Maria Malan

Maria Ann Sophia Malan (gebore Louw, Oorlogskloof, Nieuwoudtville, Kaapkolonie, 25 April 1905 – Stellenbosch, Suid-Afrika, 19 Oktober 1973) was die tweede vrou van Suid-Afrika se vierde eerste minister, dr. D.F. Malan.

Genl. Jan Smuts en Maria Malan tydens die inwyding van die Voortrekkermonument op 16 Desember 1949.

Die Malans wens adv. Charles te Water voorspoed toe op een van sy reise as rondreisende ambassadeur van die Unie van Suid-Afrika, omstreeks 1949.

Dr. D.F. en mev. Maria Malan woon in 1949 die openingsaand van die eerste Afrikaanse toneelopvoering deur die Nasionale Toneelorganisasie in Kaapstad by saam met genl. Jan Smuts.

Dr. D.F. en mev. Maria Malan ontvang besoek van dr. Hendrik en mev. Betsie Verwoerd kort nadat Verwoerd aangewys is as eerste minister van die Unie van Suid-Afrika, 1958.

Dr. en mev. Malan op sy 83ste verjaardag, 1957.

Mev. Malan en sir De Villiers Graaff op 'n perdewa tydens 'n landbouskou in Rosebank, Kaap, 1950.

Mev. Malan (in die wit rok) woon die Aanvangsdinee van die Universiteit van Stellenbosch se Eeufeesfonds by op 21 November 1960, minder as twee jaar ná haar man se dood. Van links: Dr. M.S. Louw, prof. Erika Theron (hoofgasvrou), prof. H.B. Thom, dr. J.S. Gericke, ds. H.J. van Eck (staande), mev. Malan en prof. W.J. Pretorius.

Vier premiersvroue (wie se man agtereenvolgens eerste minister was) by die 20-jarige feeskongres van die Nasionale Party in Parow: Betsie Verwoerd, Susan Strijdom, Tini Vorster en Maria Malan.

Herkoms

Maria Louw het gestam uit ’n gesiene familie van die Noordweste. Haar vader, Willem Petrus Louw (21 Augustus 1864 – 22 September 1931), het die kiesafdeling Calvinia van 1915 tot 1918 verteenwoordig. By sy eerste vrou, Cornelia Jacoba Redelinghuys Steenkamp (7 Desember 1868 – 17 Januarie 1899 op Oorlogskloof), het hy ses kinders gehad: Jacobus Adriaan; Willem Petrus Steenkamp "Jokkie"; Jacoba Maria Moolman; Cornelia Jacoba Redelinghuys "Claudia"; Bismarck van Moltke; en Petrus Casparus. Nadat sy in die ouderdom van 30 jaar oorlede is, is Maria se vader getroud met Helena Jacoba de Klerk (15 Oktober 1877 – 1943), by wie hy nog nege kinders gehad het: Maria; Helena Wilhelmina van Wyk; Nicolaas Salomon "Klaas"; Jacob Coenraad de Klerk "Coenie"; Adriaan "Attie" Jacobus; Anna Maria "Anita" du Preez; Paul Cornelius de Klerk "Pollie"; Wessels (Louw); en Wallace Livingstone.

Huwelikslewe

Maria Louw het die toekomstige eerste minister van Suid-Afrika omstreeks 1918 ontmoet toe hy dikwels by haar gesin aan huis gekom het. Haar vader, wat toe LV vir Calvinia was, het dr. Malan en adv. F.W. Beyers uitgenooi om ’n reeks vergaderings saam met hom in sy kiesafdeling toe te spreek. Sy was toe nagenoeg 13 jaar oud. Aan die einde van die reeks vergaderings het haar vader dr. Malan meegedeel die eintlike doel van die vergaderings was dat hy wou uittree as LV, want met sy verpligtings as hoof van ’n baie groot gesin en met ’n uitgebreide boerdery het hy nie langer kans gesien om in die openbare lewe voort te gaan nie. Hy wou dr. Malan aan die kiesers bekendstel en het Malan sy setel aangebied. Malan wou eers nie daarvan hoor nie, maar het die aanbod aanvaar toe hy hoor Louw sou in elk geval uittree. So het dit gekom dat Malan in die tussenverkiesing op 17 Januarie 1919 1 568 stemme op hom verenig en die SAP-kandidaat, J.G.L. Strauss met ’n meerderheid van 488 verslaan. In die daaropvolgende verkiesing in 1920 het hy sy meerderheid effens opgeskuif tot 532. Hy het LV vir Calvinia gebly tot met die algemene verkiesing van 1938 toe die Nasionale Party hom die veilige setel Piketberg aangebied het sodat sy hande losser sou wees om die NP se saak landwyd te bevorder.

Maria Louw het later sekretaresse en organiseerder van die NP in Calvinia geword en dr. Malan ("Doktor", soos sy na hom verwys het) van naby leer ken. Malan is in 1926, toe hy reeds sowat 52 jaar oud was, met die weduwee Martha Margaretha Elizabeth van Tonder (geb. Zandberg) getroud. Uit dié huwelik is twee seuns gebore. Nadat sy hom in 1930 ontval het, was dr. Malan sowat sewe jaar lank wewenaar, want in 1937 is hy en Maria Louw, nagenoeg 31 jaar jonger as hy, getroud. Hul huwelik was kinderloos, maar in 1948 het hulle ’n dogter, ’n Duitse weeskind, aangeneem.

Ná hul huwelik het Maria en dr. Malan hulle in hul huis, Brandwag, in Seepunt, gaan vestig. In 1942 het hulle Môrewag op Stellenbosch aangeskaf en daar bly woon tot die verkiesingsoorwinning in 1948, toe hulle die premierswonings in die Kaap en Transvaal betrek het, ses maande in Groote Schuur en ses maande in Libertas. In Februarie 1954 het sy 'n hartaanval gekry. Sy het stadig herstel en was siek vir die grootste deel van die jaar. Sy het weldrae van die hartaanval herstel, maar die senutoestand waaraan sy gely het, het haar man slapelose nagte besorg. In die loop van daardie jaar het hy dan ook besluit om uit te tree as eerste minister, maar hy het dié besluit eers net met sy vrou gedeel. Daar bestaan geen mediese rekords of breedvoerige beskrywing van Maria Malan se siekte nie, maar dit blyk sy het in 1954 sowel as in 1955 hartaanvalle gekry. Dis moontlik veroorsaak deur uitermatige spanning. Dis ook duidelik dat dit gepaard gegaan het met episodes van depressie. Sy was 'n senuagtige mens wat maklik opgewerk of ontsteld kon word. Hoewel sy nooit formele behandeling vir haar toestand gekry het of dit ooit gediagnoseer is nie, het 'n sielkundige wat die egpaar geken het, gemeen sy het gely aan "verhoogde emosionaliteit".

Tydens haar man se sesjarige ampstermyn as premier van die Unie van Suid-Afrika het hulle baie interessante mense ontmoet. Sy sou later sir Winston Churchill, die Britse premier, uitsonder, wat baie goed met haar man oor die weg gekom het. Nog ’n goeie vriend van dr. Malan was sir Robert Menzies van Australië. Met genl. Jan Smuts was die egpaar, ten spyte van politieke verskille, altyd persoonlik op ’n baie goeie voet. Sy sou later skryf: "Hy was by geleenthede waar ons saam was, altyd baie beskermend teenoor my. Met ons huwelik was genl. Smuts en mev. Hofmeyr, moeder van wyle min. J.H. Hofmeyr, van die eerstes wat ons gelukgewens het." Maar in Nasionale kringe was daar ontevredenheid oor die aktiewe belangstelling wat sy in die politiek getoon het en is sy beskou as iemand met uitermate groot invloed op haar man.

Ná dr. Malan se aankondiging op 10 Oktober 1954 dat hy sou uittree, is die egpaar terug na Môrewag op Stellenbosch waar hulle, volgens haar, nog amper 13 gelukkige jare (luidens Die Nasionale boek, maar in werklikheid vyf) kon deurbring. Hy is in 1959 in die Eikestad oorlede, waarna sy hom met 14 jaar oorleef het tot sy in Oktober 1973 in die ouderdom van 68 jaar oorlede is.

Bronne

• (af) Schoeman, B.M. 1977. Parlementêre verkiesings in Suid-Afrika 1910–1976. Pretoria: Aktuele Publikasies.
• (af) Van Schoor, A.M. (red.) 1973. Die Nasionale boek, gewy aan 25 jaar van Nasionale bewing (1948–1973). Johannesburg: Edupress (Edms.) Bpk.
• (en) Genealogiese besonderhede van Maria Malan op geni.com. URL besoek op 16 Augustus 2016.