Wikipedia

Nyabêla

Nyabêla (1825/30 – 1902)[1] in Afrikaans ook bekend as Niabel, was gedurende die negentiende eeu 'n opperhoof van die Ndzundza-Ndebele. Hy word onthou vir sy stryd teen blankes vir beheer oor sy stam se eie grondgebied.

Nyabêla.

Herkoms

wysig

Nyabêla se voorsate het waarskynlik in die sestiende of sewentiende eeu vanaf die suidooskus van Afrika na die Hoëveld verhuis en hulself naby die latere Pretoria gevestig. Hierdie mense is later die Ndebele van Transvaal genoem. Deesdae noem ons hulle die Ndebele van Suid-Afrika. Een van hul hoofmanne, Ndzundza, het na die Steelpoortvallei in Mpumalanga verhuis. Na vele ontberings het hierdie deel van die stam by 'n plek langs die Steelpoortrivier genaamd Nomtshagelo gaan bly.[2] Nomtshagelo is later opgemeet as die plaas Mapochsgronde. Dit omring die huidige dorpie Roossenekal.

Nyabêla se pa, Mapoch (deesdae Mabhoko of Mapog genoem[3]) was die hoofman van die stam toe die emigrante (later Voortrekkers of Boere genoem) in 1845 die gebied binnegedring het. In 1860 het die Boere vier plase (omtrent die huidige Mapochsgronde) aan die Mapochs (deesdae ook die Mapoggers genoem) toegeken. Maar die gebied wat die stam beset het, was groter en het steeds gegroei. Hulle het weer oorlog gevoer, maar in 1865 is vrede gemaak toe die Boere erken het dat 'n veel groter gebied aan die Mapoggers behoort.[4][5]

Mapog is in 1865 oorlede en twee van sy seuns het hom opgevolg. Die Britte het die Transvaal in 1877 geannekseer. In 1879 het Mapog se hoofvrou se derde seun, Nyabêla, die leisels van die Mapogstam oorgeneem. Op daardie stadium was daar reeds verskeie hoofmanne onder hom en hy kon as opperhoof beskou word. Sy onderdane het hom Ingwayama genoem.

Die Britte het intussen vir Sekhukhune oorwin en hom in die tronk gestop. In 1881 het die Boere die Britte oorwin. Laasgenoemde twee strydendes het die Pretoriakonvensie aangegaan. Die konvensie het twee bepalings bevat wat 'n katastrofiese uitwerking op Nyabêla en die Mapoggers gehad het. Ingevolge een bepaling moes Sekhukhune vrygelaat word. Die konvensie het ook bepaal dat 'n lokasiekommissie aangestel word om lokasies vir alle swart stamme in die Transvaal uit te meet.[6]

Lokasiekommissie

wysig

Na die eerste Anglo-Boereoorlog, en wel op 3 Augustus 1881, het die strydendes die Pretoriakonvensie onderteken. Ingevolge artikels 21 en 22 daarvan moes 'n Naturelle Lokasie Kommissie aangestel word om lokasies vir swart stamme af te baken. Die kommissie het bestaan uit kommandant-generaal Piet Joubert, die Britse Resident, ene Hudson, en Hendrik Jacobus Schoeman, die naturellekommissaris van Heidelberg en Pretoria. Hulle het besluit om onmiddellik te werk aan die lokasie vir die Mapoggers.

Die kommissie het op 1 Oktober 1882 op Middelburg aangekom. Nyabêla is per brief aangesê om die kommissie op 6 Oktober op die plaas van Dirk Stoffberg, net onderkant Bothasberg, te ontmoet.[5] Nyabêla is ook versoek om inligting omtrent die aantal hutte, grootvee en onderdane aan die kommissie te verskaf. Grové, die naturellekommissaris van Middelburg, en veldkornet is met die brief na Nyabêla gestuur. Volgens Grové, wat die brief gaan aflewer het, het Nyabêla woedend met sy ampstok op die grond geslaan en gesê: "Gaan en bring Piet, en ek sal met hom praat".[7] Die Piet waarna hy verwys is natuurlik Piet Joubert. Volgens het Nyabêla gesê: "Ek sal my vee en strooihutte nie laat tel nie; nog minder sal ek die getal van my volk opgee. Sê aan Piet hy moet self hierheen kom en dan sal ek vir hom 'n os slag". Grové het probeer om Nyabêla te oorreed om na die Lokasiekommissie te gaan en het selfs belowe om hom weer na sy stat terug te bring, maar Nyabêla het volstrek geweier en herhaal dat Grové vir Piet moes bring.[7] Hy voeg by dat Nyabêla ook gesê het dat hy dit vreemd vind dat die kommissie nie na hom toe wou kom nie. As hy, Nyabêla, na Pretoria gaan om Paul Kruger of Piet Joubert te ontmoet, stop hy nie halfpad daarheen nie.[8]

Die kommissie het intussen op 5 Oktober by Dirk Stoffberg se plaas aangekom. Tydens hulle vergadering op daardie dag, het Grové berig dat Nyabêla weier om na Stoffberg te kom en aandring dat die kommissie na sy stat moes kom. Die kommissie het toe die aangeleentheid bespreek en besluit toe dat dit onmoontlik vir die kommissie was om verdere stappe te neem, inaggenome die posisie van die kommissarisse en die verslae wat deur hulle ontvang is. Daarop het Hudson aangebied om die volgende dag self na Nyabêla te gaan. Die ander twee kommissarisse het dit egter duidelik gemaak dat hy nie in sy hoedanigheid as kommissaris daarheen kon gaan nie.[9]

Die volgende dag het Grové en Veldkornet Trichard Hudson na Erholweni vergesel.[10] Aan Trichard, die tolk, het Nyabêla gevra: "Fanis, wat kom jy hier met jou buitgemaakte Engelschman maak, waarom zeg jij voor my dit is een Kapteijn, waarom heb jy niet Piet gebring nie"? Trichard lag toe en Hudson vra hom wat Nyabêla gesê het. Nyabêla wou nie gehad het dat Trichard sy woorde aan Hudson moes tolk nie en vra toe vir Trichard om aan Hudson te sê dat hulle na sy kantoor moes gaan, sodat dit wat Hudson te sê gehad het, voor Nyabêla se raadgewers gesê kon word. Toe hulle by Nyabêla se kantoor kom, sê Nyabêla dat sy raad voltallig was en dat Hudson maar kon praat. Volgens Trichard het hy Nyabêla daarop gewys dat Magelembe, 'n jonger volbroer van Nyabêla, nie teenwoordig was nie. Hy het gewoonlik as voorsitter opgetree tydens sodanige vergaderings. Nyabêla het geantwoord dat sy afwesigheid niks met Trichard te doen gehad het nie. Hudson sê toe dat hy die Resident was en die man wat deur Haar Majesteit se regering aangestel is om toe te sien dat alles tussen die naturelle en die Transvaal goed verloop. Daarna moes hy dan die waarheid aan Haar Majesteit oordra. Nyabêla sê toe aan Trichard: "Vra hom waar Haar Majesteit is". Toe Hudson dit aan Nyabêla duidelik gemaak het, antwoord Nyabêla: "Sê aan Hudson dat ons in hierdie land niks met Haar Majesteit te doen het nie. Sy is te ver; ons werk hierdie sake self uit". Op 'n vraag van Hudson aan Nyabêla of hy weet dat hy ook onder regeringsgesag staan, antwoord Nyabêla: "Ek weet nie dat ek onder 'n regering staan nie, maar dit weet ek, dat ek die regering se maat is".[11] Toe sê Hudson dat hy spyt was dat hy probeer het om Nyabêla te oorreed om na die Lokasiekommissie te kom. Die Kommissie is gestuur om 'n lokasie vir hom op te meet. Die Kommissie sou dit doen en die bakens sou opgerig word. Nyabêla vra toe wat was hierdie bakenlyn waarvan Hudson praat.[12] Hudson moes toe maar onverrigter sake na Bothasberg terugkeer.

Opmars

wysig

Sekhukhune was die opperhoof van die Bapedi, 'n stam wat tussen die Olifants- en Steelpoortrivier gewoon het. Sy halfbroer, Mampuru, se trawante het Sekhukhune op 13 Augustus 1882 vermoor. Daarna het Mampuru op verskeie plekke gaan wegkruip en aanvalle geloods teen hoofmanne wat die Boere of Sekhukhune goedgesind was. Piet Joubert, die kommandant-generaal van die Zuid-Afrikaansche Republiek (ZAR), het vroeg in Oktober 1882 al die ZAR se kommando's opgeroep om Mampuru te gaan vang en na Pretoria te bring.[13] Sy roete het hom verby Middelburg in die rigting van die Steelpoortvallei geneem.

Joubert en die kommando's het op 29 Oktober 1882 die plaas Hoedspruit bereik. Dit was omtrent 30 kilometer suidoos van Erholweni. Terwyl die kommando by Hoedspruit was, het Nyabêla se veggeneraal, Swaas, en sy tolk, Kleinbooi, by die laer opgedaag.[14] Daar is verskeie weergawes van die gebeure. Die volgende is Joubert se weergawe. Nyabêla het 'n boodskap aan hom gestuur om te verneem of Joubert teen hom wou optree. Indien Joubert teen hom wou veg, moes hy dit openlik sê en hom nie bekruip nie. Joubert het geantwoord dat hy gestuur is om Mampuru te haal en al sou Nyabêla hom ookal insluk of verberg in sy maag, dan moet Joubert hom daar uithaal. Hy het bygevoeg dat dit die plig van elke onderdaan van die staat was om mee te werk om die wet te handhaaf en moordenaars te laat straf.[15]

 
Nyabêla bronsbeeld deur Sarah Richards.

Die volgende is Kleinbooi se weergawe. Nyabêla het hom na die generaal by Hoedspruit gestuur om te sê dat die kommando nie naby Nyabêla se stat verby moes trek nie. Nyabêla wou nie oorlog maak nie en die vroue en kinders sou bang word as die kommando naby hulle kom. Die generaal het geantwoord dat hy nie teen Nyabêla opgetrek het nie, maar dat hy Mampuru jag. Al was Mampuru agter Nyabêla se skouer, sou hy hom kom afhaal. Toe het die generaal aan Swaas gesê: "Zeg aan jou broer, Nyabêla, als Mampoer in zijn buik zit zal ik hem kom uithalen". Die generaal het ook gesê waar Mampuru ookal mag wees, selfs in die lug, dan sou hy Mampuru gaan haal. Daarop het Swaas en Kleinbooi herhaal dat Nyabêla nie vir Mampuru gehelp het nie. "Hij is niet onze natie en wij willen geen oorlog". Die Generaal het toe gevra welke pad die kortste pad na Mampuru was. Kleinbooi het geantwoord dat die pad by hulle verby baie sleg was, maar dat 'n ompad by hulle stat verby, die beter pad was.[16]

Teen 3 November was Joubert se laer op Blinkwater of Laersdrif, omtrent 15 kilometer van Erholweni. Daar besluit Joubert om 'n ultimatum aan Nyabêla te stuur. Daarin roep Joubert vir Nyabêla in die naam van die volk en regering van die Republiek op om sommige van Joubert se offisiere op of omtrent een uur te perd vanaf die hooflaer met twee of drie van sy vernaamste raadsmanne te ontmoet ten einde te verneem wat die oorsaak is dat daar geen gevolg gegee word aan die wense van die regering nie. Joubert waarsku ook vir Nyabêla wat die gevolge van sy weiering vir sy stam sou kon hê, naamlik dat dit as verset en opstand teen die wettige gesag beskou sou word en dat dit dan met geweld onderdruk sou word.[17] Otto Riedl, die vorige bevelvoerder van die artillerie, het die ultimatum afgelewer. Hy is vriendelik deur Nyabêla ontvang en is selfs bier en vleis as verversing aangebied. Riedl het die ultimatum aan Nyabêla voorgelees en die inhoud daarvan aan hom verduidelik. Nyabêla het te kenne gegee dat hy nie die generaal wou besoek nie, want hy was siek en bang, maar dat hy die volgende dag sy hoofgeneraal, 'n tolk en 'n paar hooggeplaastes sou stuur om te onderhandel. Van Nyabêla se raadgewers het hom aangeraai om self na die generaal te gaan, maar hy het steeds geweier. Riedl reik toe 'n pas aan hulle uit om die laer die volgende oggend te besoek en hy vertrek terug kamp toe om aan die kommandant-generaal te rapporteer. Op Sondag 5 November arriveer die tolk (Kleinbooi) en drie ander ondergeskiktes van Nyabêla by een van die Boere se voorposte, ongeveer 'n halfuur te perd van die hooflaer. Hulle is nie toegelaat om nader te kom nie, maar is die boodskap gegee dat "als Nyabêla zelf niet komt, geen andere Kaffer behoeft te komen". Die gesante is toe terug na Nyabêla se stat.[18]

Die Mapochoorlog het toe begin.

Mapogoorlog

wysig
 
Oorlogsterrein in Oktober 1882.

Na raming het die Mapogstam in 1879 uit omtrent 10,000 siele bestaan. Hieronder was daar waarskynlik nie meer as 2 000 weerbare mans nie.[19] Hulle het die Sotho-gewoonte om in groterige dorpe of statte te woon, aanvaar. Hutte is van hout en messelklei gebou en met grasdakke bedek. Klipmure is om elke hut opgerig. Meeste van die statte is aan die hange van koppies, in die onmiddellike omgewing van kranse en grotte, opgerig. Die statte was deur klipmure omhein en het gewoonlik 'n paar skietgate gehad. Wanneer gevaar gedreig het, het die inwoners soms die statte verlaat en in die grotte gaan skuil. Die grotte is ook gebruik om voedsel te berg en as bees- en bokkrale te dien. Nyabêla se hoofstat, Erholweni, staan deesdae ook as die Mapochs Grotte bekend. Die afdraai daarheen is omtrent vyf kilometer anderkant Roossenekal op die Lydenburgpad. Omtrent agt kilometer noord van die hoofstat was Makwanistat. Tussen die twee was Vaalstat, Perskestat, Galgstat en Lemoenstat. Platstat was oos van Hoofstat en Vlugkraal suid daarvan. Die totale gebied van hierdie hartland was omtrent 80 vierkante kilometer.

Die eerste geveg van die oorlog het op 7 November plaasgevind toe die Mapoggers 96 van die Boere se osse geskraap het.[20] Op 8 November het Joubert 'n boodskap aan Nyabêla gestuur om sy gewondes uit die veld te laat haal. Nyabêla antwoord dat hy besig was om te veg en sou sorg vir diegene wat met hom was, maar dié wat in die veld doodgaan kon die aasvoëls maar oppas.[21]

Op Sondag 19 November stuur Nyabêla drie van sy volgelinge, Kleinbooi, Jonas en Esau, na die kommandant-generaal om hom mee te deel dat Nyabêla nie meer wou veg nie en dat hy vrede verlang. Hulle bring 'n wit os saam. "De os is zijn mondt om te kom praat met de Generaal", deel die boodskapper Joubert mee. Nyabêla versoek die generaal om vir Klaas en nog 'n wit man te stuur om Nyabêla se mening te hoor. Nyabêla is self te bang om na die generaal te kom. Joubert het aan die boodskappers gesê dat hy nie bereid was om met ondergeskiktes te onderhandel nie. Indien Nyabêla wou onderhandel, moes hy en sy generaal uitkom en persoonlik met die generaal praat. Die boodskappers sou aan die generaal gesê het dat Nyabêla bang was dat Joubert hom sou opsluit, soos wat met Sekhukhune en Cetswayo gebeur het.[22] Joubert se eerste oogmerk was om Vlugkraal in te neem.[23] Op 21 November het Joubert self die aanval op Vlugkraal gelei. Die teiken is eers met drie kanonne saggemaak en die burgers storm toe. Hulle vorder tot in die stat, maar word toe deur hewige geweervuur teruggedryf.[24] Daarna het die kommando's liewers vyf klipforte rondom die stat gebou en dinamiet in die grotte gegooi. Ver noord van die Mapoggers se hartland het een van die kommando's op 5 Desember Mampoerskop aangeval, maar Mampuru het ontsnap en na Makwanistat gevlug.[25]

In Januarie 1883 het die Boere nog twee aanvalle op Vlugkraal geloods, maar kon steeds nie daarin slaag om die stat in te neem nie. Hulle het begin om die Mapoggers se landerye te verwoes en hul vee te buit. Hulle het ook meer forte opgerig in die omgewing van die statte. In Februarie het hulle Makwanistat aangeval, maar het versuim om dit in te neem. Op 19 Februarie kom die Boere agter dat die Mapoggers Vlugkraal verlaat het.[26]

 
Oorlogsterrein in Julie 1883.

In Maart het Nyabêla weer probeer vrede maak. Eers stuur hy boodskappers om naturellekommissaris S.P. Grové te oorreed om as bemiddelaar op te tree. Grové weier egter. 'n Paar dae later arriveer Kleinbooi en 'n paar ander in die hooflaer. Kommandant Fourie staan hulle te woord. Kleinbooi sê dat Nyabêla al vier maal vir vrede gevra het, maar dit nie verkry het nie. Nyabêla vra dat 'n persoon na hom gestuur word om Nyabêla se woord te hoor. Nyabêla vertrou nie sy eie boodskappers om alles wat hy te sê gehad het, behoorlik oor te dra nie. Nyabêla was bereid om alle uitgawes van die oorlog te betaal, maar dan moes sy eie vryheid gewaarborg word. Kommandant Fourie deel die boodskappers mee dat slegs onvoorwaardelike oorgawe aanvaar sou word.[27]

Die Boere gaan voort om landerye te verwoes, vee te buit en forte te bou. Op 5 April word Makwanistat weer aangeval maar die Boere slaag nie daarin om dit in te neem nie.[28] Op 8 April arriveer Nyabêla se vredesgesante weer in die hooflaer. Hulle word deur die generaal meegedeel dat Nyabêla moes uitkom en indien dit nie gebeur nie, kon hulle geen verdere genade van die regering verwag nie; indien Nyabêla homself oorgee en belydenis doen, sou sy lewe gespaar word en sy volk toegelaat word om 'n woning te kry.[29]

Teen die einde van Junie 1883 was die Mapoggers eindelik heeltemal omsingel, hul landerye verwoes en hul vee weggedryf. Op 6 Julie 1883 het Kleinbooi met 'n wit vlag in die hooflaer aangekom. Hy sê Nyabêla wou weet of hy vrede kon kry indien Mampuru uitgelewer word. Joubert se antwoord was dat onderhandelings eers kon begin nadat Mampuru oorhandig is. Die volgende oggend het 'n groepie krygers die hooflaer onder 'n witvlag genader. Saam met hulle was 'n prisonier met sy hande agter sy rug vasgebind. Die gevangene was Mampuru.[30] Binne 'n week het Nyabêla en sy hoofmanne uitgekom. Die oorlog het agt maande geduur. Mampuru, Nyabêla en sommige hoofmanne is na Pretoria geneem vir verhoor.

Verhoor deur die Zuid-Afrikaansche Republiek

wysig

Mampuru is op 17 September 1883 verhoor op aanklagtes van moord op Sekhukhune, openbare geweld en oproer. Hy is die doodstraf opgelê. Op 21 September 1883 het Nyabêla voor regter J.G. Kotze en 'n jurie van agt blanke mans verskyn op aanklagte van openbare geweld en oproer, op grond daarvan dat hy as onderdaan van die Zuid-Afrikaansche Republiek onwettiglik, kwaadwilliglik, met voorbedagte rade en met bose opset en oogmerk, die openbare rus en vrede geskend het deur die wettige gesag van die Republiek te weerstaan en te trotseer, en wapens op te neem, te dra en te gebruik aan die hoof van sy gewapende onder-kapteins en sy volk, met die doel om teenstand te bied teen die wettige gesag van die ZAR. Carl Ueckermann, die waarnemende staatsprokureur, het die vervolging waargeneem, terwyl advokaat Cooper vir Nyabêla pro Deo opgetree het.[31]

 
Nyabêla in die Pretoria tronk.

Nadat die akte van beskuldiging gelees is, het advokaat Cooper die hof meegedeel dat Nyabêla se verweer nie teen die feite in die akte van beskuldiging gemik sou wees nie, maar hoofsaaklik sou wees dat die verhouding van staat en onderdaan nie tussen die Regering van die ZAR en Nyabêla bestaan het nie en dat Nyabêla altyd 'n onafhanklike kaptein was. 'n Pleit van onskuldig is deur die hof aangeteken. Ses getuies is deur die staat geroep: staatssekretaris Eduard Bok, naturelle-kommissaris S.P. Grové, veldkornet S.P. Trichard, generaal Joubert, kommandant Weilbach en Kleinbooi.[32] Joubert het versuim om te meld dat sy ultimatum aan Nyabêla gestuur was voordat die kommando se osse weggedryf is. Kleinbooi is nie oor die ultimatum uitgevra nie.[33]

Die enigste geskil in die verhoor was dus of Nyabêla 'n onderdaan van die Republiek was of nie. In die eerste plek het die vervolging op 'n ooreenkoms op 28 Maart 1860 met Mabhoko staatgemaak. Ingevolge hierdie ooreenkoms sou Mabhoko erken het dat hy 'n onderdaan van die Republiek was. Cooper se antwoord op hierdie getuienis was dat die ooreenkoms nie op Nyabêla bindend was nie. Tweedens het Ueckermann 'n proklamasie van Sir Hercules Robinson, waarin hy bekend gemaak het dat die regte en verpligtinge van alle inboorlinge na die ondertekening van die Pretoria Konvensie dieselfde sou bly. Cooper argumenteer dat Nyabêla nie teenwoordig was toe Sir Hercules die opperhoofde toegespreek het nie en daarom was die proklamasie nie op hom van toepassing nie. Hy voer ook aan dat Nyabêla nooit belasting betaal het nie en daarom moes hy as 'n onafhanklike opperhoof beskou word. Ueckermann se antwoord hierop was dat die wanbetaling van belasting nie bewys van onafhanklikheid was nie. Kleinbooi het in elk geval getuig dat Nyabêla aan Shepstone erken het dat hy 'n "Goewermentskaffer" was en dus opgaaf moes betaal. Die verdediging het egter geen effektiewe antwoord gehad nie op die staat se argument dat Nyabêla die oorlog begin het deur die Boere se osse af te neem. Ueckermann se enigste antwoord was dat Nyabêla dan as 'n krygsgevangene beskou moes word en dat hy reeds 'n geruime tyd in die tronk deurgebring het. In sy opsomming van die getuienis aan die jurie het die regter daarop gewys dat Nyabêla naby Middelburg, binne die grense van die Republiek, gewoon het en dus 'n onderdaan van die Republiek was. Die jurie het eenparig besluit dat Nyabêla skuldig was aan die misdaad wat hom ten laste gelê is. Toe Nyabêla gevra is of hy enigiets wou sê voordat die doodsvonnis uitgespreek word, antwoord hy dat hy nie minder nie as tien keer om vrede gevra het. Hierop is die doodsvonnis oor hom uitgespreek.[34]

Op Maandag 24 September 1883 is 22 van Nyabêla se onderkapteins verhoor. Hulle name op die akte van beskuldiging was Matsitsi, Umbela, Magabalela, Elambies, Maboy, Magaloel, Maningi, T'komans, Boesman, Massloslobonka, Donnkolo alias Jonkman, Salempa, Pankalala, Makondoulo, Sekiti, Umlangoul, Umtmessa; Mandienda, Umbavi, Samokaloto, Mamoka en Wildebeest. Nes Nyabêla is hulle ook aangekla van openbare geweld en oproer. Hulle is almal skuldig bevind en tot sewe jaar gevangenisstraf met harde arbeid gevonnis.

Paul Kruger het intussen na Londen vertrek vir samesprekings oor wysigings aan die Pretoria Konvensie en Piet Joubert het waargeneem as staatspresident. Die voorsittende regter het op 1 Oktober sy verslag aan die Uitvoerende Raad opgestel en dit op 7 Oktober aan hulle gestuur. Nadat die regter die feite en die argumente opgesom het, skryf hy dat die wet hom verplig het om die doodsvonnis uit te spreek. Maar generaal Joubert het in sy getuienis verklaar dat hy aan Nyabêla 'n boodskap gestuur het dat, indien hy nie oorgee nie, hy van 'n koeël in die kop of van die honger in 'n gat sou sterf. Kan dit nie wees dat Nyabêla gedink het dat sy lewe gespaar sou word indien hy oorgee nie? Want kort daarna het hy oorgegee. Hy stel dus voor dat die Uitvoerende Raad die doodsvonnis versag. Die Uitvoerende Raad besluit toe om Nyabêla se doodsvonnis te verander na lewenslange gevangenisstraf met dwangarbeid. Mampuru is nie begenadig nie en hulle besluit dat hy op 22 November 1883 opgehang sou word.[35]

Mampuru is in die teenwoordigheid van Nyabêla op 22 November 1883 opgehang. Met die eerste probeerslag het die tou gebreek en hy het met 'n harde slag op die grond geval. Hy is onmiddellik daarna weer opgehang. Nyabêla is in 1898 vrygelaat en hy het naby Derdepoort in Pretoria gaan woon. Hy is in 1903 oorlede.

Verwysings

wysig
  1. ↑ https://www.worldstatesmen.org/South_Africa_Bantu.html
  2. ↑ C.J. Coetzee, Die Strewe tot Etniese Konsolidasie en Nasionale Selfverwesenliking by die Ndebele van Transvaal, D.Phil proefskrif, P.U. vir C.H.O. 1980, p. 245
  3. ↑ Aldus die Handwoordeboek van die Afrikaanse Taal word geskryf dat Mapog die hoofman van die Mapoggers was.
  4. ↑ Transvaal Argief Bewaarplek (TAB): SS67, p. 59 ook R.548/65.
  5. ↑ 5,0 5,1 Van Jaarsveld, Albert. Die Ndzundza-Ndebele en die Blankes in Transvaal, 1845–1883. M.A. verhandeling, Rhodes-universiteit, p. 119, 188
  6. ↑ Aylward, A. The Transvaal of Today. William Blackwood and Sons, Edinburgh, 1878, p. 392.
  7. ↑ 7,0 7,1 Transvaal Argief Bewaarplek (TAB), SS 852, R.4598/83, item 297
  8. ↑ OJO Ferreira (redakteur), Geskiedenis Werken en Streven van SPE Trichard, RGN, 1975, p. 40
  9. ↑ TAB, SN 177, Notule van Lokasiekommissie, artikel 17.
  10. ↑ TAB, SS 852, R.4598/83, item 298.
  11. ↑ Ferreira, supra, p. 40.
  12. ↑ TAB, SS 852, R.4598/83
  13. ↑ TAB, SS 1907, p. 189; R.5637/82
  14. ↑ Die Volksstem, 4 November 1882.
  15. ↑ TAB, SS 852, R.4598/83, item 307: Joubert se getuienis in Nyabela se verhoor. SS 1907, p. 14 (R.3801/83: Brief van Joubert aan regering, 8 Augustus 1883.
  16. ↑ TAB, SS 852, R.4598/83, item 311: Kleinbooi se getuienis in Nyabela se verhoor.
  17. ↑ Die Volksstem, 11 November 1882. TAB, ZTPD 3/16, p. 28, R.3806/83
  18. ↑ Die Volksstem, 15 November 1882
  19. ↑ Van Jaarsveld, supra, p. 210
  20. ↑ Die Volksstem, 15 November 1882.
  21. ↑ TAB, SS 1907, p. 118
  22. ↑ Die Volksstem, 25 November 1882.
  23. ↑ Die Volksstem, 11 November 1882.
  24. ↑ Die Volksstem, 25 November 1882.
  25. ↑ TAB, KG 591, item 114
  26. ↑ Die Volksstem, 24 Februarie 1883.
  27. ↑ Die Volksstem, 24 Maart 1883.
  28. ↑ Die Volksstem, 14 April 1883
  29. ↑ Die Volksstem, 18 April 1883
  30. ↑ Die Volksstem, 14 Julie 1883
  31. ↑ TAB, SS852, R.4598/83
  32. ↑ Van Jaarsveld, supra, p. 241.
  33. ↑ TAB, SS 852, R.4598/83, item 293
  34. ↑ TAB, SS 852, R.4598/83
  35. ↑ TAB, ZTPD 3/16, R.4556/83, BB 2014/83.


Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Nyabêla&oldid=2490554"