Pieter de Vos

Pieter Jacobus Gerhard de Vos (*29 Oktober 1842, Worcester – † 31 Oktober 1931, Stellenbosch) was die tweede hoogleraar aan die Teologiese Kweekskool op Stellenbosch en ’n taalstryder, wat as voorsitter van die Suid-Afrikaanse Taalbond hom beywer het vir die behoud van Nederlands (en later Afrikaans) in Suid-Afrika.

Prof. P.J.G de Vos was die vader van die NG gemeente Zastron se tweede leraar, ds. P.A.M. de Vos, en het ook die inwyding van die derde kerk in Januarie 1915 waargeneem.

Lewe en werk

Prof. De Vos se seun ds. P.A.M. de Vos.

Prof. De Vos het die inwydingsrede gelewer van die NG gemeente Graaff-Reinet se vierde en huidige kerkgebou op 10/11 September 1887.

Pieter Jacobus Gerhard de Vos is op 29 Oktober 1842 op die plaas Olifantsberg in die distrik Worcester gebore as een van twaalf kinders van Jacob de Vos en Anna Elizabeth Hugo. As sewentienjarige vertrek hy na Kaapstad vir voorbereidende studies aan die South African College (later die Universiteit van Kaapstad), waarna hy verder studeer aan die Kweekskool op Stellenbosch. Hy is ná die later beroemde hoofregter lord De Villiers die eerste student aan die Kweekskool. In 1862 skryf hy die toelatingseksamen en kry sy teologiese onderrig by John Murray. Die agting wat sy medestudente vir hom het blyk uit ’n geskenk van ’n silwer-inkkoker wat hulle aan hom met sy vertrek daar gee. Vanaf 1865 tot 1866 sit hy sy studies voort aan die New College of the Free Church in Edinburgh in Skotland en hy promoveer op 7 Junie 1866. Hierna spandeer hy ook ’n paar maande as student in Utrecht en na sy terugkeer na Suid-Afrika op 12 September 1866 stel hy homself beroepbaar. Hy ontvang dadelik vyf beroepe, waaruit hy die gemeente van Piketberg verkies. Op 10 Maart 1867 word hy hier in die amp bevestig en hier is hy ook getroud met Anna Margaretha Brink. Die egpaar het drie dogters, Anna wat later met George Hofmeyr getroud is, Lily de Vos en mevrou Sannie Broers.

Die onderwystoestande op Piketberg was onbevredigend, met ’n skoolkommissie wat hulleself verkies het: die biskop van die Anglikaanse Kerk, die magistraat en die magistraatsklerk, met geen voorsiening vir onderrig in Hollands nie. De Vos se vertoë na die regering in die Kaap is vrugteloos, waarna hy sy eie Hollandse kerkskool stig met behulp van die gemeentelede. Vanaf 1871 bedien hy die gemeente op Caledon en neem dan in 1881 ’n beroep aan na Riversdal. Na die dood van John Murray word hy in 1882 slegs die tweede professor in Dogmatiek aan die Teologiese Kweekskool aan die Victoria-Kollege (later die Universiteit van Stellenbosch), ’n posisie wat hy van 1882 tot met sy aftrede in 1919 beklee. Van 1919 tot met sy dood in 1931 is hy kanselier van die Universiteit van Stellenbosch.

Hy is vanaf 1885 tot 1905 lid van die Raad van die Victoria-Kollege. Op 31 Oktober 1890 is hy een van die stigters van die Suid-Afrikaanse Taalbond in Kaapstad en hy is vir twintig jaar die voorsitter van hierdie liggaam. Op die volkskongres wat in 1900 op Graaff-Reinet gehou is, word hy afgevaardig om na Europa te gaan om ’n poging aan te wend om deur openbare vergaderings die Engelse volk te oortuig om die Anglo-Boereoorlog te staak en nie die Boererepublieke hulle onafhanklikheid te ontneem nie. Hy stig die De Vos-tehuis in Goodwood, ’n inrigting waar minder gegoede spoorwegwerkers ’n heenkome kan vind. Op Stellenbosch is hy ook instrumenteel in die oprigting van Huis Industria, waar behoeftige kinders onderrig kon ontvang in die praktyk van die landbou. Hy is op 1 Oktober 1931 op Stellenbosch oorlede.

Skryfwerk

As aktiewe lid van die Taalbond maak hy aanvanklik saam met W.J. Viljoen voorbrand vir die vereenvoudigde spelling en taalreëls van Nederlands. Hy skryf die belangrike betoog De Afrikaander en zijn taal, wat op 2 April 1906 by die Hollandsch-Afrikaansche Uitgevers-Maatschappij (HAUM) gepubliseer word, waarin hy voorbrand maak vir die Afrikaner se eie taal om erken te word, eerder as ’n eentalige Engelse samelewing. Die Afrikaner se eie taal beskou hy in hierdie stadium as die vereenvoudigde Nederlands, maar hy laat ook ruimte vir Afrikaans. Sy gevoel in ’n brief aan Ons Land is egter dat daar afgesien moet word van Afrikaans as skryftaal, om so groter eensgesindheid te bewerkstellig. Veel later steun hy Afrikaans egter meer aktief.

Eerbewyse

In 1904 word hy benoem tot lid van die Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde. Na sy aftrede in 1919 word hy deur die Universiteit van Stellenbosch as kanselier verkies en hierdie universiteit ken in dieselfde jaar ’n eredoktoraat in die lettere aan hom toe.

 Publikasies

Werke wat uit sy pen verskyn sluit in:

Jaar	Publikasies
1896	Nationale vraagstukken
1906	De Afrikaander en zijn taal
1915	Preken naar de behoeftes des tijds
	Een ernstige vraag voor ons volk

Bronnelys

Boeke

• Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede drruk 1984
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Pienaar, E.C. Taal en poësie van die Tweede Afrikaanse Taalbeweging. Nasionale Pers Beperk Kaapstad, Stellenbosch en Bloemfontein Vierde vermeerderde druk 1931
• Steyn, J.C. Die 100 jaar van MER. Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste uitgawe 2004
• Van der Merwe, H.J.J.M. (red.) Afrikaans: sy aard en ontwikkeling. J.L. van Schaik Beperk Pretoria Eerste  uitgawe 1968

Tydskrifte en koerante

• Dentz, Fred. Oudschans. Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde 1945.