P.G. Hendriks

P.G. Hendriks (*19 September 1920, Waterberg – † 18 April 1997, Pretoria) was die skuilnaam van Pieter Pistorius, bekroonde Afrikaanse skrywer en professor in Sosiopedagogiek aan die Universiteit van Wes-Kaapland. Hy debuteer in die 1950's onder die skuilnaam T.A. Harmse waarna hy die skuilnaam P.G. Hendriks gebruik vir die skryf van sy romans. Gedurende sy loopbaan verwerf hy bekendheid as 'n skrywer van fiksie met 'n historiese aanslag. Hy skryf onder meer verhale wat in die Bybelse en ou-Kaapse tydperke afspeel, maar hy publiseer ook moderne fiksieverhale en selfs liefdes- en jeugverhale. Onder sy eie naam verskyn daar nie-fiksie werk.

Lewe en werk

Herkoms en vroeë lewe

Pieter Pistorius (wat onder die skuilnaam P.G. Hendriks skryf) is op 19 September 1920 op die plaas Rhenosterpoort 402 in die distrik Waterberg gebore. Hy is die enigste seun uit ’n gesin van drie kinders. Sy vader, Pieter Georg Hendrik Pistorius, was hier hoof van ’n plaasskooltjie en sy moeder was Catarina Elena Gildenhuys. Sy susters was Ella Maria Aletta en Anna Susanna. Hy matrikuleer aan die Hoërskool Pietersburg en word as onderwyser opgelei aan die Pretoria Normaalkollege en die Universiteit van Pretoria.

Loopbaan en verdere studie

Vir lank hou hy skool in Johannesburg en Nylstroom en studeer in hierdie tyd deeltyds verder aan die Universiteit van die Witwatersrand, waar hy die B.A. Honneurs-graad in Afrikaans onder leiding van C.M. van den Heever verwerf. Hy onderneem ook nagraadse studies in die opvoedkunde aan die Universiteit van Pretoria, waar hy in 1964 die M.Ed.-graad verwerf met ’n verhandeling oor Die pedagogiese momente in die antropologie van Martin Buber. Aan die Potchefstroomse Universiteit vir Christelike Hoër Onderwys verwerf hy in 1967 die D.Ed.-graad met ’n proefskrif oor Die implikasies van die antropologie van Hellas, Israel en die vroeë Christendom vir die moderne opvoedkundige denke. Later word hy hoof van die departement van opvoedkunde aan die Potchefstroomse Onderwyskollege. Vanaf 1970 tot met sy aftrede in 1981 is hy professor in Sosiopedagogiek aan die Universiteit van Wes-Kaapland. Hier lewer hy in 1970 sy intreerede onder die titel Die Plek en funksie van sosiopedagogiek in onderwysersopleiding aan die Universiteit van Wes-Kaapland.

Persoonlike lewe en sterfte

Hy is getroud met Johanna Petronella Botha en die egpaar het drie seuns, Pieter, Lourens Rasmus en Petrus Christiaan (Chris). Hulle woon in Bellville in die Kaap, maar verhuis ná sy aftrede na Pretoria, terwyl hy ook deeltyds op die familieplaas Rhenosterpoort 402 boer.

Hy is op 18 April 1997 in Pretoria aan ’n aneurisme oorlede.

Skryfwerk

In 1954 begin hy fiksie skryf, meestal kortverhale onder die skuilnaam T.A. Harmse, wat in tydskrifte soos Sarie, Brandwag en Naweekpos verskyn. Vir sy romans gebruik hy die skuilnaam P.G. Hendriks, wat afgelei is van sy pa se voorname. In sy werke maak hy meermale van historiese boustof gebruik.

Fiksie

Historiese fiksie

Werktuig van Adonai neem die profeet Jona as hoofkarakter en vertel in romanvorm die verhaal van sy lewe, terwyl daar ook buite die Bybel beweeg word om redes te verskaf vir sy aanvanklike weiering van God se bevel om die mense van Ninevé te evangeliseer. In die proses van Jona se opstand teen God en sy belewenisse, leer hy verskeie lesse en kom hy tot diep insigte, sodat die roman in wese ’n opvoedingsroman is. Deur hierdie insigte verander Jona se opstand in vrede en berusting. Adonai is ’n Hebreeuse aanduiding vir God om die uitspreek van die verbode naam Jahwe te vermy.

ʼn Koning vir die volk is ’n roman oor Saul, die eerste koning van Israel. Die uiterlike gebeure sowel as die redes wat individue en groepe motiveer tot aksie word weergegee. Die skrywer slaag daarin om lewensgroot en sielkundig goed gemotiveerde karakters te skep uit hierdie oorbekende historiese gegewe. Deur die stryd tussen Saul en Samuel word in werklikheid die stryd tussen kerk en staat beskryf. Hierdie boek word in 1989 benoem vir die ATKV-Prosaprys.

ʼn Tyd vir oorlog en ’n tyd om lief te hê behandel die tyd van keiser Nero van Rome, die eerste Christene, die vernietiging van Jerusalem en die massa selfmoord van die Jode op Masada. Die sentrale figuur is die jong Romein Marco Bruno, wat vir die eerste keer met die waardes en liefde van die Christene gekonfronteer word.

Anna Rodolphus behandel weer die lewe aan die Kaap reg aan die begin van die Hollandse nedersetting na aanleiding van ’n kort aantekening in Van Riebeeck se dagregister. Hierdie aantekening meld dat Anna Rodolphus in Januarie 1660 in die Kaap oorlede is aan buikloop, slegs ’n week voordat sy met die burger Gysbert Arensz van Bommel sou trou. Die verhaal begin egter in Nederland, waar Anna na die dood van haar ouers as elfjarige in ’n weeshuis geplaas word. Op sestien ontsnap sy uit die weeshuis en vermom as ’n soldaat kry sy werk op ’n skip. Op die skip ontmoet sy haar toekomstige verloofde. By die Kaap aangekom, wag nuwe uitdagings egter op haar.

In Wie ’n vrou vind doen drie studentestappers, ’n man en twee meisies, by ’n bejaarde skrywer aan wie se werk vir hulle voorgeskryf is. Na hulle vertrek skryf hy na aanleiding van argeologiese opgrawings die liefdesgeskiedenis van die vrou Lea en haar man Simeon, wat saam met hulle seun Josua in 70 n.C. omkom by Masada, die laaste vesting van ’n groep Joodse Selote wat die Romeinse Ryk teengestaan het. Daarna, ook na aanleiding van opgrawings, beskryf hy die lewe van Lepidina, haar kinderlose huwelik met die Romeinse prefek Ceriatis en haar gevoel vir die ouer vrou Severa teen die agtergrond van die Romeinse verowering van Brittanje. Hierdie storie het nie ’n logiese einde nie en hy roep die drie studente in sy verbeelding op om saam te besin oor moontlike eindes. So word op besondere wyse ’n interaksie tussen werklikheid, verbeelding, fiksie en geskiedenis geskep.Die Bosveld en veral die Waterberge en die leefwyse en gewoontes van die mense daar vind neerslag in ’n groot aantal boeke.

Nie-historiese fiksie

ʼn Spyker vir Slypsteenkop is jeugherinneringe, waar die verteller Boet aan sy drie seuns, Pieter, Loutjie en Chris, staaltjies vertel oor sy eie kinderdae op die bosveldplaas Slypsteenkop. Die natuur, gebeure en ander besonderhede oor die verlede word noukeurig weergegee, sodat die boek ook waarde het as optekening van dinge wat verby gegaan het. Die verhaal strek vanaf die tyd toe die vader as plaasskoolonderwyser daardie stuk grond gekoop het, totdat die ouers dood is en die susters met hul mans die grond besit het. Hierdie boek word reeds voor publikasie in 1973 bekroon met die Jochem van Bruggen-prys vir Prosa van die Departement van Nasionale Opvoeding.

In ’n Soort bevryding keer Hendriks terug na die platteland en sy herinneringe aan sy onderwysjare. Die hoofkarakter Dawid Nolte gaan as lid van ’n aflospersoneel na die plattelandse dorp Uitsig waar hy in ’n jaar meer as net die normale wedervaringe van ’n plattelandse onderwyser ondervind. Dawid vind dat sy intieme interaksie met sy leerlinge en die mense op die dorp ’n baie groter invloed het op sy mensvorming as wat hy ooit sou gedink het. Hy verloor baie van sy eiemagtigheid en besef dat hy nie werklik in beheer is van wat met hom gebeur nie. Sy droom van ’n digbundel gooi hy een nag weg, want om te besef dat jy nie werklik talent het nie, is ook ’n talent, ’n soort bevryding. Hy leer dat jy gelei word na plekke en mense wat jy bedoel is om te ken, sodat jy die persoon kan word wat jy bedoel is om te wees. Om dit te glo en daarop te vertrou, is die grootste bevryding. Die boek word gekenmerk deur die humoristiese weergawe van die karakters en gebeure, beskryf in keurige taal.

Roep van die Tsetlo se titel is na aanleiding van die tsetlo of heuningvoëltjie. As jy agter hom aanstap, lei hy jou na ’n heuningnes wat jy anders waarskynlik nie sou gekry het nie, of hy lei jou na gevaar – daar is nie ’n manier om vooraf te weet nie. Die weduwee Drieka Eksteen begin saam met haar seun Faan ’n nuwe lewe wanneer sy trou met Naas Prinsloo wat met sy dogter Janet op Drieka se plaas Samekoms in die Waterberge in die Bosveld kom woon. Die sterfwoorde van sy nuwe pa, Naas Prinsloo, is aan Faan om vir hom te sê dat hy net moet luister na die roep van die tsetlo in hom. So leer Faan om na sy talent te luister en nie maar net moet boer omdat dit verwag word nie.

ʼn Geboorte en ’n Opstand is ’n vervolg op Roep van die tsetlo, met al die bekende karakters van daardie boek. Die verhaal begin met die geboorte van ’n kalf op die plaas Samekoms in die Noord-Transvaalse platteland. Drieka Prinsloo se seun Faan moet hom eers met baie dinge versoen en die depressie en droogte van die dertigerjare, die oorlogsjare en die opstand van die Ossewa-Brandwag deurmaak voordat ’n ware samekoms gestalte kan kry. Ander karakters van Roep van die tsetlo maak ook weer hulle verskyning, soos die boerefilosoof oom Koot, die dieresielkundige Gert Pypers, die wilddief Harm Jansen, die mampoerstoker Gert Ketel en tant Kiet van die poskantoor. Die wyse waarop Drieka en haar gesin en vriende terugslae te bowe kom en in opregtheid voortgaan, beklemtoon die belangrikheid van eenvoudige, aardse waardes.

’n Monument vir Elias Hardehand teken die verhale van ’n baasverteller uit die Bosveld op. Uit los vertellings slaag die skrywer daarin om ’n hegte eenheid op te bou wat beide Elias Hardehand en die mense wat hom onthou karakteriseer. By oom Elias se begrafnis besluit ’n aantal mense wie se lewens hy verryk het, om vir hom ’n monument in die vorm van ’n boek met vertellings oor sy lewe uit te gee. Ernst Koelman, wat vroeër vir oom Elias gewerk het en daarna ’n senior staatsamptenaar geword het, word getaak om die samestelling te behartig. So begin hy dan om al die vertellings in verskillende style oor oom Elias te orden, waaruit sy aardse realisme, naïef-eenvoudige geloof en boeresielkunde duidelik blyk.

Die simboliek van Kringe van die draaigras is gebaseer op die groeityd na die reën, wanneer die strengel van die draaigras die saad in die grond inboor sodat dit kan groei. Die verhaal is van Ben, ’n moederlose pastoriekind wat materieel goed versorg word, maar emosioneel verwaarloos word, en die liefdes in sy lewe. Linda is sy jeugvriendin en Camilla is mooi, maar onbereikbaar, met ’n berekende vyandigheid teenoor mans. Elke karakter se lewe beweeg deur kringe op soek na volkome menswording en beïnvloed sodoende mekaar, met verreikende gevolge. Hierdie boek is in 1986 op die kortlys vir die toekenning van die Perskor-prys.

ʼn Plaas anderkant die berge is in 1990 op die kortlys vir die toekenning van die Ou Mutual-prys en word in dieselfde jaar genomineer vir die Rapportprys. Die boek bevat kontreivertellings van die verteller se terugkeer na ’n familieplasie in die Waterberge, die Agterste Plaas, wat hy van sy pa geërf het. Met deernis vertel hy van die mense, diere en die skeppingsvreugde nadat hy die vrugte van sy arbeid begin pluk het.

Liefdesromans

Die weg van ’n man en Slangsteen is liefdesromans geteken met skerp insig in die verwikkelde aard van verhoudings en omstandighede. Die weg van ’n man word in 1970 met die Eugène Marais-prys bekroon. Lou Greyling is ’n goeie onderwyser en ’n goeie man, maar dit is asof hy die dryfkrag en ondernemingsgees van ’n man verloor het. Een aand kom hy weer soos gewoonlik by Mien en tant Bets aan, maar hy is anders, want iets het gebeur wat sy hele lewe verander het – en daarmee saam ook dié van Mien. Hierdie verhaal beeld Lou se soeke na waarheid en die sin van dinge deur die kronkelgange van die lewe uit.

Slangsteen (’n skaars en kosbare steen wat die gif uit ’n slangbyt suig as jy dit teen die wond druk) behandel die liefdesgeskiedenis van die nagraadse student Liesel Penta en die gedeeltelik verlamde skrywer Conrad Coertze. Beide is besig om te herstel van die sielkundige letsels van ’n egskeiding en word vir mekaar die slangsteen waardeur die gif van die gebroke verhoudings uit die sisteem getrek word. Conrad werk aan ’n roman wat vir hom terapie moet wees, maar in die proses raak die roman self bitter en dus besmet. Liesel hou aanvanklik nie van Conrad se bitter boek nie, maar uit hulle samewerking groei weldra begrip, agting en later liefde vir mekaar.

Jeugromans

Die grys koedoe is hy ’n jeugroman van avontuur in die Kalahari, met ’n sterk dosis van die bonatuurlike. Die stadsjapie Niel, ’n enigste kind, vertrek saam met sy oom Daan op ’n prospekteerreis deur die Kalahari om van die huwelikspanning tuis weg te kom. Niel en oom Daan gesels oor alles wat hulle gewaar en ook oor die dinge wat dalk kan bestaan maar nie bewys kan word nie, dinge soos die groot slang in Augrabies se watergeweld, besoekers van ander planete en die verlore stad van die Kalahari. Hulle gesels ook oor die grys koedoe, wat glo kom help wanneer jy in gevaar verkeer. In die veld leer Niel verskeie nuwe vaardighede aan en hy leer veral dat hoe mens oor dinge dink en daarop reageer, dikwels die sleutel tot ’n nuwe toekoms is.

Nie-fiksie

Onder sy regte naam, Pieter Pistorius, verskyn verskeie opvoedkundige werke, soos Gister en vandag in die opvoedkunde, Kaart en kompas van die opvoeding, Padlangs met die pedagogiek, Kind in ons midde en Kind in krisis. Laasgenoemde boek word in 1981 ook tot ’n reeks radiopraatjies verwerk.

By Oranjewerkers Promosies verskyn die politiese en historiese werke Gewapende protes, Verkenners na vryheid: Louis Trigardt se trek van Xhosaland na Delagoabaai en Waai, Vierkleur van Transvaal.

Publikasies

Werke wat uit sy pen verskyn sluit in:

Jaar	Publikasies
	P.G. Hendriks
	Fiksie
1969	Die weg van ’n man
1974	’n Spyker vir Slypsteenkop
1976	’n Soort bevryding
1978	Werktuig van Adonai
1979	Roep van die Tsetlo
1980	’n Monument vir Elias Hardehand
1983	’n Geboorte en ’n opstand
1985	Kringe van die draaigras
1986	Portret van ’n keuse
1988	’n Koning vir die volk
1989	Anna Rodolphus
1990	’n Plaas anderkant die berge
1993	Die grys koedoe
1994	’n Tyd vir oorlog en ’n tyd om lief te hê
1995	Slangsteen
1998	Wie ’n vrou vind
	Nie-fiksie
1988	Verkenners na vryheid: Louis Trigardt se trek van Xhosaland na Delagoabaai
1989	Gewapende protes
1991	Waai, vierkleur van Transvaal
	Pieter Pistorius
1966	Gister en vandag in die opvoedkunde
1969	Kaart en kompas van die opvoeding
1971	Kind in ons midde
1974	Padlangs met die pedagogiek
1981	Kind in krisis
	Samesteller
1970	POK 50 jaar: gedenkboek vir die halfeeufeesviering van die Potchefstroomse Onderwyskollege, 1969

Bronnelys

Boeke

• Cloete, T.T. (red.) Die Afrikaanse literatuur sedert sestig. Nasou Beperk. Eerste uitgawe, 1980.
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2. Academica. Pretoria, Kaapstad en Johannesburg. Eerste uitgawe. Eerste druk, 1983.
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe, 2005.
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 1998.

Internet

• Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1997/04/22/4/21.html