Limburgs
Taalkodes
ISO 639-1:	li
ISO 639-2:	lim
ISO 639-3:	lim

Kenmerke

Limburgs, 'n streektaal, bestaan uit 'n groep van honderde dialekte, wat onderling baie groot verskille toon. Daarom beskik nie al hierdie dialekte oor die kenmerke wat hiernaas beskryf word nie.

Vele dialekte van Limburgs (en van Ripuaries) beskik oor 'n toonaksent, naamlik twee verskillende aksente wat in beklemtoonde lettergrepe gebesig word. Die verskil tussen hierdie twee aksente word gebruik vir onderskeiding van beide verskillende grammatiese vorme van 'n enkele lekseem (stel verwante verbuigings), en minimale toon-pare onderling. Met spesifieke verwysing na Limburgs, staan hierdie twee aksente tradisioneel bekend as stoottoon (sjtoettoen) en sleeptoon (sjleiptoen). Die sleeptoon is leksikaal, maar die stoottoon nié. Byvoorbeeld beteken [daːx˦˨˧] daa~g met 'n sleeptoon "'n dag" in Limburgs, terwyl in vele Limburgse dialekte [daːx˦˨] daa\g met 'n stoottoon die meervoudsvorm verteenwoordig, naamlik "dae". (Daarbenewens kan [daːx] ook geartikuleer word in 'n neutrale toon as 'n derde opsie, in welke geval dit "wees goed" beteken.)

Eersgenoemde verskil is grammatikaal, maar nie leksikaal nie. 'n Voorbeeld van 'n leksikale verskil veroorsaak deur sleeptoon is die woord [biː˦˨] bie\ wat geartikuleer word met 'n stoottoon en "by" (insek) beteken, wat 'n tonale minimale paar met [biː˦˨˧] bie~ vorm, wat met 'n sleeptoon geartikuleer word en "by" (posisie) beteken.

Gebruik

In Limburg word Limburgs gepraat, maar die algemeen aanvaarde kultuurtaal (skryftaal) is Nederlands. Daar is wel diegene wat dit jammer sal vind as Limburgs sou uitsterf, sodat Limburgs in stand gehou word deur ook in Limburgs te skryf. Limburgs is egter nie gestandaardiseer nie en daar bestaan ook geen eenstemmigheid oor die spelling van Limburgs nie.

Daar word wel informele pogings aangewend om Limburgs te standaardiseer, byvoorbeeld deur die vereniging Veldeke, wat 'n tydskrif uitgee waarin Limburgse gedigte en ander tekste gepubliseer word.

Voorbeelde

Die volgende sinsnedes: Ek praat tuis daagliks Limburgs. Hierdie taal moet deur ons toesien behou word, deur dit regdeur Limburg te gebruik. Doen jy ook mee?, word hier telkens in Limburgse dialekte weergegee:

Die Limburgs-Ripuariese tonaliteit in rooi aangedui
Hierdie kaart toon die verspreidingsgebied van wat linguisties die hoofkenmerk van Limburgs is, naamlik die betekenis-draende verskil in toonhoogte. Omdat Limburgs hierdie besondere eienskap deel met die aangrensende en veel groter Ripuariese taalgebied, maak hierdie verspreiding dit duidelik dat Limburgs geen afsonderlike taal is nie, maar 'n uitloper van Ripuaries-Frankies. Afgesien van hierdie hoofkenmerk besit die meerderheid Limburgse dialekte wel 'n Nederfrankiese karakter.

• eie dialek van Maastricht: Iech praot toes edersdaags Limburgs. Dees taol mote v'r zien te behawwe door ze euveral in Limburg te gebruke. Deis diech ouch mèt?
• dialect van Vaals: Iesj moel/kal heem jiddere daag plat. Dees sjpraorch mosse vier zieë tse behalte dursj 'r uvveral ì Limburg tse jebroeeche. Dees se òch miet?
• van Valkenburg: Iech kal thoes ederen daag Limburgs. Dees taal moete v'r zeen te behoute door ze euveral in Limburg te gebruke. Deis doe ouch mèt?
• van Roermond: Ich kal heim edere daag Limburgs. Dees taal mòt v'r zeen te behaoje door ze euveral in Limburg te gebroeke. Duisse ouch mit?
• van Venlo: Ik praot thoes ederen daag Limburgs. Dees taal mótte we zeen te behalde door ze euveral in Limburg te gebroeke. Duis dich ouk mei?
• van Weert: Ich kal thoes ederen dag Limburgs. Dees taal mótte v'r zeen te behawwe door ze euveral in Limburg te gebroeke. Deis doe ouch mit?
• van Hasselt: Iech klap töes idderen dag Limburgs. Dees taal mutte vie zien te behage doeër ze èvveral in Limburg te gebrööke. Dou dzjie euch bè?
• van Montfort: Ich kal heim ederen daag plat. Dees taal mótte v'r zeen te behaje door 't euveral in Limburg te broeke. Duis se-n ouch mit?
• van Geleen: Ich kal thoes jedere daag Limburgs. Deze taol motte veer zeen te behouwen door ze euveral in Limburg te gebruuke. Deis te auch mit?
• van Thorn: "Ich kal thoes ederen daag Limburgs. Dees taal mótte wae zeen te behaoje door 'm uueveral in Limburg te gebroeke. Duis se ouch mèt?"

Eksterne skakels

• Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir Limburgs.