Morris Kentridge

Morris Kentridge (Utena, Ukmerge, Litaue, 3 Februarie 1881 – Johannesburg, Transvaal, 14 Desember 1964) was ’n Suid-Afrikaanse Volksraadslid van die Arbeidersparty en daarna van die Verenigde Party. Hy was ook 'n leier van die Sionistiese beweging in Suid-Afrika. Binne sowel as buite die parlement was hy 'n belangrike spreekbuis van die Joodse gemeenskap.

Morris Kentridge.

Herkoms en opleiding

Kentridge was die oudste seun van Woolf (ook gespel Wolfe of Wolf) Kantrovitch, die kantor op die dorp Utyan, Litaue, waarvan die bevolking tot voor die Tweede Wêreldoorlog sowat die helfte Joods was. Destyds was Litaue nog deel van die Russiese Ryk. Die Nazi's het die laaste 2 000 in 1941 in 'n woud 2 km noord van die dorp doodgeskiet het. Die van Kantrovitch is in 1912 na Kentridge verengels.

Die gesin het in 1887 na Sunderland, Engeland, verhuis waar Kentridge se vader as kantor en rituele slagter van 'n Joodse gemeente gewerk en waar Kentdridge sy skoolopleiding ontvang het. Hy was 14 jaar oud toe hy as student aan die St. Andrews-universiteit ingeskryf is, waar hy 'n konserwatiewe politieke uitkyk en 'n vaardigheid as debatteerder aangekweek het. Volgens die rekord van die Universiteit van Glasgow het hy hom in 1898 daar ingeskryf om medies te studeer, gebly tot 1899 en daarna weer van 1901 tot 1902 studeer. In sy eerste jaar, toe hy 17 was, het hy klas geloop in chemie, soölogie en anatomie, maar met sy terugkeer in 1901 het hy Skotse reg onder prof. Alexander Moody Stuart studeer.

Vroeë loopbaan

Nadat hy verskeie jare lank in 'n prokureurskantoor in Glasgow gewerk het en 'n kort tydjie as joernalis aan die Morning Mail van Sunderland verbonde was, het Kentridge begin 1902 na Suid-Afrika geëmigreer en is hy op Vryheid deur 'n prokureursfirma as leerlingprokureur in diens geneem. (Volgens die rekords van die Universiteit van die Kaap die Goeie Hoop het ’n Morris Kantrovitch in dié tyd ’n graad aan die instelling voltooi. En volgens die Jewish Virtual Library het Kentridge se vader na Vryheid geëmigreer om in diens te tree van die plaaslike Hebreeuse gemeente.)

Hy is in 1905 as prokureur van die hooggeregshof van Natal toegelaat. Kentridge se politieke bedrywighede het begin met sy deelname aan die beweging vir eenheid van die Suid-Afrikaanse kolonies. Hy het in 1910 sonder welslae aan die Natalse provinsiale verkiesing as kandidaat van die Unionisteparty in die kiesafdeling Weststraat, Durban, deelgeneem. Omdat dié party hom na sy mening te veel met die taalvraagstuk besig gehou het, het Kentridge hom in 1912 by die Suid-Afrikaanse Arbeidersparty aangesluit. Dit was veral laasgenoemde se beleid ten opsigte van grond en Kentridge se meegevoel met die Blanke werkersklas wat hom tot dié party aangetrokke laat voel het.

Politieke loopbaan

Hy het in Februarie 1914 tot die Natalse provinsiale raad as lid vir Greyville toegetree en is in Julie tot die Unie-Volksraad verkies toe hy die tussenverkiesing in die kiesafdeling Durban-Sentraal wen. Hy dien die setel van 28 Julie 1914 tot 23 Augustus 1915. Ondanks sy steun aan F.H.P. Creswell, wat ten gunste van Suid-Afrikaanse deelname aan die Eerste Wêreldoorlog (1914-'18) was, het Kentridge sy setel met die "Kakie"-verkiesing van 1915 verloor.

Creswell het Kentridge in 1917 oorreed om sy beroepsbedrywighede na Johannesburg te verskuif waar hy as Arbeiderslid in die stadsraad (1917-'20 en 1923-'25) gedien het. Toe die Arbeidersparty in 1919 vir die eerste keer beheer oor die raad verkry, het Kentridge die stadsbegroting ingedien en voorgestel dat slegs op grond-eiendomme belasting gehef moet word, 'n stelsel wat van toe af in werking is. In die algemene verkiesing van 1920 het hy Patrick Duncan in die kiesafdeling Fordsburg verslaan, maar verteenwoordig Fordsburg net van 10 Maart 1920 tot 31 Desember 1920, want in die volgende verkiesing (1921) het hy die onderspit gedelf. In 1924 het hy egter die kiesafdeling Troyeville aan die teenoorgestelde kant van die Johannesburgse middestad verower en hierdie setel verteenwoordig van 17 Junie 1924 tot sy uittrede uit die parlement op 10 Maart 1958, toe hy reeds 77 was.

Kentridge het 'n vername rol in die nywerheidsonrus kort voor en ná die Eerste Wêreldoorlog gespeel. Tydens die spoorwegstaking in Januarie 1914 is hy vyf dae lank in Durban in die gevangenis opgesluit. Hy was in 1919 een van die Arbeider-stadsraadslede wat ten volle met die munisipale stakers saamgewerk het nadat hulle die verkose stadsraad van Johannesburg tydelik vervang het met 'n beheerraad onder die voorsitterskap van J.T. Bain. Tydens die staking aan die Rand in 1922 het Kentridge openlik 'n republikeinse regeringsvorm voorgestaan; ook het hy die oproep om 'n algemene staking ondersteun en in die stakers se Council of Action gedien. As gevolg hiervan is hy vir 16 dae in die gevangenis opgesluit, maar hy is, net soos in 1914, ontslaan omdat geen klag teen hom ingedien is nie.

Kentridge was 'n vurige ondersteuner van die Pakt-regering van die Nasionale Party en die Arbeidersparty en was lid van die Arbeidersparty se linkervleuel; derhalwe het hy hom by die National Council teen die Creswelliete geskaar toe die party in 1928 skeur.

Hy word ’n SAP

Kentridge was in 1932 die leier van 'n paar vooraanstaande Arbeiderslede wat by die Suid-Afrikaanse Party (SAP) aangesluit het. As beweegrede vir hierdie stap het hy aangevoer dat dié party die beste in staat was om die Blanke werkers ekonomies op te hef. Toe die Smelter-regering in 1934 tot stand kom, het Kentridge 'n lojale lid van die Verenigde Party geword, hoewel hy een van die weinige SAP-Volksraadslede was wat aangedring het op 'n ooreenkoms met adv. Tielman Roos, pleks van met genl. J.B.M. Hertzog. In verband met kleurvraagstuk het Kentridge die liberale houding van J.H. Hofineyr voorgestaan. As voorbanker van die regerende party het hy ’n aansienlike hoeveelheid progressiewe nywerheidswetgewing help opstel.

Belangstellings

Kentridge was 'n lewenslange student van die ekonomie en 'n gesaghebbende in verband met finansiële en nywerheidsaangeleenthede. In 1931 was hy een van die eerste parlementariërs wat gepleit het dat Suid-Afrika van die goudstandaard afstap en die enigste Volksraadslid wat hierdie optrede bepleit het in die Gekose Komitee oor die Goudstandaard wat in Mei 1932 sy verslag uitgebring het. In nywerheidsbotsings het hy getoon dat hy 'n suksesvolle bemiddelaar was tussen die vakbonde en die regering, en 'n doeltreffende onderhandelaar tussen twistende partye. Hy het dwarsdeur sy parlementêre loopbaan die ver-troue van 'n groot deel van die vakbondbeweging behou.

In die parlement het net Morris Alexander hom oortref as onvermoeide kampvegter vir die regte van die Joodse gemeenskap en as leidende voorspraak vir Joodse immigrasie was Kentridge een van die hoofsprekers teen dr. D.F. Malan se Kwotawet van 1930 en daaropvolgende wetgewing wat dit algaande amper onmoontlik vir Jode uit Europa gemaak het om na die Unie te vlug. Veral in die dertigerjare het hy antisemitiese wette en uitsprake in die Volksraad heftig aangeval en in hierdie opsig het hy hom te alle tye in diens van die Suid-Afrikaanse Joodse Raad van Afgevaardigdes gestel. Tydens die bewind van Adolf Hitler in Duitsland, van waar ’n groot poging aangewend is om Afrikaners in Suid-Afrika se simpatie deur propaganda te wen, het Kentridge die bedrywighede van Suid-Afrikaanse Nazigesindes, onder wie die Gryshemde, Ossewabrandwag en Nuwe Orde, sterk teengestaan. Kentridge was 'n vurige Sionis en het 'n langdurige verbintenis met die Suid-Afrikaanse Sionistefederasie gehad: eers as lid van die uitvoerende raad sedert 1917 en later as lewenslange adjunkpresident tot sy dood. Tydens sy besoeke aan Europa en Palestina het hy voortdurend gepoog om die Sionisme te bevorder.

Skryfwerk

Sy gepubliseerde pamflette en artikels sluit die volgende in: The fallacy of federation (met J. Reynolds-Tait, Durban 1909); "Natal and the draft constitution", State (April 1909); Socialism and the Empire (Durban, 1913); Unemployment in South Africa: a simple outline (Johannesburg, 1923) en Devaluation or disaster (Johannesburg, 1933). Sy memoires, I Recall, is in 1959 gepubliseer.

Waardering

D. Ticktin in die Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek skryf Kentridge was "kort van gestalte en het 'n bril gedra. Hy was 'n vurige spreker met 'n onmiskenbare aksent wat verslaggewers soms grys hare besorg het."

Gesinslewe

Uit sy huwelik met May Schafner in 1921 is drie seuns gebore, onder wie sir Sidney Kentridge, wat anti-apartheidsaktiviste tydens talle groot hofsake verdedig het. Sydney se oudste seun is die kunstenaar William Kentridge.

Bronne

• (en) Potgieter, D.J. (ed.) 1972. Standard Encyclopaedia of Southern Africa, volume 5. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery (Nasou).
• (af) Ticktin, D. in Krüger, prof. D.W. en Beyers, C.J. (hoofred.) Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel III. Kaapstad: Tafelberg-Uitgewers, 1977.