Sir Patrick Duncan (21 Desember 1870, Fortrie, Aberdeenshire - 17 Julie 1943, Pretoria) was die sesde goewerneur-generaal van die Unie van Suid-Afrika en die eerste bekleër van dié amp wat deur Suid-Afrika self aangewys is.

Sir Patrick Duncan
Patrick Duncan
Sir Patrick Duncan as goewerneur-generaal

Ampstermyn
5 April 1937 – 17 Julie 1943
Monarg George VI
Eerste minister Barry Hertzog
Jan Christian Smuts
Voorafgegaan deur George Villiers
Opgevolg deur Nicolaas de Wet

Minister van Onderwys, Binnelandse sake en Volkswelsyn
Ampstermyn
1921 – 30 Junie 1924
Eerste minister Jan Christian Smuts
Voorafgegaan deur Thomas Watt
Opgevolg deur Daniël François Malan

Persoonlike besonderhede
Gebore 21 Desember 1870
Fortrie, Aberdeenshire, Skotland, Verenigde Koninkryk
Sterf 17 Julie 1943 (op 72)
Pretoria, Transvaal, Unie van Suid-Afrika
Politieke party Verenigde Party
Eggenoot/-note Alice Dold
Alma mater Universiteit van Edinburg
Balliol College, Oxford

Duncan is in Skotland gebore en het grade in die klassieke tale verwerf aan die Universiteit van Edenburg en Balliol College (ook die alma mater van sy kollega in die Verenigde Party, Jannie Hofmeyr), Oxford-universiteit. Daarna studeer hy in die regte aan die Inner Temple en sluit hom aan by die Britse staatsdiens.

Na Suid-Afrika

wysig
 
Genl. Jan Christian Smuts en sy kabinet in 1923. Voor: sir Thomas Watt, sen. F.S. Malan, Smuts, sir Thomas Smartt en mnr. Henry Burton. Agter: sen. Nicolaas de Wet, kol. Deneys Reitz, sir Patrick Duncan, mnr. John William Jagger en kol. Hendrik Mentz.

In 1901 tydens die Anglo-Boereoorlog (1899-1902) is hy gewerf deur burggraaf Alfred Milner om by die span jong administrateurs aan te sluit, wat later as Milner se Kindertuin bekend gestaan net, om die Brits-besette Transvaal te bestuur en te verengels. Hy was koloniale sekretaris van Transvaal van 1903 tot die kolonie selfbestuur verkry het in 1907 toe hy 'n belangrike aandeel aan die repatriasie van oudkrygsgevangenes gehad het en in die maatskaplike en geldelike heropbou van die voormalige Boererepubliek.

Duncan praktiseer as advokaat van 1907 tot 1910 en was 'n regsadviseur van die Transvaalse afvaardiging na die Nasionale Konvensie van 1908-1909 wat die Suid-Afrika-wet, die Grondwet van die te stigte Unie van Suid-Afrika, opgestel het.

Politieke deelname

wysig

Hy was lid van die Unie-Volksraad van 1910 tot 1936, eers as lid van die Unionisteparty en later die Suid-Afrikaanse Party en sy opvolger, die Verenigde Party. Hy wen die kiesafdeling Fordsburg in 1910 met 'n meerderheid van slegs 46 stemme bo die kandidaat van die Regerende Party, F.E.T. Krause. Die kandidaat van die Arbeidersparty het 520 stemme gekry, Krause 544 en Duncan 590. In 1915 staan hy weer in Fordsburg vir die Unionisteparty en behaal dié keer 'n meerderheid van 259 bo die Arbeidersparty se D. Dingwall. In 1920 moes hy met die derde plek in Fordsburg tevrede wees toe die Arbeidersparty se M. Kentridge wen met 804 stemme, die Nasionale Party se J.S.F. Pretorius 592 stemme kry en Duncan 365.

In die 1921-verkiesing verslaan Pretorius vir Kentridge, maar dié keer staan Duncan in Yeoville waar hy onbestrede vir die Suid-Afrikaanse Party verkies word. Die S.A.P. verloor die 1924-verkiesing teen die N.P. en Arbeiders, wat die Pakt-regering vorm, maar Duncan is weer suksesvol in Yeoville waar hy die Arbeiderskandidaat A. Jacobson met 'n meerderheid van 927 stemme klop. In 1929 kom hy in dieselfde kiesafdeling teen die N.P. se H.J. Schlosberg te staan en wen met 'n meerderheid van 824 stemme. Ná die N.P. en S.A.P. 'n koalisie vorm, word Duncan in 1933 onbestrede vir Yeoville verkies. Dit was die laaste verkiesing waaraan hy deelgeneem het voor Hertzog hom as goewerneur-generaal aanbeveel het.

Hy was minister van onderwys, binnelandse sake en volkswelsyn in die S.A.P.-administrasie van 1921 tot 1924 en minister van mynwese in die V.P.-administrasie van 1933 tot 1936.

Goewerneur-generaal

wysig
 
Lady en sir Patrick Duncan toe hulle die goewerneur-generaalspaar was.

In 1937 word hy aangestel as goewerneur-generaal, die eerste keer dat die Unie-regering sy eie aanstelling gemaak het. Koning George VI, vir wie hy as staatshoof in die Unie verteenwoordig het, slaan hom tot ridder en stel hom aan in die Geheime Raad.

Hoewel hy wyd gerespekteer is en bo partypolitiek verhewe was, het hy omstrede geword toe hy in 1939 weier om 'n algemene verkiesing uit te skryf nadat genl. J.B.M. Hertzog oor die toetrede tot die Tweede Wêreldoorlog bedank en hom versoek om die kiesers geleentheid te gee om hul mening te lug. Genl. Jan Smuts word eerste minister en Hertzog lid van die opposisie voor hy uit die aktiewe politiek tree en twee jaar later sterf.

Duncan is in 1943 in die amp oorlede. Sy as is bewaar in 'n gedenkteken in die nuwe Duncandok, wat na hom vernoem is, in Kaapstad se Tafelbaaise Hawe. Daar is 'n voorstad in Oos-Londen, Duncan Village, na hom vernoem, asook 'n voorstad van Vereeniging, Duncanville.

Persoonlike lewe

wysig

Duncan trou in 1916 met Alice Dold. Drie seuns en 'n dogter is uit die huwelik gebore. Hul seun Andrew (1920-1942) sneuwel tydens die Tweede Wêreldoorlog in Libië terwyl Patrick (1918-1967) 'n bekende anti-apartheid-aktivis was.

Bronne

wysig
  • Rosenthal, Eric. 1978. Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town and Johannesburg: Juta and Company Limited.
  • Potgieter, D.J. (red.) 1972. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery (Nasou).
  • Friendship and union. The South African letters of Patrick Duncan and Maud Selborne, 1907-1943. Ed. and introd. by Deborah Lavin. Cape Town, Van Riebeeck Society, 2010. ISBN 9780981426419

Eksterne skakels

wysig
Voorafgegaan deur
George Villiers
Goewerneur-generaal van Suid-Afrika
1937–1943
Opgevolg deur
Nicolaas de Wet